Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

Аднойчы Лявон мне кажа:

- Давай сёння не пойдзем у школу, а матанём у кiно!

- Ты што, Лёнька?! А як даведаюцца бацькi? А куды дзець партфелi? А як жа iсцi ў кiно без грошай? - закiдаў я сябра пытаннямi, на якiя Лявон даў вычарпальныя адказы, i пачаўся наш культурны адпачынак.

Ля дарогi, што вяла ў школу, раслi густыя кусты бэзу, да якiх "прыляпiлiся" гурбы снегу. Вось у гэты снег, памiж кустоў, мы схавалi свае "веды" i пашпарылi ў кiно. Грошы ў Лёнькi вадзiлiся, таму з бiлетамi не было праблемы, i час праляцеў, як у казцы.

Кажуць жа - варта зрабiць першы крок, а потым толькi паспявай перастаўляць ногi. Вось i мы прамянялi адзiн раз школу на кiно, адчулi смак вольнага жыцця, i нашы партфелi сталi часцяком "адпачываць" пад снегам ля бэзу.

Вывучыўся я б на сабак брахаць, каб не мая дасцiпная мама. Гэты "чэкiст" адчуў, што з сынам робiцца нешта недарэчнае, ды i маё сяброўства з Лёнькам яе насцярожвала.

Высачыла матуля наш тайнiк, забрала партфелi i чакае сына "са школы".

- Ну, чаму ты без партфеля? - пытаецца мякка.

- Забыўся ў школе! - адказваю бадзёра, а ў самога лыткi трасуцца ад страху.

Мама бярэ нейкую вяроўку, бо дзягi не было, - i рашуча да мяне:

- Дык дзе партфель? - i трасе вяроўкай перад маiм носам.

- Мамачка, укралi яго! - заскуголiў я, упэўнены, што нехта выпадкова рассакрэцiў наш тайнiк i забраў партфелi...

Тут мама дастае з-за лавы нашы мокрыя партфелi i... прапушчаныя веды з лiшкам кампенсуе вяроўка.

КАМПАНЬЁНЫ

Велiзарнай праблемай на пачатку пяцiдзесятых гадоў было для нашай сям'i набыццё сшыткаў перад пачаткам навучальнага года.

У сям'i - тры вучнi, паспрабуй iх забяспечыць усiм неабходным: вопраткай, абуткам, падручнiкамi, сшыткамi, дый нейкую капейчыну трэба ўкласцi ў кiшэню дзiцяцi, каб хоць нешта мог куснуць у школьным буфеце, каб ад голаду не хiстала.

Вырашыў я дапамагчы бацькам i сам сябе забяспечыць сшыткамi, тым больш такая магчымасць нечакана падкруцiлася.

У тыя гады часцяком можна было бачыць чалавека на падводзе, якi з ранку да вечара паволi, няспешна соўгаўся ад хаты да хаты, ад звалкi да звалкi, ад жалезiны да анучыны. Гэта - старызнiк, якi зарабляў сабе на хлеб такiм чынам.

Вось той чалавек i падбухторыў мяне з маiм сябрам дапамагаць яму летам, а перад пачаткам заняткаў у школе ён паабяцаў "завалiць" нас сшыткамi. Мы ўзрадавалiся такой дамоўленасцi, бацькi нашы былi таксама задаволены.

Усё лета, амаль кожны дзень трэслiся мы на падводзе, бегалi за ёй, зазiраючы ў кожны куток, адшукваючы розны хлам.

Старызнiк не мог нацешыцца - сядзiць сабе на падводзе, кiруе канём, а два "вынаходнiкi" утылю робяць справу спрытна i хутка.

Першыя днi i нам было цiкава, паддавалi адзiн аднаму iмпэту - справа ж новая. Але хутка азарт наш згас i мы засумавалi па адпачынку, па гульнях як-нiяк, а канiкулы...

I вось пачаў наблiжацца канец жнiўня - пара б з намi i разлiчыцца "наймальнiку". Але ён, на наша здзiўленне, пачаў ездзiць новымi шляхамi, абмiнаючы тыя мясцiны, дзе мы сустракалiся раней. Мы разгубiлiся - няўжо ён нас ашукае?

Нарэшце вылавiлi свайго былога "кампаньёна" i залямантавалi:

- Дзядзечка! А сшыткi?!

- Якiя сшыткi, хлопчыкi? З вамi i пажартаваць ужо нельга... Ну пакаталiся са мной на падводзе i будзьце давольныя.

Сцёбнуў ён пугай каня i паехаў...

Мы акамянелi, не верылi сваiм вушам, нашы вочы не плакалi - галасiлi нашы душы.

