Жан Сартр - Пакой (на белорусском языке)

- Прабач, - з усмешкай сказаў ён. - Ты ж ведаеш, я стары прыхiльнiк усяго натуральнага. Што зробiш, не падабаюцца мне ўсе гэтыя памады ды масцi, што цяперашнiя жанчыны лепяць сабе на твар. Але я, вядома, не маю рацыi, трэба жыць разам з часам.

Ева прыязна ўсмiхнулася. Пан Дарбеда запалiў цыгарку i некалькi разоў зацягнуўся.

- Дзяўчынка мая, - пачаў ён, - я, уласна, вось што хацеў табе сказаць... Давай пагутарым, як раней. Ты толькi сядай, калi ласка, i паслухай мяне ўважлiва: трэба ж давяраць свайму старому тату.

- Лепей я пастаю, - сказала Ева. - Што ты мне маеш сказаць?

- Я проста хацеў задаць пытанне, - ужо больш суха сказаў пан Дарбеда. Куды ўсё гэта цябе завядзе?

- Усё гэта? - здзiўлена паўтарыла Ева.

- Але, усё гэта. Усё гэтае жыццё, што ты сабе ўтварыла. Паслухай, - сказаў ён пасля кароткай паўзы, - не трэба думаць, што я цябе не разумею (на яго раптам сапраўды найшло прасвятленне). Але тое, што ты хочаш зрабiць, - не ў чалавечай сiле. Ты хочаш жыць толькi сваiм уяўленнем - так? Не хочаш дапусцiць, што ён хворы? Ты не хочаш бачыць П'ера такiм, якi ён цяпер, - я правiльна разумею? Твае вочы бачаць толькi былога П'ера. Але, мiлае маё дзiцё, дачурка, вытрымаць такое доўга немажлiва, - пан Дарбеда перавёў дых. - Ну добра, я раскажу табе адну гiсторыю, хоць, можа, ты яе ведаеш. Калi мы былi ў Сабль-д'Алоне, табе было тры гады, i твая мацi пазнаёмiлася з адной прыгожай маладой жанчынай. У яе быў чароўны хлопчык. Вы гулялi з iм кожны дзень на пляжы, былi такiя яшчэ маленькiя: што дзве цацкi. Мы называлi цябе ягонай нявестаю. I вось колькi часу пазней, у Парыжы, твая мацi захацела сустрэцца з гэтай жанчынай - i тут ёй паведамiлi, што яе напаткала вялiкае гора: яе мiламу хлопчыку машынай адрэзала галаву. Тваёй мацi параiлi: "Калi пойдзеце да яе, крый Божа, не заводзьце гаворкi пра смерць яе сына - яна не хоча верыць, што яго больш няма". Твая мацi пайшла - i што? Яна ўбачыла паўзвар'яцелую кабету: тая жыла так, нiбы яе малы ўсё яшчэ жыў; яна гаманiла з iм, клала на стол прыборы... Урэшце, яна жыла ў такiм нервовым напружаннi, што праз паўгода яе давялося сiлай забраць у вар'ятню, дзе яна праседзела цэлыя тры гады. Не, дзiцятка маё, - прамовiў пан Дарбеда, - не, так жыць немажлiва. Было б намнога лепей, каб яна адважна прызнала ўсю праўду. Ёй давялося б, вядома, добра папакутаваць адзiн раз, але потым - усё сцерлася б з часам. Павер мне, лепей заўсёды глядзець рэчам у твар.

- Ты памыляешся, - з намаганнем прамовiла Ева, - я выдатна ведаю, што П'ер...

Слова не здолела зляцець з яе вуснаў. Яна стаяла вельмi напружаная, сцiснуўшы рукамi спiнку фатэля; у нiжняй частцы аблiчча ў яе было нешта сухое i непрыемнае.

- Дык што... значыць? - здзiўлена ледзь не крыкнуў пан Дарбеда.

- Што "значыць"?

- Ты?..

- Я люблю яго такога, якi ён ёсць, - скора i з прыкрасцю прамовiла Ева.

- Гэта няпраўда! - з нацiскам сказаў пан Дарбеда. - Няпраўда, ты не любiш яго, ты не можаш яго любiць. Такiя пачуццi можна мець толькi да здаровага, да нармальнага чалавека. Я, вядома, не сумняваюся, што ў цябе ёсць да П'ера пэўнае спачуванне, што ў табе яшчэ жыве ўспамiн пра тыя шчаслiвыя тры гады, якiмi ты яму абавязаная. Але не кажы мне, што ты яго любiш, я табе не паверу.

Ева стаяла моўчкi, з адсутным выглядам утаропiўшыся ў дыван.

- Магла б, нарэшце, i адказаць, - холадна сказаў пан Дарбеда. - Не думай, што мне гэтая размова меней цяжкая, чым табе.

- Усё роўна ж ты не паверыш.

