Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Апроч камісіяў, пра якія расказвае Васіль Быкаў, існавала яшчэ адна – камісія Вярхоўнага Савету, куды таксама быў абраны і я, як прадстаўнік Мартыралёгу Беларусі. У асноўным мы займаліся справамі рэабілітацыі, кампэнсацыяў, ініцыявалі перагляд справаў. Але аднойчы зайшла гаворка пра Курапаты. Напярэдадні я быў у Курапацкім лесе і бачыў сьвежыя кастрышчы, пустыя бутэлькі, бляшанкі і выступіў з прапановай як найхутчэй паставіць агароджу вакол Курапатаў, як гэта звычайна робіцца на вясковых могілках. Ніхто ня быў супраць, пачалі абмяркоўваць дэталі, вырашылі даручыць гэтую справу Васілю Шаранговічу, які таксама быў у той камісіі Вярхоўнага Савету. Тады ён выступіў і сказаў, што спатрэбіцца недзе паўгода – як мінімум месяцы тры, каб распрацаваць праект агароджы Для мяне гэта быў сапраўдны шок – тры месяцы на тое, што любы вясковы дзядзька зробіць за паўдня!.. Тыя тры месяцы цягнуцца ўжо дзясятак гадоў. Як сёньня Васілю Быкаву бачыцца адказ на пытаньне – хто вінаваты ў тым, што сёньня робіцца з Курапатамі?

— Найперш, канечне, вінаватая ўлада. Таму што ўлада па сутнасьці сваёй была камуністычная з самага пачатку адкрыцьця Курапатаў і працягвае цяпер быць – яна ня можа пайсьці на прызнаньне злачынстваў камуністычнай улады ў 30-я гады. І гэта нягледзячы на тое, што прадстаўнікі той улады, якія былі ў камісіі афіцыйна, пацьвердзілі факт гэтага ўдзелу ў вынішчэньні людзей. Вядома, напрыклад, што генэральны пракурор Беларусі Тарнаўскі са сьледчымі выдаў у Маскве кніжку пра Курапаты, дзе вельмі дакладна, выкарыстоўваючы вялізны фактычны матэрыял, у тым ліку і вынікі раскопак, і сьведчаньні сьведкаў (нават тых сьведкаў, якія ўдзельнічалі ў расстрэлах – былі і такія!) — гэта ўсё там прыводзілася, – паказаў праўду пра Курапаты. Ну і пасьля ўлады зрабілі выгляд, што нічога гэтага няма, пачалі аспрэчваць сам факт адкрыцьця гэтага злачынства. Тады стала зразумела, што яны ня хочуць прызнаць, прынамсі ўзяць на сябе адказнасьць, бо прыйшлося б адказваць, калі не пэрсанальна, дык камуністычнай партыі, якая тады кіравала, а таксама органам дзяржаўнай бясьпекі – яны адчувалі адказнасьць за свой удзел у гэтым генацыдзе. Таму яны не маглі пагадзіцца, каб прызнаць гэта ўсё. Я ведаю, што тады некаторыя зь сяброў гэтай камісіі выйшлі афіцыйна са складу камісіі, надрукавалі свае асобныя меркаваньні, як, напрыклад, «гераіня» беларускага народу Осіпава, якая першая пачала, так бы мовіць, гуляць у інтарэсах органаў бясьпекі 30-х гадоў і цяперашніх. Ну і некаторыя іншыя… І вось пачалі ствараць новыя камісіі, ініцыяваць новыя раскопкі… Гэта было зроблена для таго, каб праўду пра Курапаты схаваць назаўсёды. Ну а цяпер, як бачым, яе канчаткова закопваюць пад асфальт.

— Васіль Уладзімеравіч, хіба нас ня можа зьдзівіць пазыцыя беларускіх уладаў – ні мінулых, камуністычных, ні цяперашніх іх спадкаемцаў… Але вось пазыцыя грамадзкасьці – ці ёсьць падставы для папрокаў на адрас беларускай грамадзкасьці?

— Ну, грамадзкасьць можна папракаць, канечне. Але гэтыя папрокі, як заўсёды, будуць павісаць у паветры. Бо што такое грамадзкасьць? Гэта нешта вельмі няпэўнае… Апроч таго, тут справа яшчэ ў адным моманце, а менавіта ў адносінах грамадзкасьці да Беларускага Народнага Фронту і, у прыватнасьці, да яго лідэра Зянона Пазьняка. Паколькі менавіта ён быў ініцыятарам адкрыцьця Курапатаў, то яго праціўнікі і палітычныя апанэнты не маглі пагадзіцца на яго авангардную ролю ў гэтай справе. Магчыма, яны хацелі самі ўдзельнічаць у гэтым, або наадварот замаўчаць.