КАРОЛЬ БАЛЮ

Звярнiце ўвагу на такую акалiчнасць: вясковы чалавек заўжды апрануты аднолькава - ватоўка, боты, штаны, зацухмоленыя ад штодзённай чарнавой працы ды хлявоў. Летам ватоўка скiдваецца, а астатняе - нязменнае. Iнакш апрануцца i немагчыма, бо побач адвечныя спадарожнiкi - гной, гразь, пыл, а ў механiзатараў - яшчэ i салярка, нiгрол, салiдол.

Такое адзенне - звыклае для вока, зручнае для працы.

Прывыкаеш да чалавека ў такой вопратцы i раптам сустракаешся з iм на вяселлi цi за iншым святочным сталом i здзiўляешся ягонай прыбранасцi, выстраенасцi, хоць на iм i недарагi касцюм ды просценькая кашуля. Чалавек робiцца незвычайным, прыгожым, зусiм iншым - вачэй ад яго не адарваць...

Нешта падобнае адбылося са мной у чацвёртым класе. Рыхтавалася нейкая школьная ўрачыстасць, нейкая важная вечарына. Толькi пра яе i была гаворка. Ведаў пра гэтую вечарыну i я - нават дома пра яе пахвалiўся.

Трэба сказаць, што да таго часу мы жылi яшчэ вельмi бедна, таму ў школу я хадзiў у абносках, густа "аздобленых" лацiнамi. Але не маглi ж у школе адмянiць свята з-за маiх драных штаноў...

I вось надыходзiць той доўгачаканы дзень, калi нават ступнi пачынаюць свярбець ад нецярпення - гэтак хочацца бегчы ў школу.

Раптам мама дастае са сваiх тайнiкоў новенькiя картовыя штаны, паўбацiначкi, новенькую тэнiску бэзавага колеру i навюсенькую цёмна-сiнюю футболку з кiшэнькамi на грудзях, цi, як яшчэ яе звалi, - бархатку, хоць бархатам яна i не пахла. Я ледзь не самлеў ад захаплення!

Колькi ж маме трэба было эканомiць, каб зрабiць мне такое свята...

Не памятаю, як апрануўся, на якiх крылах ляцеў у школу, памятаю тое, калi я бурай уляцеў у залу, дзе было ўжо цесна ад вучняў i настаўнiкаў.

Усе расступалiся перада мной у здзiўленнi i захапленнi. У мяне гарэў твар ад шчасця, ад першай сапраўднай абноўкi, ад гэткай увагi да маёй персоны. Сэрца маё так моцна бiлася, што гатова было прабiць i грудзi, i тэнiсачку, i футболку.

Вечар, прысвечаны нейкай падзеi, ператварыўся ў маю зорную гадзiну.

САЛАДУХА

Ёсць словы, якiя выклiкаюць не проста ўспамiны, не толькi схалануць пачуццi, а вяртаюць нават пахi даўно мiнулага, аднаўляюць у роце, здавалася б, назаўсёды забытыя смакi. Успомнiш такое слова - i толькi паспявай глытаць слiнкi.

Сярод мноства гэткiх чароўных, паўзабытых слоў - слова "саладуха". Мала хто сёння ведае, што гэта за "звер". Нехта, пэўна, i чуў, што хтосьцi недзе некуды трапiў, як лiса ў саладуху. Але гэта - толькi чуткi. Я, шчыра кажучы, i сам не разумею, чаго тую лiсу чорт мог занесцi ў саладуху? Саладуха - зусiм не салодкая. Навошта яна лiсе? Магчыма, у саладухi шмат рэцэптаў прыгатавання тады я раскажу пра свой рэцэпт, падзялюся вопытам. Дакладней, гэта рэцэпт маёй мамы, нашай мясцовасцi, таму для мяне ён самы правiльны i смачны.

Рабiла мама саладуху даволi проста. Цёплай кiпячонай вадой залiвала жытнёвую муку (пажадана з прарошчанага жыта) у ражачцы, накрывала чысценькiм рушнiком i ставiла ля печы ў цёплае месца - давала магчымасць ёй падкiснуць.

Не, гэта вам не хлебны квас! Гэта было непаўторна духмянае пiтво, з незвычайна прыемным смакам, ад якога, асаблiва ў спякоту, за вушы не адцягнеш.

Адным словам - саладуха! Што тыя пэпсi-шмэпсi ды фанты ў параўнаннi з саладухай?! Пойла! Хiмiя! А тут - здароўе i натуральнасць!

Але мама рабiла саладуху не толькi для таго, каб гарачынёй адбiцца ад смагi. Не! Саладуха займала важнае "стратэгiчнае" месца ў нашым меню.