Тайыр Назханов - Қылмыстық процесте бизнесті қорғау

Әдетте олар тергеу сотының санкциясымен дайын болып келеді. Алайда кейде олқылықтар да болып тұрады. Мысалы, тінту туралы қаулыда мекенжайдың дұрыс берілмеуі әбден мүмкін. Тінту орнында жасырын бейнебақылау камерасы болғаны жақсы. Бұл кейіннен құқық қорғау органдары қызметкерлері әрекетінің заңсыздығы туралы хабарлау үшін қажет. Куәгерлердің өздерімен бірге келгендер емес, көршілердің болғанын талап етіңіз. Иә, бұл жағымсыз, ұят. Бірақ осы- лайша сіз тәртіп сақшылары заңсыз әрекеттерінің куәгерлері болатынына сенімді боласыз. Заң куәгерлердің ең аз санын шектейді, бірақ жоғарғы шекті шектемейді, сондықтан тінтуді бастамас бұрын көршілеріңізден тағы бірнеше куәгердің қатысуын сұраңыз. Бұл түсінік ҚР ҚПК 82-бабы 3-бөлігінің мәнінен туындайды, оған сәйкес тергеу әрекеттерін жүргізуге кемінде екі куәгер қатысады.

Жедел уәкілдердің бейнекамераның, компания басшысы мен қызметкерлерінің назарынан тыс қалып, сіздің тұрғын немесе кеңсе орын-жайыңыздағы бөлмелер бойынша таралуына жол бермеңіз. Сондай-ақ компанияның барлық қызметкерлерін бір кеңсеге орналастырып, ал құқық қорғау органдарының қызметкерлері кеңседе немесе пәтерде еркін серуендеуіне жол бермеу керек. Барлық кабинеттер, бөлмелер құлыптаулы, ал есіктердің кілттері сізде болғаны дұрыс. Тінтудің барлық қатысушылары бір жерде болатындай етіп оларды кезекпен ашыңыз. Хаттаманы толтыратын тергеушінің жанында отырмаңыз, тінту жүргізетіндердің қасында болыңыз. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері қызметкерлеріңіздің біреуімен жеке қарым-қатынас орнатып, олармен сенімді әңгімелер жүргізуіне жол бермеңіз.

Бұл – заңсыз әрекет. ҚР ҚПК бойынша тінту барысында ешқандай сауалнама, әңгіме қарастырылмаған. Мәселен, ҚР ҚПК 254-бабы 12-бөлігіне сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам тінту жүргізілетін үй-жайдағы немесе сол жердегі адамдарға және осы үй-жайға немесе орынға келген адамдарға тінту аяқталғанға дейін оны тастап кетуге, сондай-ақ бір-бірімен немесе өзге де адамдармен сөйлесуге тыйым салуға құқылы. Тінту жүріп жатқандықтан, қылмыстық іс бар және қауіпсіздік күштерімен кез келген қарым-қатынас құжатталуы керек. Егер қауіпсіздік күштері тінту жүргізуге келсе, онда оны жүргізу кезінде басқа да артық әрекеттер жүргізуге жол берілмейді. Алайда бұл оларға тінту аяқталғаннан кейін компания қызметкерлері мен жетекшісінің эмоционалды күйзелісін пайдаланып, дереу куәгер ретінде жауап алуға тыйым салмайды (адвокаттың оларға бұл процедуралық мәртебеде міндетті емес екенін әдейі түсіндіру арқылы). Ал психологиялық қысымға ұшыраған адамдардың жауап алу кезінде адвокатсыз не айтатынын, осыған дейін айтқан болатынмын.

Іс-әрекеттің болжалды алгоритмі мынадай: олар сізге қоңырау шалып, есік қағып, іздеумен келгенін хабарлағаннан кейін адвокатқа қоңырау шалыңыз. Ал адвокат сізге келгенше, тәртіп сақшыларымен есік арқылы сөйлесуді бастаңыз. Олардан тегін, атағын, қандай бөлімшеден, қандай қылмыстық іс бойынша келгенін сұраңыз. Содан кейін міндетті түрде, олар бандиттер ме, жоқ па деп алаңдағаныңызды және олар келген бөлімшенің кезекші бөліміне қоңырау шалатындығыңызды айтыңыз. Олар күтеді. Бұл сізге ойларыңызды жинауға, ұсталған жағдайда қажетті қоңыраулар мен бұйрықтар жасауға уақыт береді. Әдетте тінтуден кейін нақты және процедуралық тұтқындау орын алады. Үйіңізде немесе кеңсеңізде алдыңғы есік бұзыла бастаған кезде, тінтуге рұқсат беруге міндетті адвокат келеді, өйткені егер онда сіздің қорғауыңыз туралы хабарлама болса, егер ол осы тергеу әрекетіне жіберілмесе, мұны қорғаныс құқығын бұзу ретінде қарастыра аласыз және одан әрі тінту нәтижелеріне шағымдана аласыз, оларды қолайсыз дәлелдемелер деп тани аласыз.

