Жан Сартр - Мур (на белорусском языке)

- Ну, што я табе казаў, - прамовiў Том. - Вясёлыя справункi.

- Ужо ж, - сказаў я, - але тое, што яны так з малым, - гэта свiнства.

Я сказаў гэта, каб быць справядлiвым, хоць малога i не любiў. У яго быў занадта далiкатны, амаль дзявочы твар, якi цяпер ад пакуты i жаху скрывiўся так, што ўсе рысы яго перакроiлiся да непазнавальнага. Тры днi назад гэта была прыгожая, саладжавая лялька, некаторым гэта падабаецца, але цяпер ён нагадваў хутчэй старую раскудзеленую анучу, i я падумаў, што ён нiколi ўжо не будзе зноў малады, нават калi яго i адпусцяць. Можа, яго сапраўды няблага было б пашкадаваць, але шкадаванне ў мяне заўжды выклiкала агiду, i глядзець на яго мне было, праўду кажучы, брыдка.

Ён болей нiчога не прамаўляў i ўвесь разам сшарэў: i твар, i рукi ў яго зрабiлiся зусiм шэрыя. Ён сеў i ўтаропiўся ў дол круглымi вачыма. Том быў заўсёды добры хлопец, ён хацеў узяць яго за руку, але малы рэзка вырваўся i скурчыў грымасу.

- Пакiнь яго, - цiха сказаў я, - ты ж бачыш, ён ужо гатовы зарумзаць.

Том нехаця падпарадкаваўся. Але яму ўсё-ткi хацелася супакоiць малога: гэта яго заняло б i дапамагло адцягнуць увагу ад думак пра самога сябе. А мяне гэта раздражняла: раней я нiколi не думаў пра смерць, у мяне проста не было такога выпадку, i вось цяпер выпадак надарыўся, апроч гэтага, думаць больш не было пра што.

Том раптам сказаў:

- А табе выпадала каго-небудзь прыстукнуць?

Я не адказаў. Ён узяўся распавядаць, што з пачатку жнiўня прыстукнуў ужо шасцярых; ён не ўсведамляў сабе нашага сапраўднага становiшча, i я выдатна бачыў, што ён проста не хоча яго ўсведамляць. Ды я i сам яшчэ не мог усяго як след уцямiць, я пытаўся ў сябе, цi многа давядзецца пакутаваць, я думаў пра кулi, уяўляў сабе iх пякучы град, што працiнаў маё цела. Але ўсё гэта не ўмяшчалася ў межы нармальнага пытання. Зрэшты, я быў спакойны: каб усё ўразумець, у нас наперадзе цэлая ноч. Нарэшце Том змоўк, я скоса зiрнуў на яго краем вока i ўбачыў, што ён таксама ўвесь шэры, выгляд у яго быў мiзэрны, i я падумаў: "Пачынаецца". Было ўжо амаль зусiм цёмна, праз акенцы ў камеру сачылася бруднае, цьмянае святло, i куча вугальнага друзу пад небам вымалёўвалася вялiзнаю чорнаю плямай. Праз адтулiну ў столi я ўбачыў зорку: ноч мелася быць чыстая i марозная.

Дзверы адчынiлiся, i ў пакой увайшлi два наглядчыкi. З-за спiны ў iх узнiк нейкi бялявы чалавек у бельгiйскай унiформе. Ён прывiтаўся.

- Я доктар, - сказаў ён. - У мяне ёсць дазвол пабыць у гэтых цяжкiх абставiнах побач з вамi.

У яго быў прыемны i ветлiвы голас. Я сказаў яму:

- Што вы будзеце тут рабiць?

- Я ўвесь у вашым распараджэннi. Я пастараюся зрабiць усё магчымае, каб гэтыя некалькi гадзiн былi вам менш цяжкiя.

- Чаму вы прыйшлi менавiта да нас? Здаецца, тут хапае народу, увесь шпiталь напакаваны бiтком.

- Мяне сюды прыслалi, - сказаў ён нейкiм няўпэўненым голасам i адразу дадаў: - О, можа, вам хочацца запалiць? У мяне ёсць цыгарэты i нават цыгары.

Ён працягнуў нам пачак ангельскiх цыгарэт i некалькi гаванскiх цыгар, але мы адмовiлiся. Я зiрнуў яму ў вочы, i гэта яго, здаецца, збянтэжыла. Я сказаў:

- Вы прыйшлi сюды не дзеля спагады. Дарэчы, я вас ведаю. У той дзень, як мяне арыштавалi, я бачыў вас з фашыстамi - вы стаялi на дварэ каля кашараў.

