Жан Сартр - Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)

Яны пачалi сустракацца радзей.

- Усё, што мне падабалася ў iм, - прызнаўся аднойчы Люсьен Бержэру, - усё гэта ён пазычаў у вас. Цяпер я гэта выдатна бачу.

- Берлiяк - малпа, - смеючыся, сказаў Бержэр, - гэта мяне да яго i вабiла. Вы, дарэчы, ведаеце, што яго бабка па мацi жыдоўка? Гэта шмат чаго праясняе.

- Вядома, - пагадзiўся Люсьен i потым дадаў: - Зрэшты, ён файны хлопец.

Бержэрава кватэра была поўная розных пацешных рэчаў: тут стаялi фарбаваныя драўляныя зэдлiкi ў выглядзе жаночых ног з сядзеннямi з чырвонага аксамiту, красавалiся мурынскiя статуэткi, ашчацiнены шыпамi пояс цноты з каванага жалеза, гiпсавыя грудзi, утырканыя маленькiмi лыжкамi, а на пiсьмовым стале ляжалi гiганцкая бронзавая блыха i ўкрадзены з касцярнi ў Мiстры манаскi чэрап, якiм гаспадар карыстаўся, як прэс-папье. Сцены замест шпалераў былi спрэс абклееныя лiстамi, у якiх паведамлялася пра смерць сюррэалiста Бержэра. Нягледзячы на гэта, кватэра пакiдала ўражанне разумнага камфорту, i Люсьену падабалася часам паляжаць на мяккай канапе ў палiльным пакоi. Але больш за ўсё яго здзiўляла мноства фацэцiй з падвохам, якiя былi сабраны ў Бержэра на адной этажэрцы; сярод iх былi замерзлая вадкасць, чхальны парашок, зудлiвая шчэць, нятонучы цукар, д'ябальскае дзярмо, нявесцiны падвязкi. Размаўляючы з Люсьенам, Бержэр браў дзярмо двума пальцамi i доўга, сур'ёзна яго разглядаў.

- Гэтыя жарты, - казаў ён, - маюць рэвалюцыйную сутнасць; яны хвалююць. У iх больш зруйнавальнай сiлы, чым у Поўным зборы твораў Ленiна.

Люсьен здзiўлена i зачаравана глядзеў то на яго прыгожы i неспакойны твар з запалымi вачыма, то на доўгiя i тонкiя пальцы, якiя так грацыёзна трымалi беззаганна зымiтаваны кал. Бержэр часта гутарыў з iм пра Рэмбо i пра "пастаяннае парушэнне пачуццяў".

- Калi вы, праходзячы па плошчы Згоды, здолееце выразна i ў любы час убачыць мурынку, якая, укленчыўшы, ссе абелiск, - вы зможаце нарэшце сказаць, што вам удалося разбурыць знешнi дэкор i вы - уратаваны.

Ён пазычыў яму пачытаць "Азарэннi", "Песнi Мальдарора" i творы маркiза дэ Сада. Люсьен шчыра стараўся ўсё ўразумець, але многае яшчэ не паддавалася яго ўсведамленню. Ён быў вельмi шакаваны, што Рэмбо, як аказалася, педэраст, i прызнаўся ў гэтым Бержэру. Але той рассмяяўся: "Ну i што? Хлопча?" Люсьену зрабiлася вельмi няёмка, ён пачырванеў i на нейкае iмгненне нават адчуў да Бержэра нянавiсць. Але ўрэшце перамог сябе i, падняўшы галаву, са шчыраю прастатой прызнаў:

- Я сказаў глупства.

Бержэр палашчыў яго па валасах; здавалася, Люсьенавы словы яго расчулiлi.

- Гэтыя вялiкiя, палахлiвыя вочы, - сказаў ён, - вочы маленькай козачкi... Сапраўды, Люсьен, вы сказалi глупства. Педэрастыя ў Рэмбо - якраз i ёсць найпершае i генiяльнае парушэнне яго пачуццяў. Менавiта гэтаму мы i абавязаныя, што чытаем яго паэмы. Верыць, што ёсць нейкiя спецыфiчныя аб'екты сексуальнай прыхiльнасцi i што гэтыя аб'екты - жанчыны, толькi таму што ў iх памiж ног ёсць дзiрка, - гэта гнюсная i наўмысная памылка ўсiх непахiсных. Вось, зiрнiце!

Ён выняў з шуфляды ў стале тузiн зжаўцелых здымкаў i кiнуў iх на каленi Люсьену. Люсьен убачыў жудасных голых шлюх, якiя смяялiся шчарбатымi ратамi i рассоўвалi свае падобныя да разбухлых губ ляжкi, выстаўляючы памiж ног нешта накшталт парослага iмхом языка.

