Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

Маю сказаць, што мы гэтае пытаньне адсочваем ужо год. Народны Фронт яшчэ летась паставіў задачу зрабіць з Курапатаў народны помнік кшталту Грабаркі на Беласточчыне. Гэта значыць, паколькі афіцыйныя ўлады закінулі Курапаты, не зьбіраюцца там нешта мэмарыяльнае рабіць, то хай сам народ робіць, хай кожны прынясе свой крыж у памяць пра загіблых. І калі кожны прынясе, там будуць сотні тысячаў крыжоў. Гэта будзе помнік, які будзе крычаць пра наш боль. Гэты працэс пачаўся яшчэ летась і працягваецца па сёньняшні дзень.

Яшчэ 6 жніўня Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыяй БНФ быў накіраваны запыт у Савет Міністраў, у якім мы патрабавалі, каб новая дарога пайшла ў аб’езд урочышча. Гэта быў наш пратэст на спробы будаваць. Да гэтага часу мы не атрымалі адказу. І ў аўторак, 25 верасьня, быў накіраваны новы ліст у Савет Міністраў, дзе таксама гаворыцца, што Менская кальцавая дарога павінна прайсьці ў абыход урочышча Курапаты. Чакаем адказу.

Акрамя таго, зараз стараемся разьвіць ініцыятыву людзей, каб народ стаў на абарону магілаў пакутнікаў. Толькі тады мы пераможам. Таму што, калі людзі застануцца ўбаку, чыноўнікі могуць зьнішчыць усё. Толькі сам народ можа забараніць і спыніць гэтае барбарства. Курапаты – сымбаль нашых пакутаў, яны маюць такое ж значэньне, як і бел-чырвона-белы сьцяг. Рэжым пачаў з таго, што зьнішчыў сьцяг нацыі. А цяпер вось яны хочуць зьнішчыць і апляваць Курапаты, дзе пахаваныя сотні тысячаў забітых нявінных людзей. І калі мы дапусьцім, што па магілах будуць езьдзіць аўтамабілі, пасьля гэтага мы ня зможам лічыць сябе людзьмі. Таму трэба шырыць інфармацыю пра Курапаты і намеры ўладаў, каб людзі паўсталі на іх абарону, не заставаліся дома. Трэба пярэчыць барбарству. Што датычыць тэхнічных магчымасьцяў, то, натуральна, такія магчымасьці ёсьць, каб правесьці дарогу ў абыход Курапатаў. Ёсьць пяць ужо распрацаваных варыянтаў, наколькі мне вядома. І праблемы тут няма. Тут пытаньне палітычнае. Рэжым вырашыў зьнішчыць наш сымбаль, наш мартыралёг. Мы павінны таксама разумець гэта палітычна: нас зьнішчаюць, а мы павінны супраціўляцца.

— Вы сказалі, што ёсьць пяць варыянтаў пракладкі гэтай кальцавой дарогі. Наколькі вялікія Курапаты з гледзішча гэтай кальцавой дарогі? На колькі кілямэтраў трэба яе аднесьці, каб не закранаць косткі забітых?

— Можна, скажам, правесьці гэтую дарогу праз звалку. Калі ісьці ў бок Ёдкава, гэта будзе справа ад Курапатаў, за калодзішчанскай дарогай, у бок Дроздаў. Трэба зрабіць дугу ў некалькі кілямэтраў. Гэта магчыма. Ёсьць цэлы шэраг варыянтаў. Мы павінны сказаць уладзе: «Вы павінны ісьці на такія выдаткі, каб прычыніць боль усёй нацыі? Тым мільёнам, якія ўжо не паўстануць з магілаў на сваю абарону...» А для людзей, якія не разумеюць духоўных каштоўнасьцяў, мы павінны сказаць, што існуе тэхнічнае разьвязаньне праблемы.

— Спадар Пазьняк, як вы ацэньваеце рэакцыю грамадзтва на тое, што адбываецца? Зазначым, што ў Курапатах сёлета ўсё пачалося з разбурэньня лаўкі Клінтана, якую вы, здаецца, разам усталёўвалі...

