Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

- Вось так мой сьвяты заступнiк анёл павярнуў усё да лепшага, - кажа ён, а ты, браце Ганс, здаецца мне, дзеля добрай мэты крыху закансьпiраваўся зь iм.

Але гэта яшчэ не канец, бо калi яны адчыняюць брамку i ўступаюць у дом, яны чуюць галасы; адзiн - голас Маргрыт, другога Айцэн не пазнае, мужчынскi голас, пасьля Маргрыт сьмяецца, як сьмяюцца жанчыны, калi iм засьвярбiць пад спаднiцай. У юнага Айцэна, надзьмутага й важнага ад посьпеху, валасы ўстаюць дыбарам, i ён сьпяшаецца ў пакой за Лёйхтэнтрагерам, якi, здаецца, ведае, хто той позьнi госьць.

А там ужо яму адкрываецца карцiна, якая будзе перасьледаваць яго да сiвых валос: на ўслоне сядзiць малады жыд, вальготна раскiнуўшы ногi, наскi ботаў у брудзе, адзiн паказвае на ўсход, другi на захад, а ў яго на ўлоньнi ў самай найпяшчотнейшай пазiцыi ўмасьцiлася Маргрыт, а той малады жыд вымацвае й выгладжвае ёй цыцкi, ужо давай i да таго iнтэрасу брацца. I не перастае, падняўшы вочы i ўгледзеўшы, што ён зь дзеўкай ужо ў пакоi не сам-насам, а кажа:

- Мiр з табою, Лёйхтэнтрагер, а як там у вас пасоўваецца з вашай працай, цi ўсё яшчэ валодаеце вы кесаравай манэтай i пэргамантам зь пiсьмёнамi?

Айцэн адразу ўспамiнае пра манэту й шматок з выцьвiлымi габрэйскiмi словамi, i ён немаведама чаму, бо той, хто гэтыя абедзьве рэчы перадаў асьлепленаму й пасьля памерламу бацьку свайго гаспадара, акулiсту з Кiцынгена, быў чалавек дапатопнага веку; а цяпер гэты жыд тут, усё яшчэ абхапiўшы рукою Маргрыт, у самым росквiце гадоў, каб яму чорт яе перасалiў.

Лёйхтэнтрагер пагладжвае бародку й кажа, вядома ж, усё ў найлепшым парадку, можаш сабе выюрвацца далей; пасьля ён накульгам iдзе да сьцяны, нацiскае на нейкае патайнае месца, i вось Айцэн са зьдзiўленьнем бачыць, як добры кавалак той сьцяны расхiнаецца й адкрывае вачам цэлую палiцу з пузатымi з крывавым пераблiскам пляшкамi. Мабыць, вiно, бо Маргрыт выслабаняецца з абдымкаў свайго жыдка й выстаўляе шклянкi, з высокiм майстэрствам выштукаваныя золатам. Лёйхтэнтрагер i жыд абодва сядаюць за стол, а юны Айцэн ня ведае, цi вымкнуцца яму вонкi, як пабiтаму сабаку, цi заставацца; нiхто не адзываецца да яго. Але потым цiкаўнасьць бярэ верх над боязьзю, i ён падсаджваецца, хоць яго й абражае, як Маргрыт вывiнчваецца каля таго жыдка й прагна наровiць падласьцiцца, быццам той у сваiм зашмальцаваным лапсярдаку быў грэцкi бог Аданiс.

Жыд, мармычучы па-габрэйску, дабраслаўляе вiно, налiтае Лёйхтэнтрагерам, i адпiвае глыток. П'е й Маргрыт, сьпешлiвымi глыткамi, чырвоная кропля зьбягае па падбародку й па белай шыi; юнаму Айцэну вусьцiшна робiцца, яму здаецца, быццам ён заглядвае ў будучыню. Яму наогул усё тут такое чужое й непрыемнае. Пакой ужо больш не пакой, i час больш ня час, i Маргрыт стаiць i падражнiвае, як Ева на карцiне майстра Кранаха й з такiм самым разумным позiркам. Жыд i Лёйхтэнтрагер гутараць пра нейкага шаўца з горада Ерушалайма, якi прагнаў рэбэ Ёшуа ад сваiх дзьвярэй, за што яго гэты й пракляў.

- Быў iлжэмэсiя, - кажа жыд.

- Хто гэта ведае? - кажа Лёйхтэнтрагер. - Нельга вылiчыць старога. Калi ўжо ён стварыў аж такi сьвет з такiмi людзьмi, чаму ж бо яму й ня прыдумаць сябе ў двух вiдах цi нават у трох?

Юны Айцэн разумее, што яны гавораць пра Бога й пра вялiкую мiстэрыю, i яго злуе, што робяць яны гэта без патрэбнай пачцiвай багавейнасьцi, i ўсё ж ён падазрае, што яны маглi б пра тое ведаць больш, чым ён i яго настаўнiк Мэланхтон, больш нават за вялiкага доктара Марцiнуса, пра якога яны сама цяпер распачынаюць спрэчку.