- Я купiў гэты наборчык у Бу-Саадзе, за тры франкi, - сказаў Бержэр. - Дык вось, калi вы будзеце цалаваць гэтым бабам у заднiцу, вас усё роўна будуць лiчыць сынком з добрай сям'i i проста скажуць, што вы жывяце па-халасцяцку. Бо гэта - жанчыны, разумееце? А я вам кажу, што першае, што трэба зрабiць, - гэта пераканаць сябе, што аб'ектам сексуальнага пачуцця можа быць усё: швацкая машынка, прабiрка, конь цi чаравiк. Вось я, - сказаў ён з усмешкай, - я кахаўся з мухамi. А яшчэ ведаў аднаго марскога пехацiнца, якi спаў з качкамi. Браў, зацiскаў iм галаву ў шуфлядзе, потым моцна трымаў за лапы - i давай!

Бержэр нiбы незнарок ушчыкнуў Люсьена за вуха i завяршыў:

- Качкi ад гэтага дохлi, i iх потым з'ядаў батальён.

Пасля падобных размоў галава ў Люсьена нiбыта гарэла полымем, i ён думаў, што Бержэр - генiй, але часам, прачынаючыся ўначы мокры ад поту, ён бачыў перад вачыма пачварныя, гнюсныя прывiды i пытаўся ў сябе, цi добры ўплыў робiць на яго гэты чалавек. "Я зусiм адзiн! - стагнаў ён, выкручваючы сабе рукi. - Нiкога, нiкога, хто б мог мне параiць, падказаць, цi на правiльным я шляху!" Калi ён дойдзе так да канца, калi ён сапраўды дойдзе да парушэння ўсiх пачуццяў, цi не страцiць ён пад нагамi грунт, цi не ўпадзе! Аднойчы, калi Бержэр доўга гаманiў з iм пра Андрэ Брэтона, Люсьен прашаптаў, як у сне:

- Так, але што, калi потым я ўжо не здолею павярнуць назад?

Ад нечаканасцi Бержэр скалануўся.

- Павярнуць назад? Але хто кажа, што трэба вяртацца? Калi вы звар'яцееце тым лепш. Потым, як кажа Рэмбо, "прыйдзе жудасны натоўп другiх працавiкоў".

- Я так i думаў, - сумна прамовiў Люсьен.

Ён заўважыў, што iх доўгiя размовы прыносяць зусiм iншы вынiк, чым той, на якi спадзяваўся Бержэр: як толькi Люсьен лавiў у сабе нейкае надта далiкатнае пачуццё, нейкае незвычайнае ўражанне, яго пачынала трэсцi. "Ну ўсё, пачынаецца", - думаў ён. Ён з задавальненнем бы пагадзiўся, каб у яго засталiся толькi сама ардынарныя, сама грубыя адчуваннi; цяпер на душы яму рабiлася вольна толькi ўвечары, калi ён быў дома, з бацькамi: гэта было яго адзiнае сховiшча. Яны гутарылi пра Брыяна, пра варожасць немцаў i кошт жыцця, пра тое, як прайшлi роды ў кузiны Жаны, i Люсьен з асалодай абменьваўся з iмi думкамi сама банальнага разумнага сэнсу. Аднойчы, вярнуўшыся пасля сустрэчы з Бержэрам, ён машынальна зачынiў дзверы ў сваiм пакоi на ключ i засунуў зашчапку. Заўважыўшы за сабой гэты рух, ён хацеў быў спачатку пасмяяцца, але ўрэшце не здолеў заснуць усю ноч: ён зразумеў, што яму страшна.

I ўсё-такi нi за што на свеце ён не перастаў бы хадзiць да Бержэра. "Ён гiпнатызуе мяне", - думаў Люсьен. Ён бязмежна цанiў той далiкатны i такi своеасаблiвы дух таварыскасцi, якi Бержэр здолеў стварыць i падтрымлiваць памiж iмi. Захоўваючы заўсёды мужчынскi i амаль грубаваты тон, Бержэр умеў даць Люсьену адчуць i нават, калi так можна сказаць, - убачыць дотыкам сваю ласку: ён, напрыклад, часта перавязваў яму гальштукi i ўшчуваў пры гэтым за неахайства цi прычосваў прывезеным з Камбоджы залатым грабянцом. Ён раскрыў Люсьену прыгажосць яго цела i растлумачыў няскладнае, але такое замiлавальнае хараство юнацтва.

- Вы - Рэмбо, - казаў ён Люсьену. - Калi ён прыехаў у Парыж, каб сустрэцца з Верленам, у яго былi вашы вялiкiя рукi, i такi ж здаровы, румяны твар, як у сялянскага хлопца, i такое ж зграбнае, кволае цельца бялявай дзяўчынкi.

Ён загадаў Люсьену расшпiлiць каўнер, раскрыць кашулю i, падвёўшы сканфужанага юнака да люстра, прымусiў яго любавацца чароўным спалучэннем чырванi шчок з беласцю шыi; потым, лёгкай рукою правёўшы Люсьену па сцёгнах, ён з сумам сказаў: