Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

- Тыповы сын дваццатага стагоддзя! Сентыментальнасцi няма ў цябе нi кроплi...

- Ёсць, ты ж чуеш, у адносiнах да машын...

Яна зiрнула на мяне.

- Як i ў мяне, - сказала яна.

У ельнiку закукавала зязюля. Пат пачала лiчыць.

- Навошта ты гэта робiш? - спытаў я.

- А ты не ведаеш? Колькi разоў яна пракукуе, столькi гадоў мне застанецца жыць.

- Ах, вось што. Але тут ёсць яшчэ нешта. Калi кукуе зязюля, трэба трэсцi грошы. Тады яны будуць весцiся. Я дастаў з кiшэнi дробязь i пачаў трэсцi яе ў жменi.

- Вось ты якi, - сказала Пат i засмяялася. - Я хачу жыць, а ты хочаш грошай.

- Каб жыць, - адказаў я. - Сапраўдны iдэалiст iмкнецца мець грошы. Грошы гэта свабода. Свабода - гэта жыццё.

- Чатырнаццаць, - налiчыла Пат. - Аднойчы ты казаў пра гэта iнакш.

- Гэта было ў змрочную пару майго жыцця. Пра грошы нельга гаварыць з пагардай. Многiя жанчыны нават кахаюць за грошы. I наадварот, у шмат якiх мужчын каханне выклiкае цягу да грошай. Грошы, такiм чынам, параджаюць iдэалы, каханне ж, наадварот - матэрыялiзм.

- У цябе сёння ўдалы дзень, - сказала на гэта Пат. - Трыццаць пяць.

- Мужчына, - разважаў я далей, - робiцца сквапным на грошы толькi праз жаданнi жанчын. Калi б не было жанчын, не было б i грошай, i мужчыны хадзiлi б усе героямi. У акопах не было жанчын, таму i не надавалася значэння, хто чым валодае, глядзелi толькi, што ты за чалавек. Гэта я кажу не ў абарону акопаў, а толькi каб высветлiць, што такое каханне. Яно абуджае ў чалавеку горшыя iнстынкты - прагу штосьцi мець, нешта значыць, зарабляць, не хвалявацца. Нездарма дыктатары любяць, каб iх памагатыя мелi сям'ю, - тады яны не такiя небяспечныя. I нездарма каталiцкiя духоўнiкi не маюць жонак, iнакш яны не сталi б адважнымi мiсiянерамi.

- У цябе сёння нават незвычайны дзень, - сказала Пат лагодна. - Пяцьдзесят два.

Я схаваў дробязь у кiшэню i запалiў.

- Цi не пара табе ўжо перастаць лiчыць? - спытаў я. - Табе ўжо за семдзесят.

- Сто, Робi. Сотня - добрая лiчба. Я хачу дажыць да ста.

- Малайчына! Вось гэта - мужнасць! Але навошта табе такое доўгае жыццё?

Яна кiнула на мяне беглы погляд.

- Будзе вiдаць. Я на гэта гляджу iнакш, чым ты.

- Ну, вядома. Мiж iншым, найцяжэй жыць толькi першыя семдзесят гадоў. Потым, як кажуць, будзе лягчэй.

- Сто! - заявiла Пат, i мы ўсталi.

Мора наблiжалася, як вялiзны срабрысты ветразь. Ужо здалёку мы адчулi яго салёнае дыханне. Гарызонт пашыраўся i святлеў, i раптам яно адкрылася перад намi - неспакойнае, магутнае, бясконцае.

Дарога, зрабiўшы дугу, падбегла да самага берага. Потым з'явiўся лес, а за iм - вёска. Мы знайшлi дом, дзе думалi жыць. Ён стаяў крыху ў баку ад вёскi. Адрас нам даў Кёстэр. Ён жыў тут каля года пасля вайны.

Гэта была невялiчкая адзiнокая вiла. Я, зрабiўшы на сваiм "сiтраэне" элегантны разварот, спынiўся i пасiгналiў. У адным акне з'явiўся шырокi твар, невыразна зыркнуў на нас i знiк.

- Будзем спадзявацца, што гэта не фройляйн Мюлер, - сказаў я.

- Цi не ўсё роўна, як яна выглядае? - сказала Пат.

Дзверы адчынiлiся. Ну, дзякуй богу, гэта была не фройляйн Мюлер. Гэта была служанка. Фройляйн Мюлер, гаспадыня дома, з'явiлася праз хвiлiну. Гэта была манерная старая дзева з сiвымi валасамi. На ёй была закрытая чорная сукенка, а замест брошкi - залаты крыжык.

- На ўсякi выпадак надзень зноў панчохi, Пат, - прашаптаў я, глянуўшы на крыжык.

Я выйшаў з машыны.

- Спадзяюся, што пан Кёстэр ужо паведамiў пра нас, - сказаў я.