Егер тінту адвокатсыз басталса, барлығын бір кеңсеге шақырыңыз, қалам, қағаз парағын алыңыз және келген адамдардың аты-жөнін жаза бастаңыз, тінтудің барысын да жазыңыз. Осылайша сіз бастаманы өз қолыңызға аласыз. Алайда тергеушінің міндеті сіздің ерік-жігеріңізді сындыру және қызметкерлеріңізді басу екенін ұмытпаңыз. Бұл жағдайда ол көшбасшының кім екенін көріп, қолынан келгенше оның беделін түсіруге тырысады. Сондықтан еденге жату туралы бұйрық сияқты қол астындағылардың көз алдындағы осындай әрекеттер осы мақсатта жасалады. Мұны сабырмен қабылдаңыз, себебі бұл да шағымға негіз бола алады.

Өз басым жұмысымда тінту кезінде кәсіпорынның заңгерімен жұмыс істеуге тырысамын. Біріншіден, бұл адвокаттың жұмысын жеңілдетеді. Ұжым оны жақсы біледі және ол өз кезегінде кімнің қандай функционалдығы бар екенінен хабары бар. Сондықтан оған жұмыстардың бір бөлігін тапсырамын, мысалы, тінту кезінде тәртіп сақшыларын бақылау сияқты, ал өзім тінту кезінде компания қызметкерлерінен жауап алмақ болған тергеушімен тікелей жұмыс жасаймын.

Бірден айта кетейін, бұл спектакльдің драмасы тек басында ғана өтеді. Сосын екінші-үшінші сағатта бұл әдетке айналады. Ірі кәсіпорындарда 10-14 сағатқа созылатын тінтулер болып жатады, соңында бәрі шаршағанда да қырағылықты жоғалтуға болмайды. Компанияның кейбір қызметкерлері тіпті тәртіп сақшыларымен темекі шегуге шығып, достық әңгімелер жүргізе бастайды. Бұған компания басшысы жол бермеуі керек, өйткені жедел бөлімшенің қызметкері барлау жүргізеді, оның ішінде құжаттар қайда болуы мүмкін, кімде болуы керек деген тақырыпты қозғай бастайды. Содан кейін прокурорға қажетті құжаттар табылып, тәркіленетін басқа жерде дереу санкцияланбаған тінту күтіңіз. ҚР ҚПК 254-бабы 3-бөлігіне сәйкес, тәркіленуге жататын объект кідірту салдарынан жоғалуы, бүлінуі немесе қылмыстық мақсаттарда пайдаланылуы мүмкін деген нақты қауіп болған ерекше жағдайларда тінту тергеу судьясының санкциясынсыз жүргізілуі мүмкін. Сондай-ақ хаттамаға қол қойған кезде мұқият оқып шығыңыз, көшірмеңізді ғана емес, сонымен бірге тергеушінің данасында тінту жүргізуге келіспейтіндігіңізді жазбаша түрде білдіруді ұмытпаңыз.

Сонымен қатар тәртіп сақшыларымен істі өзіңізше «шешу» мақсатында жеке қарым-қатынасқа түспеңіз. Біріншіден, іздеу нәтижелерін біріктіру үшін олар аяқтан шалуы мүмкін. Екіншіден, дәл қазір шешім қабылдаудың қажеті жоқ. Бұның бәрі алаяқтыққа ұқсайды. Ол адамдар ақша алады да, бірақ міндеттемелерін орындамайды. Кәсіпкер сол сәтте ақшаны оларға бере алады, алайда мұнымен бәрі бітпейді, сондықтан адвокаттың міндеті – клиенттің түсініксіз келісімдердің сазына түсуіне жол бермеу, егер ол келісім оң нәтиже бермеген жағдайда, солай болатыны белгілі, теріс нәтижеге әрқашан адвокат кінәлі болып жатады.

Тінту жұмыстарынан кейін егер көшбасшы тұтқындалса, онда компания мен бүкіл бизнес жойылуы мүмкін. Демек, директордың жанында қызметкерлерді ұстай алатын, жұмыс жиналысын өткізетін, ұжымды тыныштандыратын адам болуы керек. Бизнес бір орнында тоқтап тұрмауы үшін басқа фирманың контрагенттерімен жаңа келісімшарттар жасап, жұмысын жалғастыруы керек.