Яўген Аснарэўскі - Хлопчыкi i дзяўчынкi

19 лютага, год 1919

Сёння самы шчаслівы дзень майго жыцця! Вярнуўся мой тата! Аказваецца, калі ён быў у лесе, на яго напалі немцы марадзёры і сталі патрабаваць грошай, а калі ён сказаў, што ў яго нічога няма, яны яго збілі, парэзалі нажом і знялі з яго ўсю вопратку і абутак. Тата думаў, што памрэ і ўжо не ўбачыць мяне, але яго падабралі нейкія людзі з вёскі, якая была побач з лесам. Тата доўга хварэў, а яны яго выходжвалі і цяпер ён нават і не ведае, як ім аддзячыць. Цяпер я ўжо не ў прытулку. Тата забраў мяне ў маленькую кватэру, якую зняў на тыя грошы, што зарабіў да вайны. Аказваецца, закапаў ён іх у нейкім лесе.

1 траўня, год 1919

Мы з татам жывем цяжка, але з ім мне значна лепш, чым у прытулку. Я б хацеў трапіць на магілу Лёвушкi, але не ведаю, дзе яна. Цяпер у горадзе кіруюць палякі, а наша радзіма цяпер Польшча.

25 траўня, год 1919

Я бачыў незвычайны сон. Як быццам на месцы манастыра, у якім быў наш прытулак, пабудавалі дзіўны дом, з крывымі сценамі і статуяй каня над уваходам. Я быў ўнутры і бачыў, што гэта падобна на вельмі вялікі тэатр. Я адзін раз быў з татам у тэатры і мне спадабалася. Дык вось, у гэтым тэатры выступаў нейкі чалавек, а на сцэне вісеў вянок з чырвонай зоркай. Чалавек казаў, што галоўнае гэта братэрскі саюз… і тут я прачнуўся…

2 чэрвеня, год 1919

Папа паклікаў мяне і сказаў, што раз цяпер мы жывем у Польшчы, то павінны стаць палякамі. Ён быў вельмі маркотны, мне нават здалося, што ён можа заплакаць. Але ён не заплакаў, а стаў гаварыць са мной пра польскую школу. Я не хачу ў польскую школу, але раз тата кажа, што мне трэба ў яе ісці, значыць – я так і зраблю!

7 траўня, год 1926

Я знайшоў гэты свой стары дзённік. Шмат гадоў прайшло з таго часу, як я пісалэм до него. Тэраз я амаль увесь час гавару на польскай мове. Цо ешчэ я мог бы додаць сюды. Старая настаўніца мая – Станішэўская – даўно памерла. Я пасля польскай школы хачу паступіць да польскага універсітэта. Хачу вучыцца ў Варшаве. Жывём мы з татам нядрэнна. Польшча паволі ўпрыгожвае, на кшталт Еўропы, наш крэсовы гарадок. Я хачу пакласці гэты сшытак у бутельку і выкінуць у Нёман. Можа хто-небудзь калі-небудзь знойдзе гэтыя запісы. Якімі б не былі тады людзі, і ў якой краіне б ні жылі яны, я мам надзею, што яны будуць любіць свае родныя мясціны.

Андрэйка

(Мой дзёньнік у якім няма дат, бо пішу па памяці і даты не памятаю)

Дзверы ў кабінет начальніка заўсёды выклікалi ў мяне роспач. Так-так, адзін погляд на iх цёмную, вечна бруднаватую паверхню, адразу ж прыводзіў мяне ў стан крайняй нервовасці. Таму я хацеў праскочыць iх як мага хутчэй. Не надта гучна стукнуўшы ў ненавісную перашкоду, два разы, косткамі пальцаў, я націснуў на абшарпаную ручку і рашуча ўвайшоў.

– Дазвольце, Аляксандр Браніслававіч? – спытаў я, увайшоўшы ў кабінет.

– Заходзь, Андрэй. Ну чо, змагар? Ужо бачыў?

Начальнік зноў назваў мяне змагаром. Амаль уся ўправа называла мяне так, з-за таго, што я размаўляю амаль выключна на беларускай мове. Што тут дзіўнага? Я жыву ў Беларусі, я – беларус. Мая мама была настаўніцай беламовы ў школе. Чаму я не павінен гаварыць на роднай мове? Хаця… ніхто прама і не кажа, што не павінен. Проста ўсе вакол глядзяць на мяне, як на прышэльца. Ды яшчэ гэтыя жарты…

– Дык ты бачыў? – паўтарыў сваё пытанне Аляксандр Браніслававіч.

– Што менавіта?

