Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

Надышла вясна-вёсенка. Трэба ж неяк адсеяцца, каб не горш чым у людзей было. Тут, як на тое шчасце, прыкацiлi на сваiх машынах з горада дзецi з унукамi.

- Дзякуй табе, Божачка! Мiца i сына i святога духа! - перахрысцiлася старая. - Адсеюся ў пару!

Яна горача прывiталася i руплiва кульганула ў хату, заляскацела мiскамi, выцягнула з печы саган з бульбай. Потым дастала сцiплы кавалачак сала, саскрэбла з яго леташнюю соль i парэзала яго на тоненькiя лустачкi.

"Эх, шкада, што куркi не нясуцца пакуль", - паскардзiлася сама сабе i з той жа руплiвасцю кульганула на двор.

Тут адчувалiся перадпрацоўная бадзёрасць i ўзрушанасць, чулiся жарты i рогат.

- Дзеткi! Унучкi! - паклiкала шчаслiвая бабуля. - Хоцькi ў хату, падсiлкуйцеся з дарогi, мае залаценькiя!

Старая адчынiла варотцы, прапускаючы дарагiх гасцей, i вiнавата дадала:

- Вось толькi хлеб выйшаў увесь - выбачайце... Але ж i бульбачка не ўступiць яму...

Нявестка, праходзячы мiма старой, артыстычна завойкала:

- Ой! Вой-вой! А мы ж так спяшалiся сюды, што i пра хлеб забылiся!..

- Нiчога, дзеткi, i бульбачка яда. Нiчога, мае залаценькiя...

Усё радзей i радзей пачалi прыязджаць да яе дзецi. Старая гэта заўважыла не па лiстках календара, якiя адрывала ўрачыста i старанна, а адчула сэрцам... Памёр стары, i за iм падышла да зводу кароўка, бо сена - мужчынская праца. Без кароўкi - нi малачка, нi тваражку, нi смятанкi. Колiсь з гаспадаром бабуля выгадоўвала дзвюх, а былi гады, i трох свiней. Тады дзецi маглi, як кажуць, i каўбаскай падперазацца, i ў траўнi паляндвiчкай паласавацца, а цяпер... Цяпер кволае адзiнае свiнчо, якое калолася перад Калядамi, у той жа дзень размяркоўвалася па гарадскiх сумках дзяцей, а астаткi потым бабуля выдавала сама сабе ашчадна i з аглядкай на заўтрашнi дзень...

Вось i сёння тое сальца, якое магло з'есцiся даўно, бабуля паклала на стол - ешце, дзеткi, ешце, унучкi! На здароўеца!

Сцiпласць бабулiнага стала i беднасць яе кладоўкi адчулi i яе дзецi. Таксама адчулi не нейкiмi там лiсткамi календара, а сваiмi глыбокiмi гарадскiмi сумкамi, якiя раней, ад'язджаючы з вёскi, ледзь паднiмалi, а ў апошнi час закiдвалi ў багажнiк машыны, як пушынку. Чаго было цяпер без карысцi ездзiць у вёску - толькi бензiн палiць ды слухаць скаргi састарэлай мацi на цяжкасцi лёсу.

Не! Яблык, якi аддаў свой сок, ператвараецца ў макуху, а макуху, як вядома, выкiдваюць вон. I хоць дзецi былi не дужа адукаваныя, але гэта засвоiлi моцна: макуху - вон! Ды, аказваецца, рана плюнулi ў старую студню. Жыццё так рэзка змянiлася, што рубель стаў тысячай, а тысяча зрабiлася горш таго ж рубля. Зразумелi людзi, што галоўная надзея - зямля. Яна, як было заўсёды, - i накормiць, i не падвядзе. Зразумелi гэта i бабулiны не дужа адукаваныя дзецi. "Аджалелi" яны бензiну, ускочылi ў свае машыны i прыскочылi да мацi-бабулi, да мацi-зямелькi. Прыскочылi нават без хлеба, бо чулi, што зямля - кармiцелька. А навошта кармiцельцы хлеб? Раз ёсць зямля - павiнен быць i хлеб!

Многiя гэтак думаюць...

Хутка расхапiлiся танюсенькiя лустачкi сала, апаражнiўся ад бульбы саган, а бабуля нават не прысела - усё тапталася вакол стала i вiнавацiлася:

- Эх, шкада, што куркi не нясуцца пакуль... Выбачайце, мае залаценькiя... I хлеба...

- Так, матка! Хопiць малiцца! - перабiў бабулiн боль старэйшы сын. Даставай бульбу-насенку. Я тым часам падыду да брыгадзiра па каня, i пачнём сеяцца - няма часу слухаць твае байкi.

- Бульбачка ў варыўнi. Я яе i ў мяшэчкi набрала, i прыгатавала, мае залаценькiя, - запэўнiла бабуля i з радасцю дадала: - Яна ўжо i храсточкi пусцiла, будзем хутка маладзенькую есцi...