— Так, гэта праўда. Што тычыцца грамадзкасьці. Я разглядаю гэта як працэс. Грамадзкасьць ня мае інфармацыі. Недзяржаўныя газэты выходзяць маленькімі накладамі, тэлебачаньне і радыё маўчаць. Я не магу абвінавачваць грамадзтва ў абыякавасьці. Людзі проста мала інфармаваныя. Будзе пашырацца інфармацыя, будуць прыходзіць у Курапаты і людзі. Я добра памятаю 1988 год. Тады ўвогуле людзі нічога ня ведалі пра Курапаты. Але зьявіўся артыкул у «Літаратуры і мастацтве», і яго прачыталі ўсе. І калі быў абвешчаны мітынг у Курапатах 19 чэрвеня, хоць і стараліся камуністычныя ўлады як маглі не дапусьціць гэтага мітынгу, стыхійна сабралася 10 тысячаў чалавек. Усё залежыць ад інфармацыі, і калі інфармацыя будзе пашырацца, я перакананы, што нашыя людзі не застануцца абыякавымі.

6 кастрычніка 2001

ШТО АДБЫВАЕЦЦА Ў КУРАПАТАХ

Мы працягваем сачыць за тым, што адбываецца ў Курапатах. Там зараз знаходзіцца наш карэспандэнт Альгерд Невяроўскі.

— Скажыце, Альгерд, ці працягваюцца там нейкія працы?

— Так, сёньня ў Курапатах працягваліся археалягічныя раскопкі. Актывісты Маладога Фронту пад кіраўніцтвам супрацоўніка Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Беларусі Алега Іова раскопвалі яшчэ адзін аб’ект, дзе, верагодна, маглі знаходзіцца рэшткі ахвяраў рэпрэсіяў. У гэтай яміне ані костак, ані рэшткаў адзеньня ці абутку знойдзена не было. На гэтым археалягічныя працы ў раёне Курапатаў спыненыя да панядзелка. Археолягам засталося дасьледаваць тут яшчэ дзесяць аб’ектаў па абодва бакі кальцавой дарогі. Алег Іоў не выключае, што ў некаторых месцах могуць быць знойдзеныя магілы. Сёньня ж у Курапатах сіламі актывістаў КХП БНФ была арганізаваная талака. Людзі прыбіралі тэрыторыю ўрочышча, усталёўвалі новыя крыжы. Прадстаўнікі КХП БНФ заяўляюць, што нават калі археолягі ня знойдуць магіл, яны ўсё адно не дазволяць весьці будаўніцтва кальцавой дарогі праз Курапаты. Яны гатовыя ў разе патрэбы ўстаць у пікеты разам з прадстаўнікамі маладзёвых арганізацыяў, якія таксама не зьбіраюцца сыходзіць з урочышча да таго часу, пакуль дарога ня пойдзе ў абыход Курапатаў.

Мэмарыял сёньня наведала і дэлегацыя прадстаўнікоў Таварыства Беларускай Культуры ў Літве ды віленскага цэнтру грамадзкай ініцыятывы «Дэмакратыя для Беларусі», якія ўсталявалі на пагорку вялікі крыж з абразом Вастрабрамскай Божай Маці. Паводле сябра гэтай арганізацыі Сержука Вітушкі, пасьля вяртаньня ў Вільню яны зьвернуцца да ўладаў Літвы з просьбай дапамагчы абараніць Курапаты на міжнародным узроўні. Літоўскія беларусы спадзяюцца, што ўлады іх краіны падтрымаюць гэты зварот, бо ў курапацкіх магілах таксама ляжаць і грамадзяне Літвы. А заўтра, у нядзелю, у Курапатах пройдзе зноў талака. Усю ноч тут будуць знаходзіцца людзі, якіх стала значна больш. Сёньня свой лягер тут разьбілі актывісты руху «Зубар».

8 кастрычніка 2001

У КУРАПАТАХ ПРАЦЯГВАЮЦЦА РАСКОПКІ

На пытаньні ў простым этэры адказвае наш карэспандэнт Альгерд Невяроўскі:

— Ці ёсьць нейкія вынікі раскопак?

— Сёньня ўздоўж кальцавой аўтамагістралі на курапацкім участку працягваюцца археалягічныя раскопкі, што праводзяць супрацоўнікі Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Беларусі пры дапамозе Маладога Фронту, «Зубра», іншых арганізацыяў. Пакуль новых магілаў ахвяраў рэпрэсіяў ня знойдзена.

Цяпер абаронцы Курапатаў раскопваюць трэці аб’ект з вызначаных 12-ці. Актывісты раскопак тлумачаць маруднасьць іх правядзеньня тым, што бракуе людзей. Цяпер раскопкі праводзяцца сіламі 5—6 чалавек.

— Альгерд, раскопкі – справа спэцыфічная. Колькі там навукоўцаў і якую менавіта дапамогу яны патрабуюць? Ці можа непрафэсійны чалавек ім дапамагаць?