Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)

Пан Дарбеда развiваў сваю думку.

- Франшо мне паказваў, якiя ў iх там умовы, - сказаў ён. - Проста цудоўныя! У кожнага хворага - свой пакой, скураныя фатэлi - калi ласка, ложкi-канапы. Нават тэнiс ёсць, ведаеш. А яшчэ збiраюцца будаваць басейн.

Ён стаяў насупраць акна i пазiраў скрозь шыбу, крыху калываючыся на сагнутых нагах. Раптам, не вымаючы рук з кiшэняў i ўвагнуўшы плечы, ён спрытна крутануўся на абцасах. Панi Дарбеда адчула, як яе пачынае прашыбаць пот: гэта паўтаралася кожны раз; зараз ён пачне кiдацца з кута ў кут, як мядзведзь у клетцы; i пры кожным кроку чаравiкi ў яго будуць рыпець.

- Мiлы дружа, - сказала яна, - я малю цябе, сядзь, ты мяне вельмi стамляеш. - I з няўпэўненасцю ў голасе дадала: - Я маю сказаць табе нешта важнае.

Пан Дарбеда сеў у нiзкi фатэль i паклаў далонi сабе на каленi; па спiне ў панi Дарбеды прабегла дробная дрыготка: час прыйшоў, ёй трэба было ўсё расказаць.

- Ты ведаеш, - сказала яна i ад збянтэжанасцi закашлялася, - ты ведаеш, што я бачылася з Евай у аўторак.

- Ну.

- Мы пагаманiлi з ёй пра тое, пра сёе, шмат пра што ўспомнiлi. Яна была вельмi мiлая. Я даўно ўжо не бачыла яе такою даверлiваю. Ну, я крыху яе распытала, разгаварыла яе наконт П'ера. I вось... я даведалася, - дадала яна зноў збянтэжаным голасам, - я даведалася, што яна вельмi iм даражыць.

- Мне гэта, чорт раздзяры, добра вядома, - сказаў пан Дарбеда.

Ён крыху раздражняў панi Дарбеду, яму заўсёды трэба было тлумачыць кожную дробязь - каб стаялi ўсе кропкi над "i". А панi Дарбеда марыла жыць сярод людзей чуйных i вытанчаных - такiх, каб разумелi яе заўсёды з паўслова.

- Ды не ж, - сказала панi Дарбеда, - я маю на ўвазе, што яна даражыць iм iначай, чым мы сабе гэта ўяўлялi.

Пан Дарбеда гнеўна закацiў злыя вочы, як рабiў кожны раз, калi не надта добра разумеў сэнс намёка цi нейкай навiны.

- Што? Што значыць "iначай"?

- Шарль, - прамовiла панi Дарбеда, - не стамляй мяне. Ты ж павiнен разумець, што ёсць рэчы, якiя мне, як мацi, можа быць цяжка назваць...

- Ды я нiводнага слова не разумею з усёй тваёй балбатнi, - знервавана сказаў пан Дарбеда. - Не хочаш жа ты сказаць, што?..

- Менавiта! - сказала яна.

- Дык яны ўсё яшчэ... яшчэ дагэтуль?

- Так! Так! Так! - з прыкрасцю адказала яна нiбы трыма сухiмi ўдарамi.

Пан Дарбеда развёў рукамi, апусцiў галаву i змоўк.

- Шарль, - занепакоена прамовiла жонка, - мне не варта было казаць табе гэтага. Але я ўсё роўна не здолела б трымаць гэта ў сабе.

- Наша дзiцё! - паволi выцiснуў ён. - З гэтым вар'ятам! Ды ён жа яе нават не пазнае! Ён называе яе "Агата". Ды гэта ж трэба, каб яна абсалютна страцiла пачуццё годнасцi!

Ён падняў галаву i сярдзiта зiрнуў на жонку.

- Ты ўпэўненая, што правiльна зразумела?

- Памылiцца было немагчыма. Але ж я, як i ты, - спешна дадала яна, - я таксама не магла ёй паверыць. Зрэшты, я i цяпер не магу яе зразумець. Ды я пры адной толькi думцы, каб да мяне мог дакрануцца гэты няшчасны... Увогуле, уздыхнула яна, - мне здаецца, што гэтым ён яе i ўтрымлiвае.

- Вiдаць! - прамовiў пан Дарбеда. - Памятаеш, што я сказаў табе, калi ён прыйшоў прасiць яе рукi? Я сказаў табе: "Па-мойму, ён занадта падабаецца Еве". А ты мне тады не захацела паверыць.

Раптам ён грукнуў кулаком па стале i густа пачырванеў.

- Ды гэта ж нейкая разбэшчанасць, ненармальнасць! Ён заграбае яе сваiмi лапамi, цалуе, называючы Агатай, i вярзе пры гэтым нейкую бязглуздзiцу пра статуi, якiя лётаюць, i рознае чорт ведае што! А яна яму ўсё дазваляе! Ды што памiж iмi такое? Ну няхай сабе шкадуе яго ўсiм сэрцам, няхай аддасць яго ў якi дом, дзе зможа бачыцца з iм кожны дзень - калi ласка. Але я нiколi нават не мог сабе ўявiць... Я лiчыў яе ўдавой... Паслухай, Жанета, - сказаў ён сур'ёзным голасам, - я буду гаварыць з табой шчыра. Па-мойму, калi ў яе ёсць яшчэ нейкi розум, было б нават лепей, каб яна завяла каханка!

