Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

Варыла мама на вячэру саган бульбы з гарэлiкамi, якiя запякалiся ад агню ў печы, ставiла саган на сярэдзiну стала - i пачынаўся баль. Спачатку "наперагонкi" расхоплiвалiся гарэлiкi, якiя смакавалiся ўсухую, а потым елася астатняя гарачая бульба i запiвалася, як гарбата, упрыкуску, смачнай саладухай.

Дарэчы, з бульбай у вёсцы елася ўсё, што было ў хаце: i капуста, i буракi, i полiўка, i сала, i малако, i грыбы. А яшчэ мы вельмi любiлi зiмой паласавацца бруснiцамi з бульбай. Мама ставiла на зiму дваццацiлiтровую бутлю бруснiц, прытомленых варам, дадавала крыху цукру i давала iм "даспець". Бруснiцы вылучалi сок, былi з прыемнай кiслiнкай i елiся з бульбай за мiлую душу. Не верыце - паспрабуйце!

Дык што ж выклiкае сёння ўва мне слова "саладуха"?.. Перш за ўсё - галасы родных, цеплыню i ўтульнасць бацькоўскай хаты, шчымлiвы боль аб тым, што нiколi не вернецца, - цэлую гаму пачуццяў, перажыванняў, замiлаванасцi.

РАДОЎКА

Назва гэтай замалёўкi заблытала мяне - з якой радоўкi пачынаць? Ёсць грыбы, якiя называюць радоўкамi. Грыбы як грыбы, але растуць радамi, вось iх за такую дысцыплiнаванасць i назвалi гэтак.

З маленства любiў збiраць iх - прыгожых, рудавата падпечаных, у чорненькiя кропачкi. Удзячны гэтым познiм восеньскiм грыбкам за прыгажосць i смак.

Другая радоўка - больш празаiчная. У нашай мясцовасцi радоўка азначае надышоўшую чаргу пасвiць вясковых кароў. Падышла твая чарга (радоўка), бяры пугу ў рукi - вось ты i "палкоўнiк", бо перад табой iдзе хвастатае ды рагатае войска. Кожная сям'я падлiчвала i з непрыемнасцю чакала наблiжэнне радоўкi. Адказная гэта справа - дзень, ад цямна да цямна быць "выхавацелем" чужой жывёлы. А раптам прапорацца на якiм ражне... А возьме ды адна адну скалечыць рогi ж вунь якiя!.. А ёсць жа блудныя ды памаўзлiвыя каровы - глядзi на яе, хоць не мiргаючы, а яна ўцячэ туды, куды i не падумаеш.

Гора з гэтай радоўкай ды з тымi каровамi. Але куды дзецца ад такой прынудзiлаўкi? А яна, прынудзiлаўка, прыходзiла даволi часта, бо Карпiлаўка вёска невялiчкая, тыдзень з хвосцiкам, i зноў ты - "палкоўнiк".

У нашай сям'i гэты высокi чын даставаўся мне, бо дарослыя займалiся больш адказнай калгаснай працай, а радоўка - не апраўданне для "прагулу".

Кароў выганялi ў поле раненька - на досвiтку. Холадна, росна, спаць хочацца. Вымакнеш па самыя вушы, нават ясным надвор'ем, а ўжо калi абкладны дождж сыпе - не можаш дачакацца вечара.

Аднаго разу, змакрэлы ад расы i ссiнелы ад холаду, узрадаваўся я вызiрнуўшаму з-за лесу сонейку, прыткнуўся на пляскаты камень i прыгрэўся. Па целе распаўзлася салодкая млявасць. Сам сабе цiхенька гавару пад нос:

- Толькi б не заснуць... Не-е, я спаць не буду... Толькi на хвiлiначку закрыю вочы... толькi на адну хвiлiначку... - Закрыў вочы, i ўсё некуды адплыло - i каровы, i поле, i лес, i сам.

Падхоплiваюся, а сонца - высока. Прыпякае, высушыла мяне. Кароў - анiдзе.

Даўно гэта было, амаль паўвека назад. Закруцiла жыццё, замiтусiлi падзеi i клопаты. Няма калi прыпынiцца, агледзецца, асэнсаваць зробленае i нязробленае. А каб i здолеў прыпынiцца - новыя клопаты i падзеi штурхануць i прымусяць прытрымлiвацца агульнага рытму жыцця i навакольнай неразбярыхi.

Сёння, прыпамiнаючы радоўку, разумееш, што шмат прыемнага i карыснага для ўласнага самаадукавання было ў ёй. Колькi рознага цiкавага i нечаканага перадумаеш за доўгi дзень сярод летняй прыгажосцi! Колькi песень пераспяваеш на ўвесь голас! Колькi чыстых i светлых мараў народзiцца ў трапяткой душы!

Цяпер з сумам адзначаеш, што разам з апошняй колiшняй радоўкай знiкла нешта роднае, далёкае, непаўторнае.

