Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

Тайны радца Лёйхтэнтрагер, якi як заўсёды дакладна ведае, дзе цiсьне бот, гаворыць зь iм на гэты конт i кажа:

- Яшчэ мудры Арыстотэль, у якога й хрысьцiянiн можа навучыцца шмат чаго карыснага, лiчыў, што сапраўдная даброць вырастае ня з сэрца людскога, бо яно поўнае ўсякiх пахiбаў i часта падупадае спакушэньню, а толькi з закона: таму ўсё, што мае ў сабе законную дапушчальнасьць, павiнна быць кадыфiкавана, i чалавек павiнен быць прывязаны да гэтага, калi трэба, дык i жалезнымi ланцугамi.

- Ах, - адказвае яму гер супэрiнтэндэнт, - на наш вялiкi жаль людзi шануюць запаведзь Божую больш тады, калi парушаюць яе, чым калi трымаюцца яе, i Бог карае iх недастаткова, i найперш не па сьвежым сьледзе, як павiнна было б быць, з доўгай цярплiвасьцю, i дае iм убачыць i пераканацца, так што яны думаюць, што, калi той на небе ня ўмешваецца адразу з громам i маланкамi, дык усё было правiльна, тым часам, як i духоўнае ведамства, далёкае ад месца падзей, не пра ўсё даведваецца адразу.

- Гэта, Паўль, - кажа яго сябар Лёйхтэнтрагер, - толькi таму, што ты глядзiш двума зенкамi й слухаеш двума лапухамi; гэтага недастаткова. Ты павiнен iх мець дзьве сотнi альбо дзьве тысячы, каб i прыглядвалi й слухалi, тады пойдзе лепш i лацьвей; бо твае геры пастары й прапаведнiкi няўжо толькi дзеля таго, каб кволiцца й дабрашчасьцiцца?

- Ня так проста гэта зрабiць, Гансе, - кажа Айцэн, - бо геры пастары й прапаведнiкi - гультаi й схiляюцца да таго, каб лепей быць добранькiмi даражэнькаму Богу, дык як жа мне раскласьцi агонь пад iх тоўстымi дупламi?

- Ты павiнен iх абавязаць, - кажа сябар, пяшчотна пагладжваючы па галоўцы крошку Маргарэту, якая, кавыляючы ножкай, увайшла ў пакой са сваiм горбiкам на сьпiне, падносячы госьцю вiно: з запасаў герцага, бо царкве заўсёды нешта перападае. - Звязаць абавязкам праз прысягу й подпiс, - кажа тайны радца, - цi ж бо не прысягае жаўнер сьцягу й цi ж пасьля ня слухаецца свайго камандзiра?

У Айцэна ўсё роўна як шоры спадаюць з вачэй, як бы нябеснае прасьвятленьне находзiць, што, калi ягоныя пастыры й прапаведнiкi будуць запрысягнутыя на догматах веры й сьвята паабяцаюць строга давесьцi iх да сваiх вернiкаў, каб i зь iх нiхто ня ўхiлiўся, нiхто не спатыкнуўся, iнакш на iх будзе данесена вышэйшым начальствам, дык царства божае хутка дабярэцца й да Шлезьвiга, герцагу на ўцеху й Богу на ўпадабаньне. I ён думае, як жа глыбока пранiкае яго сябар у душы людзкiя наогул i ў душы пастараў i прапаведнiкаў у прыватнасьцi, бо пасьля такой прысягi нiкога больш ня трэба будзе пераконваць, бо чалавек можа лёгка страцiць свае прыбыткi й прывiлеi, калi завiнавацiцца альбо палезе на ражон; так цi iнакш вядома будзе, чым усё можа скончыцца.

I паколькi сябар, засьцерагаючы гешэфты, пасьля гэтага жартаўлiва дае крошцы Маргарэце пад срачку й разьвiтваецца з фраў Барбарай, Айцэн яшчэ таго ж вечара садзiцца за пульт i сьвежа завостраным пяром накiдвае на паперы, што кожны, хто хоча ў герцагстве Шлезьвiг пасьвiць божых авечачак, павiнен будзе ўрачыста пацьвердзiць прысягай, як ён будзе верыць i за што трымацца: па-першае, за сьвятое бiблiйнае пiсаньне й за сьвятое апостальскае веравызнаньне, далей - за сапраўдны symbola i за ўстанаўленьнi, да таго - за непадзельнасьць яднаньня боскай i чалавечай прыроды ў асобе Хрыста й за Аўгсбургскае веравызнаньне, i за абодва катэхiзiсы Лютэра. I падпiсвацца гер кандыдат павiнен ня толькi ўнiзе ў канцы паперы, а пад кожным абзацам асобна, каб пазьней ня мог сказаць, што нечагась там выпадкова недагледзеў.

Перачытваючы пасьля свой сьпiс, Айцэн думае, што там яшчэ не хапае духу рупнасьцi й строгага адмежаваньня ад ерасi й што ён зусiм не павiнен баяцца называць iмёны й гаварыць адразу пасьля хрысьцiнаў i прычасьця, бо цi ж не пакоiцца ўся будоўля сьвятой царквы й яе службiтоў на тым, што толькi яны адны, у сiлу свайго паклiканьня, могуць ставiць перад сабою задачу ачышчэньня дзетак ад спадчыннага грэху й расказваць пра ператварэньне хлеба й вiна ў iншае, Божае цела й кроў? Iнакш бо любы ератык мог бы дайсьцi да таго й кожны парафiянiн, ня прысьвечаны ў тайнасьць i не рукапаложаны, мог бы адчынiць сваю кiрху.