- Кiнь ты свае храсточкi-мяшочкi! - зноў перабiў яе сын. - Мы тут рашылi так: хопiць нам цягнуць з цябе апошнiя жылы - як-нiяк, ты ж наша матка. Возьмем мы па кавалку зямлi на тваiх сотках i - кожны сам сабе гаспадар. Мы да цябе не лезем, ты - да нас...

- А мае ж вы залаценькiя! - пляснула далонямi бабка. - А навошта ж нам дзялiцца?! Бярыце ўсе мае соткi i...

- Не-е! - ужо са злосцю сказаў сын. - Нам твайго не трэба! Мы пасадзiм СВАЮ бульбу на СВАIХ участках, а ты - на сваiм. Зразумела?

- Поле ж адно, - сумна адзначыла жанчына, - i мы адна сям'я. Што ж, мы барозны будзем лiчыць потым, цi як?

- Не хвалюйся, матачка! - рассмяяўся малодшы сын. - I пра гэта мы падумалi: кожны калкамi абазначыць сваю мяжу. У цябе будзе таксама свая мяжа!

- Ды мне мяжа не трэба, - амаль шэптам прагаварыла старая i ўслых дадала: - А ўрэшце, рабiце, што надумалi... мае залаценькiя...

I "залаценькiя" зрабiлi. Як тыя мурашкi, накiнулiся яны на "свае" надзелы зямлi i гуртам пад жарты i рогат пасадзiлi бульбу...

А бульбачка ж была з храсткамi - нядоўга чакаць маладой...

- Не вешай носа, матка! - супакоiў старэйшы сын. - У наступныя выхадныя, магчыма, i табе пасадзiм бульбу - сёння ж няма часу. Справы!.. Ды i сярэдзiну ломiць...

Цяжка было чуць састарэлай мацi, якая перанесла горы гора, прайшла праз мора пакутаў, выхавала дзяцей, як яны называюць яе "маткай". Слова "мама" - ад Бога, ад самых глыбiнь жыцця, i... чамусьцi гэта слова перасталi выгаварваць вусны яе родных дзяцей. Адцуралiся яны ад самага першага ў сваiм жыццi слова... А не так яшчэ даўно нават нявесткi, зазiраючы ёй у вочы i адначасова - у кубёлак, называлi яе "мамай". Няўжо, каб прагучала слова "мама", пад яго трэба класцi кавалак сала цi каўбасу?..

Пакуль гэтая гаркота апякала сэрца старой жанчыны, селi ў машыны дзецi з унукамi, i толькi пыл з-пад колаў шугануў у бабулiны памакрэлыя вочы.

Доўга i нерухома стаяла яна ля мяжы, якая аддзялiла ад яе дзяцей, якая балючай ранай пралягла па сэрцы...

У КОЖНАГА - СВАЁ

Споўнiлася часопiсу "Полымя" цi то семдзесят, цi то семдзесят пяць гадоў, не памятаю. Сяргей Законнiкаў, галоўны рэдактар часопiса, запрасiў i мяне:

- Будзе сцiпла, але пасядзiм, пагутарым, па чарцы кульнём...

Падвялi "палымянцы" свае вынiкi, пагаварылi аб справе, абмеркавалi планы, i перайшлi мы да "неафiцыйнай" часткi.

У невялiчкiм пакойчыку паставiлi адзiн да аднаго два сталы, "заабрусiлi" iх паперай i на гэтую ж паперу расклалi бутэрброды - тоненька парэзанае сала, пакладзенае на лустачкi хлеба, i нейкая каўбаса. Тут жа - распалавiненыя яблыкi i, канешне ж, гарэлка. Як той казаў, вяселле справiць можна.

Было нас прыкладна чалавек з пятнаццаць, i сярод iншых - Iван Шамякiн i Нiл Гiлевiч.

Налiлi па чарцы i, пасля кароткага тосту - глыкнулi. Паласкавела! Ядзiм сала з хлебам, грызём яблычкi.

Законнiкаў, будучы гаспадаром, i кажа:

- Выбачайце, што гэтак сцiпла, без талерак i вiдэльцаў...

- Нiчога! Нiчога! - загаманiлi ўсе. - Няхай сабе так, ды каб часцей было!

Тут адна са знакамiтасцяў гiстарычна-павучальна зазначае:

- Ведаеце, сябры! А пасля ж вайны вось гэтак i было - клалi сала на хлеб, бралi рукамi i елi. Якiя там талеркi ды вiдэльцы!..

Душу маю, пасля ягоных "скаргаў", запоўнiла цемра пасляваенных успамiнаў... О-о, каб нам тады, у першыя пасляваенныя гады, ды з'есцi кавалачак сальца! Цi хоць бы скарыначку хлеба!