IКАЎКА

Рашыў я неяк пасля вечарынкi заначаваць у свайго сябра, каб не iсцi з апошнiх сiл у няблiзкi свет.

Дакладней, не начаваць я сабраўся, а дняваць, бо танцы скончылiся на досвiтку i хутка павiнна было ўзысцi сонца.

Цiхенька, каб не разбудзiць астатнiх, леглi мы з iм на адным ложку i толькi сабралiся задаць храпака, як на мяне ўссела iкаўка. Дае мне пад дых, ажно падкiдвае з ложка. Ды каб хоць iкалася цiха - няхай бы сабе iкалася. А то як iкнецца, аж рэха мiтусiцца па хаце. А ў гэтай жа хаце, на другiх ложках, адпачываюць i мацi, i бацька, i сястра майго сябра. Гэта ж не горад, што сям'я распаўзаецца па розных пакоях, - храпi сабе ды iкай на здароўе.

Што мне рабiць? Куды дзецца? Зацiскаю далонямi рот, а iкаўка выскаквае з-пад далоняў яшчэ званчэйшая - нiбы стрэл з ружжа. Хацеў апрануцца i цягнуцца дахаты, як чую голас сябравай мацi:

- Сяргей! Цi не ты ўкраў у нас шаршатку, як мiнулы раз заставаўся ў нас пасля вечарынкi? А то майму гаспадару няма чым валёнкi падшываць...

Кроў ударыла мне ў скронi. Я ўскочыў, як пружына, i сеў на ложку. Якi сорам! У вачах людзей, што прытулiлi мяне, я выглядаю злодзеем.

- Цётачка! Не браў я шаршатку! - як магчыма пераканаўча, дрыготкiм голасам выдыхнуў я. - Ды я магу паклясцiся, цётачка... У майго таты свая шаршатка ёсць... Цi ж я...

Тут на ўсю хату грымнуў рогат. Смяялiся ўсе, бо не спалi не толькi з-за маёй iкаўкi, а таму, што развiднела i трэба было ўставаць, даглядацца.

Я лыпаў вачыма, не разумеючы прычыны такога дружнага смеху. Сябрава мацi ласкава супакоiла мяне:

- Ды не браў ты шаршатку, супакойся! Я ж пажартавала, каб прагнаць тваю iкаўку...

Тут толькi я заўважыў, што не iкаю i не цягне болей iкаць. Як рукой зняло!

Аказваецца, каб адпугнуць iкаўку, трэба "iкаўшчыка" схамянуць, рэзка пераключыць на нешта iншае.

Што i казаць - моцнае лякарства, калi запомнiлася на ўсё жыццё.

ГРЫБНЫЯ "СНЕЖКI"

Не ведаю, як цяпер, а калiсьцi леснiкi займалiся i такой працай, як прачыстка лесу. Каму яна патрэбна, тая прачыстка, - цяжка сказаць, бо лес тым, што трухнявее i згнiвае, - сам сябе ўгнойвае. Чаму, напрыклад, сасна ў гарадскiх умовах дрэнна расце? Таму, што ёй не хапае такога натуральнага ўгнаення...

Iшлi леснiкi ў лес, рэзалi паваленае гнiллё, забiвалi калкi i памiж iмi складвалi гэты хлам у "раўметры". Ссякалi дробны сушняк, падбiралi рознае ламачча. Ачышчалi лес невядома ад чаго i для чаго, быццам гэта парк, па якiм будуць шпацыраваць модныя паненкi - хаця б капронавыя панчохi не разадралi!

Дык вось, лесу многа, а леснiкоў менш, чым таго нячышчанага лесу. Што рабiць? Гукалi леснiкi дапаможцаў з усiх бакоў. Бывала, i калгас дапамагаў чалавекам-другiм. Знаходзiлiся i добраахвотнiкi, сярод якiх аказаўся i я з Пятром Слiжуком. Авось ды якую капейчыну летам заробiм!

Узялi мы з Пятром пiлу, сякеры, прыгатавалi з дому метровую палку-мерку, каб тыя раўметры падлiчваць, i пашыбавалi ў лес, якi нам даручыў ляснiк.

Рэжам усякую трухляцiну ды сушняцiну, забiваем калкi i выкладваем раўметры, як нас i вучылi. Азарт забiрае - грошы ж "закалачваем"! Стараемся памiж бярвенцамi сучкоў ды смецця пакласцi, каб вышэй было. Будзе вышэй будзе болей раўметраў, больш грошай...

А грыбоў у лесе - няма дзе нагу паставiць! Асаблiва многа перастарэлых, счарнелых чашчавiкоў, у якiх галовы i пахiлiлiся, i пазвальвалiся зусiм. Нахiлiўся я, каб пiлу ўзяць, чую - шлёп мне нешта па спiне, ажно прылiпла. Павярнуўся, гляджу на сябра, а ён ледзь стрымлiвае рогат i робiць выгляд, што нi пры чым.