I пiша: Але ў сувязi з тым, што нашым часам хiтры сатана ўзбуджае ўсемагчымыя агiдныя i аблудныя кламствы пра найвышэйшыя ўстанаўленьнi нашага хрысьцiянскага вучэньня i рэлiгii, я (iмя так i так) прысягаю; па-другое: фальшывыя дактрыны ўсiх тых, што ўхiляюцца ад iсьцiнаў вышэйназваных сьвятых пiсаньняў, сымболя веры, confessiones i Catechismi, асаблiва ж iлжэвучэньнi богаадступных цьвiнглiянаў, кальвiнiстаў, фанатыкаў тайнасьцяў i перахрышчэнцаў, якiя адмаўляюць неабходнасьць i сiлу сьвятога хрышчэньня й прысутнасьцi Хрыста пры выдзяленьнi й прыманьнi ягоных сапраўдных дзейсных цела й крывi ў сьвятой эўхарыстыi й якiя такiм чынам разбураюць адзiнства веры й ўводзяць у аблуду простых людзей, я абавязуюся з сапраўдным дбаньнем ненавiдзець, асуджаць i праклiнаць.

Гэта, радасна думае ён, ёсьць мова, якую яшчэ яго настаўнiк, добры доктар Марцiнус, так магутна скарыстаў i яна, як удар плёткай, для леных сэрцаў i прыдатная, каб навучаць гераў pastores, як сёньняшнiх, так i будучых, баяцца; таму абавязвае й гэтых прысягнуць таксама, што яны будуць ахоўваць давераныя iм парафii ад такiх аблудаў i не пацерпяць, каб хоць адзiн хто з даверанага статку прыляпiўся да богамярзотнага гурту цi сэкты.

I калi цяпер, руплiва ўсё гэта запiсаўшы, ён перачытвае ўсё яшчэ раз, здагадваецца раптам, якую сiлу дасьць гэтая прысяга яму як судзьдзю, якi вырашае, каму належаць да праведнiкаў, а каму да лiхамысьнiкаў; i каб гэта таксама занатаваць дакладна, дадае яшчэ адно ўказаньне сьвецкiм уладам што да падтрымкi духоўннага пастуха, i пiша, дробненькiмi лiтарамi, бо ўжо й месца мала на аркушы: У заключэньне я прысягаю, што буду ў поўнай вернасьцi й паслушэнстве хрысьцiянскаму загаду й мандату Яго сьветласьцi князя герцага Адальфа, нашага лiтасьцiвага валадара, i буду кiравацца разам зь Сьвятым Пiсаньнем i Аўгсбургскiм веравызнаньнем толькi хрысьцiянскiмi царкоўнымi парадкамi княства Шлезьвiг-Гольштэйн. I ў якасьцi маргiналii ўнiзе на полi лiста надрапаў: На ўсё гэта прысягаю бяз усякага фальшу й хiтрыны з добрым сумленьнем, i хай дапаможа мне Бог. Аман.

Герцаг, высокапастаўленай асобе якога тайны радца Лёйхтэнтрагер складае новую прысягу, у вышэйшай меры задаволены ёю i распараджаецца без адкладу абвясьцiць яе ў герцагстве Шлезьвiг i ўсюды, куды сягае яго валоданьне, i гер тайны радца тонка ўсьмiхаецца й кажа свайму прыяцелю Паўлю, што будаўнiцтву царства божага ў Шлезьвiгу пад дабрадайнай дыктатурай яго супэрiнтэндэнта больш нiчога на дарозе не стаiць. I як што выяўляецца фактычна, што геры pastores i такiя, якiя iмкнуцца да пасады, усе разам прысягнуць новай прысягай, надрукаваныя formularia з пячаткай i подпiсам трэба тэрмiнова адаслаць назад супэрiнтэндэнту, каб вернасьць i вера былi зарэгiстраваныя афiцыйна. I толькi пры гэтым сапраўды пачнецца здаровае супернiцтва сярод духавенства: хто верне больш заблудных авечак у статак альбо хто хутчэй дасьць належным органам патрэбнае ўведамленьне пра таго, хто яшчэ трывае ў богамярзотных вучэньнях, каб начальствы маглi прыняць строгiя меры ў адпаведнасьцi з законам. Асаблiва ў Эйдэрштэдшэне, дзе ў вялiкiм мностве асялiлiся нiдэрландцы, бо дома яны перасьледавалiся б папiстамi, наладжваецца вясёлае паляваньне; была й ёсьць старая iсьцiна, што, як лiсы й ваўкi хвалююць быдла ў хляве, так i чужынцы прыносяць у дом неспакой; i праслухоўваюцца ўсюды заезды й рынкi й нават дамы, цi не вядуцца там мудроныя гамонкi, цi не завялiся там кнiжкi Давiда Ёрыса альбо Мэна Сiманса й iм падобных пярэхрыстаў-ератыкоў i iлжэпрарокаў, цi не праводзяцца там тайныя зборнi iншадумцаў; i гер пастар старанна ўсё натуе й пiша даклад, хто па добрай волi хрысьцiць сваiх дзетак, а хто не, як часта той цi iншы ходзiць у кiрху, як слухае там казанi, цi рэгулярна прычашчаецца ад цела Хрыстовага. Але сярод людзей шырацца страхi, бо колькi таго часу прайшло, а ўжо ўсплываюць жывыя ўспамiны пра тое, як палiлi на попел пярэхрыстаў-ератыкоў, некаторых нават прывязвалi да слупоў i падсмажвалi альбо рвалi распаленымi абцугамi, а каторых душылi й расьсякалi альбо вешалi на дрэвах, альбо кiдалi ў глыбокiя ямы да пацукоў i нечысьцi, дзе ў iх адгнiвалi ногi.