Мухаммад Самандаров - Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Шу билан бирга идеал турдаги воқеликнинг ўзида эмпирик прототиплар йўқ, уни акс эттирмайди ва радикал ўлчовдаги нарса – йўқлик ўлчовидир. Идеал тип-бу ҳали ишлаб чиқарилиши керак бўлмаган нарсанинг мантиқий нормаси: прототип, идеал-типик қурилиш прототипи-ҳақиқийга, лекин фақат мантиқий бўлиши мумкин. Идеал тур қанчалик аниқ бўлса (реал дунёга шунчалик бегона), у терминологияси ва таснифи бўйича ҳам, эврестик нуқтаи назардан ҳам ўз мақсадини яхши бажаради. Идеал типик қурилиш, у айтган ижтимоий жараён (ёки ҳодиса) нима, у аслида қандай давом этади, деган саволга жавоб бермайди. Бу шуни кўрсатадики, бу жараён (ҳодиса) нима бўлар эди ва агар жараён ҳам, шароит ҳам уларнинг тамойилига тўлиқ мос келадиган бўлса, унинг мантиқий изчил схемаси. Идеал турлар, ижтимоий жараёнларнинг мантиқий мумкин бўлган йўналишининг «стандарт-утопияси» вазифасини бажаради, бу жараёнлар қандай содир бўлганлиги билан таққослаганда, ҳақиқатнинг мумкин бўлган нарсадан четланиш даражасини аниқлаш мумкин ва ҳақиқатда бу оғишларнинг сабабларини аниқлаш.

Бундай утопия сифатида идеал турни гипотеза деб ҳисоблаш мумкин эмас, чунки у эмпирик тадқиқотлар билан тасдиқланмаган (ва рад этилиши ҳам мумкин эмас) -бу фақат гипотезаларнинг шаклланиш йўналишининг кўрсаткичидир («гипотеза гипотезаси). Идеал турдаги концепциянинг қўлланилишини тўлиқ тушуниш учун «тушуниш”каби Вебер социологиясининг тоифасига мурожаат қилиш керак. Вебер ўз концепциясини «социологияни тушуниш» деб атади, чунки унинг фикрича, социология «ўз ҳаракатларига маълум маъно қўйган одамнинг хулқ-атворини ўрганади», бу ижтимоий ҳаракатни таҳлил қилади ва унинг сабабини тушунтиришга ҳаракат қилади.

Социология тушунчаси

Социология, бошқа ижтимоий фанлар сингари, жамиятни ўрганади. Шу билан бирга, у ўз тадқиқот мавзусини ажратиб кўрсатади ва махсус концептуал аппаратдан фойдаланади. Социологияда иккита асосий тадқиқот ёндашуви ишлаб чиқилган ва шунга мос равишда бу фан предметини аниқлашга иккита ёндашув мавжуд. Бири социоцентрик деб аталади, чунки у бутун (жамият, гуруҳ) нинг шахсдан устуворлигидан келиб чиқади. Социоцентризмнинг методологик асосига қурилган назарий моделларда шахсларнинг хулқ -атвори ижтимоий тузилишнинг ҳосиласи сифатида қаралади. Иккинчи ёндашув шахсдан бошланади ва ижтимоий воқеликни шахсларнинг мазмунли ижтимоий ҳаракатларининг ҳосиласи сифатида тушунтиради. У инсонпарварлик ёки инсонпарварлик номини олди. Турли хил услубий ёндашувлар – ижтимоий воқеликни тасвирлаш ва тушуниш учун турли хил «тиллар». Уларга эмпирик социологик тадқиқотларнинг ҳар хил турлари мос келади.– «миқдорий» ва «сифатий» деб номланган.

Бироқ, ҳар қандай тадқиқот ёндашуви социологияни бошқа ижтимоий фанлардан ажратиб турадиган жамиятга бўлган алоҳида қарашни очиб беради. Унинг ўзига хос хусусияти шундаки, социологияда жамият ижтимоий жамоаларнинг тартибли тизими сифатида қаралади ва индивидуал шахс индивидуал ҳаракатни ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги муносабатлар фонида ўрганади, шунинг учун мустақил эмас, балки гуруҳ вакили сифатида намоён бўлади, маълум бир гуруҳ чегаралари, бошқа ижтимоий гуруҳларга нисбатан муайян гуруҳ позициясини ифодалайди, яъни муайян ижтимоий чекловлар доирасида амалга оширилади – тизимли, маданий, меъёрий ва бошқалар. – ва бу маънода ижтимоий ижтимоий гуруҳ ва ижтимоий тузилиш, ижтимоий ҳаракат ва ижтимоий ўзаро таъсир, ижтимоий табақаланиш ва ижтимоий мақом. Қолаверса, жамият қанчалик мураккаб бўлса, индивидуал хулқ -атвор қанчалик тартибли ва уюшган бўлса, бу тартиблилик ва уюшишнинг механизмлари шунчалик мураккаб бўлади. Социология социологияда ижтимоий тартиб деб аталадиган тартиблилик ва уюшиш тизими қандай (қандай) ижтимоий амалиёт жараёнида шаклланади ва такрорланади, у қандай қилиб ижтимоий меъёрлар ва ижтимоий роллар тизимида ўрнатилади ва шахслар томонидан ассимиляция қилинади социализация жараёнида. Шундай қилиб, индивидуал хулқ -атвор ижтимоий характерга эга бўлади ва оқилона башорат қилинади.

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Бу социология томонидан илмий фан сифатида ўрганиладиган ижтимоий воқеликнинг объективлиги, объектив ижтимоий қонунларнинг мавжудлигидан далолат берувчи, одамларнинг хулқ -атворининг ижтимоий типиклиги ва такрорланиши, барқарор ижтимоий алоқалар ва муносабатларнинг мавжудлиги.

Социология мустақил илмий фан сифатида нисбатан яқинда пайдо бўлди. Социологиянинг келиб чиқишини антик ҳаёт фалсафасида топиш мумкин, у ижтимоий ҳаёт тартибини аниқлашга ҳаракат қилган, ҳамма одамларга бахт ва ҳукмдорлар кучини беришга қодир.

Aнтик давр, Ўрта асрлар, Уйғониш даври, маърифатпарварлик жамият тузилиши ва ундаги одамнинг ўрни, уларнинг ижтимоий ривожланиш схемаларини ўз назарий моделларини таклиф қилди. Бироқ, социологиянинг замонавий кўринишида пайдо бўлиши замонавий табиатшуносликка хос бўлган янги турдаги илмий характер йўналиши билан боғлиқ эди.