– Надпіс на нашым будынку, што! – адрэзаў начальнік.

– Не. Неяк не заўважыў. Спяшаўся на дзяжурства.

– Злева ад уваходу здаравеннымі літарамі напісана «Дыктатура». – сказаў Аляксандр Браніслававіч, голас якога станавіўся ўсё больш сярдзітым.

– Шчыра кажу, не бачыў.

– Ну так схадзі і паглядзі! Потым вернешся!

Я выйшаў з кабінета і пайшоў па доўгім калідоры да выхаду з будынка. Мой бацька быў міліцыянерам, як і мой дзед. Але можа быць мне не варта было працягваць гэтую традыцыю? Дынастыя? Ну так… Дынастыя. Але калісьці ж трэба пачаць новую… Навошта мне гэта? Проста я з дзяцінства марыў стаць міліцыянерам. І вось – стаў! Працую некалькі гадоў. Праца, вядома, не цукар. Неяк я бег за хуліганам і выкрыкваў загады спыніцца, а ён на судзе потым сказаў, што не разумеў мяне бо не ведае мовы, на якой я яму крычаў. Белабрысы беларускі хлопец з прозвішчам Андрушевiч не ведае мовы…

Я выйшаў на вуліцу і агледзеўся. Злева ад уваходу сапраўды ззяў яркi вялікi надпіс: «Дыктатура» выпісаны жоўтымі літарамі, даволі акуратна. Я вярнуўся ў кабінет начальніка.

– Ну шо бачыў? – спытаў Аляксандр Браніслававіч, адарваўшыся ад вывучэння дакументаў.

– Так точна.

– Я вось думаю, ці не ты гэта напісаў, змагар ты наш. А?

– Што? – мой голас гучаў здзіўлена. – Ды як вы наогул можаце мяне падазраваць? Глупства нейкае. Навошта мне гэта?

– Дык ты ж у нас самы несвядомы.

– Гэта чаму ж?

– Сам ведаеш! – заявіў начальнік.

– Паняцця не маю.

– Ну хопіць прыдурвацца, Астапеня! – прыкрыкнуў палкоўнік. – Ты, * ляць, усё разумееш… А калі не хочаш, каб цябе, у такіх сітуацыях, падазравалі, то і паводзь сябе як чалавек, размаўляй нармальна…

– А я што ненармальна размаўляю? Я што не маю права размаўляць на роднай мове, якая, дарэчы, дзяржаўная?..

– Маеш маеш, – перапыніў мяне Аляксандр Браніслававіч, – я проста табе па-добраму хацеў параіць… ну каб ты ў такія вось сітуацыі не трапляў.

– Ды якія такія? У вас наогул ніякіх падстаў мяне падазраваць няма.

– А вось і ёсць.

– Не, няма падстаў.

– Ты мне яшчэ будзеш тут спрачацца, нягоднік! – крыкнуў начальнік.

– Не-не, – адказаў я.

– Кароч, ясна ўсё з табой… Ідзі і падумай аб сваіх паводзінах!

– Пра што канкрэтна падумаць?

– Вольны! – гаркнуў палкоўнік і я выйшаў з кабінета.

Надпіс зафарбавалі хутка. Але праз некалькі дзён ён зноўку з'явіўся на тым жа месцы, амаль такi ж, як першы. Вялікi, зроблены жоўтай фарбай, надпіс: «Дыктатура» зноў бударажыў наша міліцэйскае ўпраўленне, будынак якога раскінулася ў цэнтры горада на невялікай горцы. З раніцы я быў на працы і мяне зноў выклікалі да Аляксандра Браніслававіча.

– Бачыў? – спытаў палкоўнік, гледзячы на мяне спадылба.

– Так точна, бачыў.

– Што думаеш?

– А што я магу думаць?

– Ты мне дурня не ляпі! – крыкнуў начальнік.

– Вінаваты…

– Ну, карацей, Астапеня, спытаю прама: ты пісаў?

– Не, не я, – сказаў я цвёрдым тонам, гледзячы палкоўніку прама ў вочы.

– Хм… А я вось на цябе падумаў.

– Гэта я ўжо зразумеў.

– Ну раз не ты, то добра. Давай тады займіся гэтай справай. Трэба знайсці гэтага мастака *ляць маць яго… Зайдзі да Колі. Хай табе пакажа запісы з камер. Круціся як хочаш, а знайдзі гэтага *ляць Айвазоўскага…

– Айвазоўскі пісаў марскія пейзажы, – сказаў я і тут жа прыкусіў язык.

– Ты што яшчэ і разумнічаць будзеш? – з кіслай усмешкай спытаў начальнік.