- Шарль, змоўкнi! - крыкнула панi Дарбеда.

Пан Дарбеда стомлена ўзяў са столiка пакiнутыя пры ўваходзе кiй i капялюш.

- Пасля таго, што ты мне паведамiла, - сказаў ён, падводзячы рысу размове, - мне ўжо амаль няма на што спадзявацца. Зрэшты, я ўсё-такi пагутару з ёй: гэта мой абавязак.

Панi Дарбедзе не цярпелася, каб ён хутчэй пайшоў.

- Ведаеш, - сказала яна, каб крыху падбадзёрыць мужа, - па-мойму, у Евы ўсё-такi болей упартасцi, чым... iншага. Яна ведае, што ён невылечны, i ўсё роўна натурыцца. Яна не хоча ў гэта паверыць.

Пан Дарбеда задуменна гладзiў сабе бараду.

- Упартасцi?.. Можа, i так... Што ж, калi ты маеш рацыю, яна ўрэшце павiнна стамiцца. З iм не так ужо весела кожны дзень, i потым - ён амаль увесь час маўчыць. Калi я вiтаюся, ён толькi вяла працягвае руку i нiколi не размаўляе. А калi яны застаюцца адны, яго, вiдаць, зноў апаноўваюць неадчэпныя думкi: яна мне расказвала, што часам ён крычыць, нiбы яго рэжуць, - у яго галюцынацыi. Статуi. Ён iх баiцца, таму што яны гудуць. Кажа, што яны лётаюць вакол i закатваюць перад iм вочы.

Надзеўшы пальчаткi, ён сказаў зноў:

- Стомiцца, можна не сумнявацца. Але раптам раней ачмурэе? Няхай бы хоць трошкi бывала на людзях, бачылася са знаёмымi: можа, сустрэне якога добрага хлопца -ды хоць бы такога, як Шродэр, iнжынер у Сiмплона, - каго-небудзь з будучыняй, пацiху-патроху пачне сустракацца, у адных, у другiх, а потым, глядзiш, i прызвычаiцца да думкi, што трэба пачынаць жыць па-новаму.

Панi Дарбеда нiчога не адказала, баючыся, каб размова не ўспыхнула зноў. Муж нахiлiўся да яе.

- Ну ўсё, - сказаў ён, - мне трэба iсцi.

- Бывай, татачка, - адказала панi Дарбеда, падстаўляючы лоб, - пацалуй яе ад мяне i скажы, што яна наша мiлае няшчаснае дзiцятка.

Калi муж пайшоў, панi Дарбеда адкiнулася на спiнку фатэля i зняможана заплюшчыла вочы. "Колькi ж у iм жывасцi", - з папрокам падумала яна. Калi да яе крыху вярнулася сiла, яна паволi выпрастала бледную руку i, не расплюшчваючы вачэй, навобмацак узяла са сподка кавалак лукуму.

Ева жыла замужам у старым будынку на вулiцы Бак. Пан Дарбеда жвава адолеў сто дванаццаць прыступак, што вялi на шосты паверх, i, нацiскаючы на званок, дыхаў роўна, зусiм не запыхаўшыся. Яму з прыемнасцю прыгадалiся словы, сказаныя паненкаю Дармуа: "Для свайго ўзросту, Шарль, вы выглядаеце проста цудоўна". Нiколi ён не адчуваў сябе гэткiм здаровым i дужым, як у чацвер, асаблiва пасля такiх вось прабежак па лесвiцы.

Яму адчынiла Ева. "Дый хто ж яшчэ, сапраўды, - пакаёўкi ў яе няма. Гэтыя дзяўчаты проста не могуць у iх затрымацца: я ўяўляю сябе на iх месцы". Ён пацалаваў дачку.

- Дзень добры, няшчаснае наша дзiцятка.

Ева павiталася трошкi холадна.

- Нейкая ты бледненькая, - сказаў пан Дарбеда, памацаўшы яе за шчаку, зусiм жа амаль не рухаешся.

Запанавала маўчанне.

- У мамы ўсё добра? - спытала Ева.

- Такi-сякi. Ты ж бачылася з ёй у аўторак? Ну - як заўжды. Цётка Луiза, вось, учора прыходзiла ў госцi. Ёй гэта было вельмi прыемна. Яна ж любiць, калi да яе хто завiтвае. Але лепш, каб госцi не заставалiся доўга. Цётка Луiза, дарэчы, прыехала ў Парыж разам з малымi - усё праз тую гiсторыю з закладам маёмасцi. Я табе, здаецца, расказваў - дзiўная гiсторыя. Яна заходзiла да мяне ў кантору, параiцца. Я сказаў, што дзвюх думак тут быць не можа: трэба прадаваць. Зрэшты, яна ўжо знайшла пакупнiка - Брэтанеля. Памятаеш Брэтанеля? Ён цяпер ужо не займаецца справамi.