- Ну, калi так, калi ты ўсё-такi яго любiш, - з роспаччу закрычаў ён, гэта вялiкае гора - i для цябе, i для мяне, i для тваёй беднай мацi, бо зараз я скажу табе нешта, што раней лiчыў за лепшае стаiць: менш як праз тры гады П'ер зробiцца поўным вар'ятам, ён абернецца ў жывёлу.

Ён са злосцю зiрнуў на дачку: ён быў на яе сярдзiты за тое, што яна сваёй упартасцю прымусiла яго раскрыць ёй гэтую цяжкую навiну.

Але Ева нiяк не адрэагавала; нават не падняла вачэй.

- Я ведала.

- Хто табе гэта сказаў? - аслупянела спытаўся ён.

- Франшо. Я ведала яшчэ паўгода назад.

- Вось маеш... А я ж так яму раiў цябе пашкадаваць, - горка прамовiў пан Дарбеда. - Зрэшты, можа, так яно i лепей. Але ж у такiм выпадку ты павiнна зразумець, што было б проста недаравальна трымаць П'ера ў сябе. Барацьба, якую ты вядзеш, асуджаная на паражэнне: гэта не тая хвароба, якая можа яшчэ адступiць. Каб мы хоць на нешта былi тут здольныя, каб яго можна было ўратаваць якiм-небудзь лячэннем, лекамi - тады я не кажу. Але паглядзi сама: ты была такая прыгожая, разумная, вясёлая, а цяпер - сама забiваеш сябе дзеля сваёй жа прыхамацi i абсалютна без нiякай карысцi. Зразумела, ты была проста цудоўная, мы ўсе гэта бачылi, але цяпер - усё, кончана, ты выканала свой абавязак, болей за свой абавязак; цяпер упарцiцца проста было б амаральна. Дзiцё маё, ёсць жа, урэшце, i абавязкi да самога сябе. I потым - ты зусiм не думаеш пра нас. Табе трэба, - паўтарыў ён, нiбы молатам выбiваючы словы, трэба аддаць П'ера ў клiнiку да Франшо. Ты з'едзеш з гэтай кватэры, што дала табе толькi няшчасце, перабярэшся да нас. А калi ў цябе ёсць патрэба быць карыснай другiм, палягчаць чыесьцi пакуты - што ж, у цябе ёсць твая мацi. За беднай кабетай няма каму прыглядаць, апроч санiтарак, а ёй бы зусiм не зашкодзiла, каб побач хоць часам быў нехта блiзкi. I яна ўжо, - дадаў ён, яна будзе здольная ацанiць усё, што ты дзеля яе зробiш, i будзе табе за гэта ўдзячная.

Настала доўгае маўчанне. Пан Дарбеда пачуў, як у суседнiм пакоi спявае П'ер. Зрэшты, гэта было мала падобна да спеву, нагадваючы болей хуткi, пранiзлiвы рэчытатыў. Пан Дарбеда падняў вочы на дачку.

- Значыць, не?

- П'ер застанецца са мной, - мякка сказала яна, - я вельмi добра з iм ладжу.

- Пры ўмове, што займаешся дурасцямi цэлы дзень.

Ева ўсмiхнулася i кiнула на бацьку нейкi надзiва кплiвы i цi не вясёлы позiрк. "Так i ёсць, - раззлавана падумаў пан Дарбеда, - яны толькi гэтым i займаюцца; прабаўляюцца ў ложку".

- Ты, напэўна, ужо зусiм тут здурнела, - сказаў ён i ўстаў.

Ева сумна ўсмiхнулася i шапнула нiбыта сабе:

- Не зусiм.

- Не зусiм? Я толькi адно магу табе сказаць, маё дзiцё, ты мяне палохаеш.

Ён паспешлiва яе пацалаваў i выйшаў. "Трэба было б, - падумаў ён, спускаючыся па лесвiцы, - прыслаць ёй пару добрых здаравякоў, каб яны сiлай забралi ў яе гэтае Богам пакрыўджанае няшчасце ды сунулi яго пад душ, i не пыталiся - хоча ён таго цi не".

Стаяў пагодны восеньскi дзень, цiхi, без нiякiх загадак; сонца залацiла прахожым твары. Пана Дарбеду нечакана ўразiла iх адкрытая прастата: адны былi загарэлыя, другiя гладкiя, але на кожным адбiлiся i свая радасць, i свае турботы, такiя знаёмыя i яму.

"Я ведаю, за што папракаю Еву, - падумаў ён, паварочваючы на бульвар Сэн-Жэрмен. - Я папракаю яе за тое, што яна жыве па-за ўсiм чалавечым. Бо П'ер ужо не чалавек. I ўвесь той клопат, усю любоў, што яна аддае яму, - яна iх забiрае ў другiх: ва ўсiх гэтых. Нiхто не мае права адгароджваць сябе ад людзей; як нi круцi - мы жывём у грамадстве".