Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

Эл сказаў:

- Цябе, вiдаць, нiчога асаблiва не вабiць.

- Я тут ужо шэсць месяцаў, - сказаў ён. - Сную па ўсiм штаце, на працы не шкадую сябе, хуценька шукаю новае месца, каб было на што купiць мяса i бульбы жонцы, сабе i дзецям. Носiшся, як заяц... а толку мала. Тут хоць са скуры вылузвайся, сыты ўсё роўна не будзеш. Я проста стамiўся, i ўсё. Так стамiўся, што за ноч сiлы не набiраюся. Што далей рабiць, розуму не дабяру.

- Няўжо нельга сталую работу знайсцi? - запытаўся Эл.

- Не, сталай работы тут не знойдзеш. - Флойд саскроб рэшткi нагару з галоўкi блока i працёр цьмяны метал прамасленай анучкай.

Да лагера пад'ехала лядашчая легкавая машына. У ёй сядзела чацвёра мужчын - ва ўсiх твары загарэлыя, суровыя. Машына паволi рухалася мiж палатак. Флойд крыкнуў iм:

- Ну як, пашанцавала?

Машына спынiлася. Чалавек, што сядзеў за рулём, адказаў:

- Усё навокал аб'ездзiлi. Нiдзе нiякай работы. Трэба ехаць адсюль.

- Куды? - крыкнуў Эл.

- Адзiн бог ведае. Куды мы толькi не патыкалiся! - Вадзiцель адпусцiў тормаз, i машына паехала далей.

Эл пазiраў ёй услед.

- Можа, лепш было б ездзiць па адным? Адзiн хутчэй работу знойдзеш.

Флойд паклаў стамеску i нявесела ўсмiхнуўся:

- Ты яшчэ не вучаны. На раз'езды бензiн патрэбен. А галон бензiну каштуе пятнаццаць цэнтаў. Гэтыя чацвёра не могуць дазволiць сабе ездзiць на чатырох машынах.

Яны складваюцца па дзесяць цэнтаў i купляюць бензiн. Табе яшчэ трэба павучыцца.

- Эл! - Эл павярнуўся i ўбачыў Уiнфiлда, якi з важным выглядам стаяў каля яго. - Эл, ма ўжо мяса па талерках раскладае. Iдзi, яна клiча цябе.

Эл абцёр рукi аб штаны.

- Мы сёння яшчэ не елi, - сказаў ён Флойду. - Я пад'ем i прыйду памагу табе.

- Неабавязкова, але як хочаш.

- Сказаў жа - прыйду. - Эл пайшоў за Ўiнфiлдам да палаткi Джоўдаў.

Каля яе было цесна. Суседскiя дзецi такой шчыльнай сцяной абступiлi кацялок з варывам, што мацi, завiхаючыся каля вогнiшча, закранала iх локцямi. Том i дзядзька Джон стаялi каля яе.

Мацi разгублена гаварыла:

- Не ведаю, як быць. Трэба сям'ю накармiць. А што мне з гэтымi рабiць? Дзецi стаялi як укапаныя i пазiралi на яе. Твары ў iх былi абыякавыя, нiбы застылыя, толькi вочы перабягалi з кацялка на алавяную талерку, якую мацi трымала ў руцэ. Вочы ўпарта сачылi за лыжкай, што хадзiла ад кацялка да талеркi, i, калi мацi перадала талерку, ад якой iшла пара, дзядзьку Джону, вочы ўпiлiся ў яе. Дзядзька Джон зачарпнуў поўную лыжку, i вочы дружна паднялiся разам з ёю. Ён адправiў у рот кавалак бульбiны, i вочы ўсе разам утаропiлiся на твар, сочачы за яго выразам - цi смачна, цi спадабалася.

I тут дзядзька Джон быццам упершыню ўбачыў дзяцей. Ён вяла пажаваў i сказаў Тому:

- Вазьмi. Мне есцi не хочацца.

- Ты ж сёння нiчога ў рот не браў, - сказаў яму Том.

- Ага, у мяне з жыватом нешта. Не хочацца.

Том спакойна сказаў:

- Iдзi з талеркай у палатку, там пад'ясi.

- Нешта не хочацца, - упарцiўся Джон. - I ў палатцы яны будуць перад вачамi стаяць.

Том павярнуўся да дзяцей:

- Iдзiце. Ану прэч адгэтуль! - Вочы ўсе разам адарвалiся ад кацялка i разгублена ўставiлiся яму ў твар. - Iдзiце, iдзiце адсюль. Так рабiць нядобра. Усё роўна на ўсiх вас не хопiць.

Мацi раскладала па талерках порцыi мяса, вельмi маленькiя, i ставiла талеркi на зямлю.

- Не магу я iх прагнаць, - сказала яна. - Проста не ведаю, што рабiць. Бярыце свае талеркi i iдзiце пад навес. А тое, што засталося, няхай яны даядуць. А гэту вось занясiце Разашарне. - Яна ўсмiхнулася дзецям: Паслухайце, дзеткi, знайдзiце дзе-небудзь шырокiя трэсачкi, i я дам вам, што засталося. Толькi не сварыцеся.

