Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Ці вераць хлопцы з Маладога Фронту, што іх дапамога ўжо не спатрэбіцца?

— Яны працягваюць дзяжурства. Сёньня яны ўсталявалі новы намёт на пагорку побач зь вялікім крыжам, зьбіраюцца павялічыць колькасьць дзяжурных. Апрача таго, яны зьбіраюцца ўзяць удзел і ў археалягічных раскопках, якія пачнуцца заўтра раніцай а 9-й гадзіне. Побач са мной Павал Космач, студэнт-гісторык, які будзе каардынаваць працу Маладога Фронту ў часе раскопак. Маё пытаньне да яго. Зараз мы стаім побач з паласой, якую пазначылі будаўнікі – гэта прыкладна 15 мэтраў з абодвух бакоў дарогі, менавіта тут будуць ладзіцца раскопкі. Якія будуць вашыя дзеяньні, калі ня знойдзеце парэшткаў людзей?

— Мы будзем весьці свае раскопкі троху далей у бок Заслаўя. Менавіта там, паводле меркаваньня многіх гісторыкаў, ёсьць больш раньнія пахаваньні – не 1937—41 гадоў, а пачатку 30-х. Заўтра там Малады Фронт разам з супрацоўнікамі Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук будзе распачынаць раскопкі.

4 кастрычніка 2001

ГРАМАДЗКАСЬЦЬ ПАТРАБУЕ АДМЯНІЦЬ БУДАЎНІЦТВА ДАРОГІ ПРАЗ КУРАПАТЫ

Сябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» вырашылі накіраваць зварот у пракуратуру, у якім гаворыцца, што Савет Міністраў парушыў закон пра захаваньне гісторыка-культурнай спадчыны, дазволіўшы правядзеньне будаўнічых работ у межах нэкропалю.

Альгерд Невяроўскі:

Сябры ініцыятывы сабраліся сёньня, каб вырашыць: пагаджацца зь дзяржаўнай прапановай працягу рэканструкцыі кальцавой дарогі пад наглядам археолягаў і грамадзкасьці ці дамагацца будаўніцтва дарогі ў абыход Курапатаў Як вядома, сёньня міністар транспарту й камунікацыяў Міхаіл Баравы ў часе наведваньня Курапатаў заявіў, што ўсе будаўнічыя работы на гэтым участку прыпыняюцца на два тыдні, і ўвесь гэты час зону магчымых дарожных работ будуць дасьледаваць археолягі разам з актывістамі Маладога Фронту.

Праўда, кіраўнік археалягічных работ з Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Алег Іоў лічыць, што новыя пахаваньні на гэтай тэрыторыі наўрад ці будуць знойдзеныя. Гаворыць спадар Іоў:

— Мы вырашылі праводзіць раскопкі на 12 аб’ектах па абодва бакі дарогі, дзе, магчыма, знаходзяцца парэшткі ахвяраў. Хаця сам я да гэтага стаўлюся даволі скептычна. Але паводле дамовы трэба правесьці гэтыя раскопкі, і ад заўтра мы пачнем.

Спадар Іоў гаворыць, што археолягі ўжо ня раз праводзілі дасьледаваньні ў гэтым раёне, і ўсе знойдзеныя пахаваньні былі пазначаныя на адпаведных мапах Але каб яшчэ раз пераканацца, што дарога ня пройдзе па магілах, раскопкі ўсё ж правядуць.

Сябры аргкамітэту адзначалі, што Савет Міністраў Беларусі груба парушыў Закон пра захаваньне гісторыка-культурнай спадчыны, дазволіўшы будаўніцтва ў ахоўнай тэрыторыі помніка Курапаты. Актывісты грамадзкай ініцыятывы лічаць, што ўлады мусяць вярнуцца да праекту 1993 году, паводле якога кальцавая аўтадарога ідзе ў абыход Курапатаў, а ва ўрочышчы неадкладна стварыць сапраўдны мэмарыяльны комплекс.

Людзі ня надта вераць абяцаньням уладаў. Улады ж абяцаюць, што правядуць работы вельмі адказна і ахайна, умацуюць дарожныя адхоны адмысловымі сьценкамі з мэмарыяльнымі надпісамі, а калі ўсё ж знойдуць парэшткі ахвяраў, дык урачыста перапахаваюць іх. На думку гэтайчасткі сяброў ініцыятывы, да ўладаў трэба выстаўляць максымум патрабаваньняў.