- Так, ён прыслаў тэлеграму, што вы едзеце. - Яна строгiм выпрабавальным позiркам аглядала мяне. - Дарэчы, як пажывае пан Кёстэр?

- Ах, выдатна, наколькi можна сёння ўжываць гэтае слова.

Яна кiўнула галавой i зноў зiрнула на мяне, ацэньваючы.

- Вы даўно знаёмыя?

"Сапраўдны экзамен", - падумаў я i далажыў, з якога часу мы знаёмыя з Ота. Здалося, яна задаволена адказам. Падышла Пат. Яна ўжо была ў панчохах. Позiрк фройляйн Мюлер памякчэў. Да Пат у яе, вiдаць, было больш даверу, чым да мяне.

- У вас ёсць пакой для нас? - спытаў я.

- Калi пан Кёстэр просiць тэлеграмай, вам заўсёды знойдзецца пакой, заявiла фройляйн Мюлер i глянула на мяне крыху пагардлiва. - Я адцам вам нават самы лепшы пакой, - звярнулася яна да Пат.

Пат усмiхнулася. Фройляйн Мюлер адказала ёй усмешкай.

- Пойдзем глянем, - сказала яна.

Яны пайшлi ўдзвюх поплеч па вузкай дарожцы праз невялiчкi сад. Я цягнуўся ззаду, як лiшнi тут - фройляйн Мюлер звярталася толькi да Пат.

Пакой, якi яна паказала нам, быў на першым паверсе, з асобным уваходам з саду. Гэта вельмi мне спадабалася. Пакой быў даволi вялiкi, светлы i ўтульны. З аднаго боку, у нiшы, стаялi два ложкi.

- Ну як? - спытала фройляйн Мюлер.

- Выдатна, - сказала Пат.

- Нават шыкоўна, - дадаў я, каб падлiзацца да гаспадынi. - А дзе другi?

Фройляйн Мюлер павольна павярнулася да мяне.

- Другi? Якi - другi? Вы гэтага не хочаце? Ён вам не падабаецца?

- Пакой проста цудоўны, - адказаў я. - Але...

- Але? - сказала фройляйн Мюлер крыху з'едлiва. - На жаль, лепшага за гэты ў мяне няма.

Я ўжо хацеў растлумачыць ёй, што нам патрэбны два асобныя пакоi, але яна дадала:

- Вашай жонцы пакой спадабаўся...

"Вашай жонцы..." Мне здалося, што я нават адступiў на крок. На самай справе я не зрушыўся з месца. Я асцярожна зiрнуў на Пат, якая, прыхiлiўшыся да падаконнiка, намагалася не засмяяцца, убачыўшы мой выгляд.

- Вядома, мая жонка... - сказаў я i ўтаропiўся на залаты крыжык на грудзях фройляйн Мюлер. Нiчога не зробiш, не тлумачыць жа ёй, як i што. Яна, пэўна, адразу самлела б.

- Мы проста прывыклi спаць у двух пакоях, - сказаў я. - Кожны ў асобным.

Фройляйн Мюлер незадаволена пахiтала галавой.

- Дзве спальнi для жанатай пары... што нi дзень, то новая мода...

- Ды не, - сказаў я, пакуль яна не перастала верыць мне. - Мая жонка вельмi чуйна спiць. А я, на жаль, вельмi моцна храпу.

- Ах, вось што, вы храпеце! - сказала фройляйн Мюлер, усiм выглядам паказваючы: як я раней не здагадалася! Я ўжо спужаўся, што яна зараз выдзелiць яшчэ адзiн пакой на другiм паверсе. Але сям'я была ў яе справай свяшчэннай. Яна адчынiла дзверы маленькага пакойчыка побач, у якiм стаяў толькi ложак.

- Цудоўна! - сказаў я. - Тое, што трэба. Але цi не буду я каму перашкаджаць? - Мне хацеяася даведацца, цi не будзе каго на паверсе, акрамя нас.

- Вы нiкому не перашкодзiце, - заявiла фройляйн Мюлер, i яе ганарыстасць раптам знiкла. - Акрамя вас, тут нiхто жыць не будзе. Усе астатнiя пакоi пустыя. - Яна пастаяла хвiлiнку, потым схамянулася. - Вы будзеце есцi тут, у пакоi, цi ў сталовай?

- Тут, - сказаў я.

Яна кiўнула i пайшла.

- Ну, фраў Локамп, - звярнуўся я да Пат, - вось мы i ўлiплi. Але я не рызыкнуў прызнацца: у старой вядзьмаркi ёсць нешта царкоўнае. Здаецца, я ёй не спадабаўся. Цiкава - мне ж заўсёды шанцавала са старымi дамамi.

- Яна не старая дама, Робi. Гэта вельмi сiмпатычная старая дзева.

- Сiмпатычная? - Я пацiснуў плячыма. - Праўда, трымацца яна ўмее. Нiводнага чалавека ў доме - i такая велiчная пастава.