Дзецi вокамгненна разляцелiся ва ўсе бакi без адзiнага гуку. Хто пабег шукаць трэсак, хто ў свае палаткi па лыжку. Не паспела мацi раскласцi ежу па талерках, як яны ўжо зноў абкружылi яе, маўклiвыя, галодныя, як ваўкi. Мацi пакруцiла галавой:

- Проста не ведаю, што рабiць. Не магу ж я сям'ю абдзялiць. Яе трэба накармiць. Руцi! Уiнфiлд! - патрабавальна крыкнула яна. - Бярыце ж свае талеркi. Хутчэй! Iдзiце з iмi пад брызент. - Яна вiнавата паглядзела на дзяцей, якiя моўчкi чакалi. - Там зусiм мала, - сказала яна сарамлiва. Кацялок я пастаўлю на зямлю, а вы падбярыце рэшткi, хоць чарвяка заморыце. Яна гаварыла запiнаючыся. - Нiчога я зрабiць не магу. I не даць не магу. - I, зняўшы кацялок з агню, паставiла яго на зямлю. - Пачакайце трохi. Яшчэ гарачае, - сказала яна i паспешлiва пайшла пад брызент, каб вочы яе не бачылi таго, што будзе.

Сям'я Джоўдаў сядзела на зямлi, кожны са сваёй талеркай, i пад брызентам было чуваць, як дзецi скрабуць трэсачкамi, лыжкамi i ржавымi палоскамi бляхi. Яны з усiх бакоў закрылi сабой кацялок. Не перагаворвалiся, не штурхалiся, але ў кожным iх руху адчувалася ўпартая настойлiвасць i затоеная жорсткасць. Мацi павярнулася спiнай, каб усяго гэтага не бачыць.

- Больш так нельга, - сказала яна. - Давядзецца хавацца ад чужых вачэй. Чутно было, як скрабуць у кацялку, потым цесны гурток дзяцей рассыпаўся, i яны разышлiся, пакiнуўшы на зямлi абскрэбены кацялок. Мацi паглядзела на талеркi. - Нiхто з вас добра не пад'еў.

Бацька падняўся i, нiчога не адказаўшы, выйшаў з-пад брызенту. Прапаведнiк усмiхнуўся i лёг на зямлю, падклаўшы пад галаву рукi. Эл таксама падняўся.

- Пайду памагу тут аднаму з машынай, - сказаў ён.

Мацi сабрала талеркi i пайшла мыць.

- Руцi, - паклiкала яна, - Уiнфiлд! Хуценька прынясiце вядзерца вады. Яна дала iм вядро, i дзецi пайшлi з iм да рэчкi.

Да палаткi Джоўдаў падыходзiла мажная жанчына. Сукенка на ёй была ў пыле i ў плямах ад змазачнага масла. Яна iшла, высока задраўшы падбародак. Спынiлася за некалькi крокаў ад палаткi i ваяўнiча глянула на мацi. Тады падышла блiжэй.

- Дабрыдзень, - сказала яна холадна.

- Дзень добры, - адказала мацi, паднялася з каленяў i падсунула госцi скрынку. - Сядайце, калi ласка.

Жанчына падышла зусiм блiзка.

- Не, не хачу.

Мацi запытальна глянула на яе:

- Вам што-небудзь трэба?

Жанчына падперла рукi ў бокi.

- Мне трэба, каб вы клапацiлiся пра сваiх уласных дзяцей, а маiх пакiнулi ў спакоi.

Мацi зрабiла вялiкiя вочы.

- Я нiчога такога... - пачала яна.

- Ад майго хлапчука так i тхне тушонкай. Гэта вы яму далi, ён мне сказаў. Тушаным мясам надумалi хвалiцца. Няма чаго гэтым хвалiцца. Я i так ледзь не разрываюся, а тут яшчэ мой блазан прыбягае i пытаецца: "А чаму ў нас няма мяса?" - Голас жанчыны дрыжаў ад шаленства.

Мацi падышла да яе.

- Вы сядайце, - сказала яна. - Прысаджвайцеся, пагаворым.

- I не думаю. Я стараюся хоць як-небудзь накармiць сям'ю, а вы тут са сваёй тушонкай лезеце.

- Сядайце, сядайце, - запрашала мацi. - Больш у нас мяса не будзе, аж пакуль мы работы не знойдзем. Вось каб вы варылi мяса i малыя дзецi абступiлi вас з усiх бакоў, што б вы рабiлi? Нам i самiм было мала, ды хiба адмовiш дзецям, калi яны пазiраюць на цябе такiмi вачамi?

Рукi жанчыны ўпалi з клубоў. Яна дапытлiва паглядзела ў твар мацi, потым павярнулася, шпарка пакрочыла прэч i, увайшоўшы ў сваю палатку, захiнула за сабой полкi. Мацi правяла яе позiркам i зноў апусцiлася на каленi перад горкай алавяных талерак.