Сябры ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» вырашылі накіраваць зварот у пракуратуру з патрабаваньнем даць прававую ацэнку рашэньню Саўміну аб будаўніцтве на тэрыторыі мэмарыялу. Вырашылі таксама стварыць юрыдычную, міжнародную, мэмарыяльную, археалягічную камісіі грамадзкай ініцыятывы. Гэтыя органы будуць распрацоўваць дакумэнты й звароты з мэтай прыцягнуць увагу беларускай і міжнароднай грамадзкасьці да праблемы Курапатаў, а таксама патрабаваць ад уладаў стварэньня ва ўрочышчы сапраўднага мэмарыялу. Пастанавілі таксама распачаць збор подпісаў сярод жыхароў мікрараёну Зялёны Луг з патрабаваньнем весьці будаўніцтва дарогі ў абыход Курапатаў.

5 кастрычніка 2001

ЗЯНОН ПАЗЬНЯК: ДАКАЗАЦЬ, ШТО Ў КУРАПАТАХ ЛЯЖАЦЬ НЕ АХВЯРЫ СТАЛІНСКІХ РАССТРЭЛАЎ – НЕМАГЧЫМА

Гутарка нашага карэспандэнта з адкрывальнікам Курапатаў для грамадзкасьці Зянонам Пазьняком.

Юры Сьвірко:

— Зянон Станіслававіч, якое ваша стаўленьне да таго, што зараз адбываецца ў Курапатах?

— Стаўленьне маё вядомае. Раз Курапаты зьбіраюцца зьнішчыць, стаўленьне маё рэзка нэгатыўнае. Курапаты стараліся зьнішчыць на працягу ўсяго пэрыяду, як яны ўзьніклі. Рабілі гэта рознымі мэтадамі. Пракладка ў пачатку 60-х гадоў дарогі праз Курапаты – таксама быў адзін з мэтадаў. Пасьля таго, як Курапаты былі адкрытыя і дасьледаваныя ў 1988 годзе, і калі прыйшлося прызнаць тое, што было, увесь час былі спробы нейкім чынам зьнішчыць гэты помнік, гэтую памяць. Спачатку рабілі гэта мэтадамі палітычнымі, меркавалі, што можна перагледзець гэтае пытаньне. І таму некалькі разоў распачыналі новыя сьледзтвы. Апошняе сьледзтва праводзіў рэжым Лукашэнкі. Усё было пастаўлена на даволі шырокую плятформу. Вырашылі яшчэ раз зрабіць праверачныя раскопкі. І гэтыя раскопкі паказалі тое ж, што і ў 1988 годзе. Яшчэ 12 гадоў таму я казаў, што даказаць адваротнае немагчыма. Я як археоляг гэта ведаю.

А цяпер рэжым Лукашэнкі вырашыў маўчаць, таму што любыя спробы зараз пачынаць гэтую справу і дасьледаваць будуць сьведчыць толькі супраць яго. Вырашылі зайсьці з другога боку – паднялі старыя праекты пашырэньня кальцавой дарогі, праекты яшчэ 1993 году… Што значыць — пашыраць дарогу? Гэта – запусьціць тэхніку, а шырыня ж вымяраецца ня толькі палатном, яна вымяраецца і плошчай будаўнічай пляцоўкі. Па-другое, сам факт будаўніцтва дарогі на касьцях людзей прыніжае гэтае месца, гаворыць, што яно нязначнае, бо на ім можна будаваць дарогі, імчацца з хуткасьцю 100 кілямэтраў на гадзіну. Гэта проста плявок у твар нашай памяці пра людзей, якія там загінулі.

— Вы ўзгадалі, што ў 60-я гады пачалі будаўніцтва кальцавой дарогі. Цяпер Аляксандар Лукашэнка загадаў яе пашырыць. Як вы думаеце, з тэхнічнага боку, ці магчымае ўвогуле пашырэньне кальцавой дарогі ў гэтым месцы?

— Яно магчымае з гледзішча тэхнічнага, але немагчымае з гледзішча духоўных інтарэсаў нацыі. Людзі, якія кіруюцьдзяржавай, павінны гэта разумець. Нельга абгрунтоўваць эканамічнымі інтарэсамі якое б там ні было будаўніцтва ля Курапатаў, на той зямлі, дзе пахаваныя людзі. Дарогу трэба весьці ў аб’езд Курапатаў. Дарэчы, такія праекты ёсьць. Але яны былі проста адкінутыя, бо вымагаюць большых выдаткаў. Курапаты – мартыралёг нацыі. І таму выдаткі павінны быць большымі, каб захаваць гэты мартыралёг.