Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

- Не ведаю, цi правiльна я зрабiў, - сказаў ён. - Але суцяшаць вас словамi не мела сэнсу. Вы мне не паверылi б. Цяпер вы ўбачылi, што шмат хто з хворых у горшым стане, чым Пат Хольман. У некаторых, акрамя надзеi, нiчога не засталося. Але большасць будзе жыць. Яны паправяцца. Вось што я хацеў вам паказаць.

Я кiўнуў галавой.

- Правiльна зрабiлi, - сказаў я.

- Дзевяць гадоў назад памерла мая жонка. Ёй было дваццаць пяць гадоў. Нiколi не хварэла. Грып. - Ён хвiлiнку памаўчаў. - Вы разумееце, навошта я вам гэта кажу?

Я зноў кiўнуў.

- Загадзя нiчога не ведаеш. Смяротна хворы можа перажыць здаровага. Жыццё - дзiўная справа.

На яго твары з'явiлася шмат зморшчын. Падышла сястра i нешта пашаптала яму. Ён выпрастаўся i кiўком паказаў на аперацыйны пакой.

- Мне трэба цяпер туды. Не паказвайце Пат сваёй трывогi. Гэта самае галоўнае. Зможаце?

- Змагу, - сказаў я.

Ён падаў мне руку i хуценька пайшоў з сястрой праз шкляныя дзверы. Перад iм быў пакой, залiты бялюткiм святлом.

Я паволi пайшоў унiз па прыступках. Чым нiжэй я спускаўся, тым больш цямнела. На першым паверсе ўжо гарэла святло. Калi я выйшаў на вулiцу, то ўбачыў, як ад гарызонту, быццам ад лёгкага подыху, плыве ружовае змярканне. Яно тут жа пагасла, зрабiлася шэрым.

Нейкi час я сядзеў у машыне, нерухома гледзячы ў адну кропку. Потым я ўзяў сябе ў рукi i паехаў да майстэрнi. Кёстэр чакаў мяне каля варот. Я завёў машыну ў двор i вылез.

- Ты ўжо ведаў? - спытаў я.

- Ведаў, - адказаў ён. - Але Жафэ хацеў сказаць табе сам.

Я кiўнуў. Кёстэр глянуў на мяне.

- Ота, - сказаў я, - я не дзiця i разумею, што яшчэ нiчога не страчана. Але мне, пэўна, сёння будзе цяжка не выдаць сябе, застаўшыся з Пат сам-насам. Заўтра - iншая справа. Тады я спраўлюся. Сходзiм сёння вечарам куды-небудзь усе разам?

- Канечне, Робi. Я ўжо думаў пра гэта i з Готфрыдам гаварыў.

- Тады дай мне яшчэ раз "Карла". Я паеду дадому i спачатку забяру Пат, а потым, праз гадзiну - вас.

- Добра.

Я паехаў. На Мiкалайштрасэ я прыпомнiў пра сабаку. Я павярнуў i паехаў назад, каб забраць яго.

Крама была не асветленая, але дзверы - адчынены. Антон сядзеў у глыбiнi крамы на раскладушцы. У руках у яго была бутэлька.

- Падкузьмiў мяне Густаў, - сказаў ён.

Ад яго смярдзела, як ад спiртзавода.

Тэр'ер выскачыў насустрач мне, абнюхаў мяне i лiзнуў у руку. Яго вочы, асветленыя касым променем з вулiцы, гарэлi зялёным. Антон устаў. Ён захiстаўся i раптам заплакаў.

- Мой сабачка... цяпер i ты пакiнеш мяне... усе мяне пакiдаюць... Цiльда памерла... Мiны няма... Скажыце вы мне, навошта мне жыць такому?

Гэтага мне яшчэ не хапала! Гэтай маленькай бязрадаснай лямпачкi, якую ён уключыў, цiхага шоргату чарапах i птушак i гэтага нiзкарослага азызлага чалавека з яго крамай!

- Таўстуны... тыя-та ведаюць... але скажыце мне, навошта ўвогуле жыве наш брат? Навошта жыць нам, бедалагам? Скажыце, пан...

Малпа ўскрыкнула, нiбы паскардзiлася, i шалёна забегала на сваёй жэрдзi. Яе вялiзны цень заскакаў па сцяне.

- Кока, - усхлiпнуў гаспадар, якi ўжо напiўся, седзячы без святла, адзiны ты мой, iдзi да мяне! - Ён падставiў малпе бутэльку.

Малпа ўхапiлася за яе.

- Загубiце жывёлу, поячы гарэлкай, - сказаў я.

- Ну i няхай, - завiшчаў ён. - На ланцугу на год болей, на год меней... якая рознiца... якая рознiца... пан...

Я ўзяў сабаку, якi цёплым камяком цёрся каля мяне, i пайшоў. Жвавы сабачка, перабiраючы мяккiмi шпаркiмi лапкамi, бег каля мяне да машыны.

Я прыехаў дадому. Трымаючы сабаку на павадку, я падняўся па лесвiцы. У калiдоры я спынiўся i зiрнуў у люстэрка. Твар быў як заўсёды. Я пастукаўся ў дзверы да Пат, прыадчынiў iх i ўпусцiў сабаку. Застаўшыся стаяць за дзвярыма, я чакаў з павадком у руцэ. Але замест годасу Пат я нечакана пачуў бас фраў Залеўскi:

- О божа нябесны!

З палёгкай уздыхнуўшы, я зазiрнуў у пакой. Я баяўся першай хвiлiны сустрэчы з Пат. Цяпер усё стала лёгка. Фраў Залеўскi была надзейны амартызатар. Яна сядзела за сталом велiчна, нiбы на троне. У яе пад рукой стаяў кубачак з кавай, а побач у мiстычным парадку была раскладзена калода карт. Пат з бляскам у вачах сядзела каля яе i слухала варажбу, што будзе.

- Добры вечар, - сказаў я, адразу вельмi ўзрадаваўшыся.

- Вось i ён, - з годнасцю сказала фраў Залеўскi. - Па кароткай дарожцы ў вячэрнi час, побач чорны кароль на самым даху...

Сабака вырваўся i з брэхам пабег памiж маiх ног у пакой.

- О божа! - крыкнула Пат. - Гэта ж iрландскi тэр'ер!

- Малайцом! - сказаў я. - Некалькi гадзiн назад я гэтага яшчэ не ведаў.

Яна нахiлiлася, i сабака радасна падскочыў да яе.

- Як жа яго завуць, Робi?

- А хто яго ведае... Магчыма, Каньяк, цi Вiскi, цi нешта такое падобнае, калi меркаваць па яго апошнiм гаспадары.

- Ён цяпер наш?

- Наколькi адна жывая iстота можа належаць iншай...

Яна аж задыхалася ад радасцi.

- Мы назавём яго Бiлi, добра, Робi? Калi мама была дзяўчынкай, у яе быў сабака. Яна мне часта расказвала пра яго. Яго звалi таксама Бiлi.

- Тады я ўсё зрабiў як трэба, - сказаў я.

- Ён не брудзiць у пакоi? - спытала фраў Залеўскi.

- У яго радаслоўная як у караля, - заявiў я. - А каралi не брудзяць у пакоях.

- Але пакуль яны малыя... Колькi яму год?

- Восем месяцаў. Гэта адпавядае шаснаццацi чалавечым гадам.

- Ён не падобны да таго, хто не брудзiць, - заявiла фраў Залеўскi.

- Яго проста трэба памыць - i ўсё.

Пат устала i абняла фраў Залеўскi за плечы. Я знямеў ад здзiўлення.

- Я ўсё жыццё марыла пра сабаку, - сказала яна. - Нам можна пакiнуць яго тут, праўда ж? Вы не супроць?

Матухна Залеўскi ўпершыню, колькi я яе ведаў, засаромелася.

- Ну, што ж... няхай сабе, -дазволiла яна. - I карты паказвалi. Нечаканая навiна праз караля ў доме.

- Карты не паказалi, што мы сёння вечарам iдзём на шпацыр? - спытаў я.

Пат засмяялася.

- Да гэтага мы яшчэ не дайшлi, Робi. Карты паказвалi цябе аднаго.

Фраў Залеўскi ўстала i забрала карты.

- Можна верыць, можна не верыць, i можна верыць наадварот, як мой Залеўскi. У таго пiковая дзевятка заўсёды паказвала на няшчасце ад вадкасцi. Таму яму i здавалася, што трэба асцерагацца вады. А карты паказвалi не ваду а гарэлку i пiва...

- Пат, - сказаў я, моцна яе абдымаючы, калi тая выйшла. - Як цудоўна: прыходзiш дамоў, i ты тут. Для мяне гэта заўсёды як сюрпрыз. Калi я прабягаю апошнiя сходкi i адчыняю дзверы, сэрца ў мяне заўсёды калоцiцца: няўжо гэта праўда?

Яна з усмешкай зiрнула на мяне. Яна амаль нiколi не адказвала на такiя мае прызнаннi. Я i не мог уявiць сабе ды i не вытрываў бы, калi б яна адказала мне чымсьцi падобным. Я лiчыў, што жанчына не павiнна гаварыць мужчыне пра сваё каханне. У яе ад шчасця загаралiся вочы, i яны гаварылi больш, чым словы.

Я доўга трымаў яе ў абдымках, я адчуваў цеплыню яе скуры i лёгкi пах яе валасоў... Я абдымаў яе, i, акрамя яе, нiкога не было... Змрок адступiў, яна была са мной, яна жыла, яна дыхала... нiчога не было страчана.