Цяжкае вiно дае яму ў галаву як мядовасьць. Яно затуманьвае мазгi й адначасова робiць яго празарлiўцам. Ён чуе, як жыд нахвальвае Лютэра: нiхто так, як ён, не ўспасобiў сьвет, не разбурыў парадак, заведзены на тысячагодзьдзi, нiхто так не ўзарваў будынак вучэньня й вал закона; цяпер патоп папёр, ён парывае ўсё з сабою, нясе да прорвы, i дарма дабро супрацiвiцца гэтаму працэсу.

Лёйхтэнтрагер падымае свой гарбок угору. I не таму, што ён асабiста чуў з жывых Лютэравых вуснаў, як прасякае таго страх, калi ён бачыць, што адно вырастае з другога, крывавы мяцеж з дабрапамыснай рэформы, i паўсюль суцэльны разгардзяш; у адказ на што ён сьпешна адштурхоўвае ад сябе тых, што падтрымлiвалi яго й хацелi таго самага, што й ён, i не баiцца зрабiць наступны крок i ў iмя Бога аднаўляе старыя дамбы й дае шанцы былым гаспадарам.

Жыд трасе галавой. Што было, тое было, кажа ён, i нiхто, нават сам Лютэр, ня можа зрабiць таго, што было раней. I з кожнага абвалу й перавароту вырастае новае, лепшае, пакуль нарэшце вялiкая думка ня робiцца рэальнасьцю i ня зробiць ягоную, жыдаву, працу, i ён зможа знайсьцi спакой, спакой, спакой.

Вiно. Галава ў юнага Айцэна ападае на складзеныя рукi.

- Заснуў, - кажа жыд.

- Ён нiчога не разумее, - кажа Лёйхтэнтрагер. - Яму што.

Маргрыт сьцягвае жыду боты, цалуе скалечаныя пыткай ногi.

- Як вы цяпер завяцеся? - хоча ведаць Лёйхтэнтрагер.

- Ахаў, - кажа жыд.

Маргрыт зьнiзу глядзiць на жыда.

- Калi вы Ахаў, хачу быць вашай Езавэляй.

- Ахаў, кажа юны Айцэн не падымаючы галавы як бы з цяжкага сну, - Ахаў быў забiты, i сабакi лiзалi ягоную кроў.

А тады робiцца яму, быццам бачыць ён вогненную хмару й чуе грымоты й пякельны пошчак i рогат, а пасьля голас, якi нагаворвае нешта неразборлiвае, габрэйшчына, думае ён, выслоўе на кавалку пэргаманта. I ён ужо поўны жаху i роспачы, i зьяўляецца яму добры доктар Марцiнус i бярэ яго за руку й кажа яму: "Узьвядзi ты царства божае, Паўль, сыне мой, i парадак, якога я хацеў".

Ранiцай, прачнуўшыся тварам сярод чарэп'я шкла на стале й паўвысахлых расьцёкаў вiна, бачыць, што жыд ужо зьнiк разам з Маргрыт, толькi Лёйхтэнтрагер стаiць на сваiх кульгах i кажа:

- Прыйшло тут табе пiсямко, Паўль, табе трэба як мага баржджэй выбiрацца ў Гамбург, там твайму бацьку занядобрылася, i ён патрабуе цябе. Я ўжо перагаварыў з панамi дактарамi з унiвэрсытэта; яны гатовыя праэкзаменаваць цябе з гэтай нагоды, выпрабаваць, каб ты мог прапаведаваць правiльнае слова божае там, на поўначы. А як што туды вядуць i мяне мае гешэфты, дык мы з божай ласкi маглi б i выправiцца разам.

Юны Айцэн, усё яшчэ пад чарамi начных сноў, заскочаны навiнамi й будучы перад фактам, што вось ужо ўсё зноў наладзiлася, яму не застаецца нiчога, як з падзякай згадзiцца. Я нiколi не адцураюся ад гэтага чалавека, думае ён сам сабе, але цi хачу я гэтага?

РАЗЬДЗЕЛ ПЯТЫ

У якiм Агасфэр ставiць пад сумненьне погляды рэбэ Ёшуа й тлумачыць таму, што не лагодныя й цярплiвыя ўзьвядуць сапраўднае Царства Божае, а тыя, што спод абяртаюць дагары

Яму ўжо рады не дасi.

Ён iдзе й заклiнае духаў, якiя ўсялiлiся ў хворых, i выганяе iх зь цела, так што тыя ўстаюць здаровенькiя, але ацалiць самога сябе ён ня можа й ня можа выгнаць духа, якi трымае яго на ягонай дарозе, як пагоншчыкава вяроўка трымае асла.

Мне шкада цябе, рэбэ Ёшуа. Маё сэрца горнецца да цябе, бо ты быў адзiн у пустынi, i я падышоў да цябе, а ты сказаў: Якi анёл ты ёсьць? А я сказаў: Я Агасфэр, адзiн з адкiнутых. А ты сказаў: Бацька мой нябесны прыме цябе да сябе.