— Што можа азначаць для беларускай нацыі страта Курапатаў?

— У маральным сэнсе страты ня будзе. Таму што незалежна ад таго, ці будзе ў Курапатах пампэзны ці шыкоўны мэмарыял, ці яны будуць закатаныя пад асфальт, усё-ткі праўда ўжо выйшла з падзямельля, яна жыве, і ў гісторыі Беларусі яна ўжо прапісаная навек. Але было б вельмі добра, каб гэтая праўда знайшла нейкае матэрыяльнае ўвасабленьне, каб людзі бачылі нейкі знак, сымбаль таго, што там адбывалася ў 30-я гады і задавалі сабе пытаньне – хто вінаваты? Але, відаць, гэтага ня будзе, і ў тым страта для грамадзтва. Але для гісторыі Беларусі яны знойдзеныя і ўпісаныя ў яе, я думаю, навек.

Кожны сам стварае сабе помнік – будаўніцтва дарогі праз Курапаты стане помнікам і ўладам Беларусі на мяжы стагодзьдзяў. Чым лепшую дарогу яны пабудуюць, тым даўжэй яна будзе нагадваць пра вечную спрэчку ахвяраў і катаў.

15 кастрычніка 2001

СЯБРЫ ІНІЦЫЯТЫВЫ «ЗА ЎРАТАВАНЬНЕ МЭМАРЫЯЛУ КУРАПАТЫ» БУДУЦЬ РАІЦЦА СА СЬВЯТАРАМІ

Яны вырашылі правесьці са сьвятарамі розных канфэсіяў сустрэчу, на якой спадзяюцца пачуць адказ на пытаньне «Ці маральна весьці будаўнічыя работы ў раёне пахаваньня бязьвінна забітых людзей?»

Альгерд Невяроўскі:

Актывісты грамадзкай ініцыятывы заклікаюць улады не аднаўляць рэканструкцыі дарогі ў Курапатах, пакуль пракуратура ня дасьць адказу на іхную заяву. Сёньня яны правялі прэсавую канфэрэнцыю, на якой распавялі пра плян сваёй дзейнасьці на бліжэйшую будучыню. Праз два дні заканчваецца двухтыднёвы мараторы на будаўнічыя работы ў Курапатах, абвешчаны ўладамі ў зьвязку з археалягічнымі раскопкамі.

Археолягі не знайшлі ў прыдарожнай зоне ўрочышча ніякіх пахаваньняў, і цяпер будаўнічыя работы могуць быць адноўленыя Учора адбылося паседжаньне, на якім былі прапанаваныя два варыянты далейшых дзеяньняў. Частка сяброў грамадзкай ініцыятывы лічыць, што ўлады не пагодзяцца на будаўніцтва дарогі ў абыход Курапатаў, і таму самі гатовыя прыняць будаўніцтва дарогі праз урочышча, што будзе адбывацца пад пільным кантролем грамадзкасьці. Сябры ініцыятывы зьбіраюцца сустрэцца з кіраўніцтвам арганізацыі «Магістральаўтадор», каб атрымаць пэўныя гарантыі добраўпарадкаваньня тэрыторыі Курапатаў, узьвядзеньня вакол урочышча агароджы і гэтак далей. Іншая ж група сяброў ініцыятывы не зьбіраецца саступаць і заяўляе, што не дапусьціць пашырэньня дарогі праз Курапаты.

Каб знайсьці паразуменьне, сябры ініцыятывы вырашылі параіцца са сьвятарамі розных канфэсіяў. Гаворыць сакратарка грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» Ірына Жыхар:

— Мы павінны прыйсьці да кансэнсусу. І таму ўзьнікла ідэя правесьці нараду менавіта са сьвятарамі, таму што магілы — гэта духоўнае, гэта наша памяць. І духоўныя асобы тут не апошнюю ролю адыграюць.

А вось меркаваньне актывіста ініцыятывы Вацлава Арэшкі:

— Максымальнай задачай для нас застаецца правесьці будаўніцтва дарогі па іншай тэрыторыі. Але, зь іншага боку, мы разумеем, у якой краіне жывем, і лічым, што няма сэнсу займацца канфрантацыяй толькі дзеля канфрантацыі. Калі будзе магчымасьць знайсьці кампраміс, мы будзем ісьці на перамовы, на дыялёг.