Я хацеў быў сказаць нешта яшчэ, але раптам са мной штосьцi здарылася, я нават здзiвiўся: прысутнасць гэтага лекара неяк адразу зусiм перастала мяне цiкавiць. Звычайна, калi я лаўлю на чымсьцi чалавека, я проста так яго ўжо не адпускаю. А тут - ахвота гаварыць мяне абсалютна пакiнула; я адно пацiснуў плячыма i адвярнуўся. Праз нейкi час я зноў павярнуў галаву: лекар зацiкаўлена глядзеў на мяне. Наглядчыкi паселi на матрацы. Пэдра, доўгi i худы, сядзеў, склаўшы рукi, i круцiў вялiкiмi пальцамi, другi, каб прагнаць сон, час ад часу матляў галавой.

- Можа, прынесцi святло? - раптам спытаў Пэдра ў доктара.

Той кiўнуў: розумам ён, вiдаць, вызначаўся не болей чым бот, хоць, напэўна, быў i не злы. Мяркуючы па яго халодных блакiтных вачах галоўнай яго заганай быў недахоп уяўлення. Пэдра выйшаў i вярнуўся з газнiцай, якую паставiў на краю лавы. Свяцiла яна кепска, але гэта было лепш, чым нiчога: мiнулую ноч мы праседзелi ў поўнай цемры. Я доўга глядзеў на светлае кола, намаляванае лямпай на столi. Я быў нiбыта ў здранцвеннi. I потым, раптам, як быццам прачнуўся, светлае кола знiкла, i я адчуў, як на мяне навальваецца страшэнны цяжар. Не, гэта была не думка пра смерць i не страх: гэтаму не было назвы. У мяне раптам запякло ў скiвiцах, чэрап пачаў расколвацца.

Але я схамянуўся i зiрнуў на двух сваiх прыяцеляў. Том абхапiў голаў рукамi, i я мог бачыць толькi яго тлусты i белы карак. З Хуанам было зусiм кепска: нiжняя скiвiца ў яго адвiсла, ноздры дрыжалi. Доктар падышоў да яго i, нiбыта каб падбадзёрыць, паклаў руку на плячо, але вочы ў яго былi такiя ж халодныя. Я заўважыў, як бельгiец спрытна апусцiў руку i ўзяў Хуана за запясце. Той паставiўся да гэтага абсалютна абыякава. Нiбы незнарок бельгiец сцiснуў запясце трыма пальцамi, крыху адступiў i павярнуўся да мяне спiнай. Я адхiлiўся трошкi назад i ўбачыў, як ён выняў з кiшэнi гадзiннiк i пэўны час, не выпускаючы запясця, пазiраў на яго. Нарэшце ён адпусцiў вялую нежывую руку малога i адышоў. Пэўны час ён стаяў, абапершыся спiнаю аб сцяну, i потым, нiбыта раптам прыгадаўшы нешта вельмi важнае, што трэба неадкладна занатаваць, выняў блакнот i запiсаў у iм колькi радкоў. "Поскудзь, - са злосцю падумаў я, - няхай толькi паспрабуе памацаць мне пульс, адразу дастане ў паганую пысу".

Ён не падыходзiў, але я адчуў, што ён глядзiць на мяне. Я падняў галаву i зiрнуў яму ў твар. Тады ён сказаў нейкiм невыразным голасам:

- Вам не здаецца, што тут можна азглець?

Вiдаць, яму было холадна: ён быў увесь шызы.

- Мне не холадна, - адказаў я.

Ён па-ранейшаму глядзеў на мяне жорсткiмi вачыма. I раптам я зразумеў - я падняў рукi да твару i адчуў, што ён у мяне ўвесь мокры. Седзячы ў гэтым склепе, у разгар зiмы, на самым скразняку, я сплываў потам. Я правёў пальцамi па валасах: яны склеiлiся ад лiпкай вiльгацi; тады я заўважыў, што кашуля на мне таксама прамокла i прыстала да цела: з мяне цякло ўжо, прынамсi, гадзiну, а я нiчога не адчуваў. Але ад гэтага бельгiйскага парсюка нiчога не ўнiкла, гэты паскуднiк заўважыў, што па шчоках у мяне паўзуць потныя кроплi, i, вiдаць, падумаў: гэта праява крайняй паталагiчнай прыгнечанасцi; вядома, ён адчуваў сябе нармальна, ён мог ганарыцца гэтым - яму было холадна. Я хацеў устаць i набiць яму пысу, але ледзь прыўзняўся, як сорам i злосць адразу знiклi, i я зноў абыякава апусцiўся на лаву.

Я абмежаваўся тым, што абцёр шыю насоўкаю. Цяпер я адчуваў, як ад мяне жудасна тхне потам, што цячэ з валасоў на патылiцу. Гэта было непрыемна. Але хутка я кiнуў абцiрацца, занятак быў цалкам дарэмны: насоўку ўжо можна было выкручваць, а пот усё лiў i лiў. Ногi i зад былi таксама мокрыя, нагавiцы прылiпалi да лавы.