Николай Чергинец - За секунду да выстралу

Маці пераглянулася з дачкой, выцерла рукі, узяла грошы і працягнула іх сыну:

— На, схавай. Мы з Жэняй параіліся і вырашылі, што тваю першую зар­плату трэба адкласці на вяселле, а жыць будзем на грошы, якія атрымліваем я і Жэня. Дарэчы, ты напісаў Рыце, каб яна прыязджала?

Збянтэжаны Уладзімір адказаў:

— Я ёй учора напісаў і папрасіў пакуль не звальняцца. Трэба ж кватэру знайсці, не станем жа мы з Рытай вас турбаваць.

Кватэра Славіных сапраўды складалася з двух малюсенькіх пакояў, адзін з якіх быў прахадны, і цёмнай кухні-пярэдняга пакоя.

— Як гэта турбаваць? — грозна наступіла на брата Жэня. — Паглядзі, як людзі жывуць! Многія маюць па пяць-шэсць дзяцей, а жыллё ў іх меншае за наша. Увогуле, так, мілы братка: садзіся за стол і пішы Рыце, каб неадкладна прыязджала. А наконт таго, дзе вам жыць, у нас з мамай пытанне вырашана, і ніякіх пярэчанняў мы не прымаем. Вам выдзяляецца дальні пакой, а мы з мамай змесцімся ў першым.

Рашучы выгляд сястры прымусіў Уладзіміра ўсміхнуцца.

— Чаму ты ўсміхаешся? — спытала сястра і нечакана, абхапіўшы брата за шыю, ледзь не паваліла яго. Уладзімір падхапіў Жэню, панёс у пакой, пасадзіў яе на канапу і гучна паклікаў:

— Мама, ідзі сюды!

Усміхаючыся, маці ўвайшла ў пакой і села з другога боку каля сына. Ён абняў іх за плечы і расчулена сказаў:

— Дзякуй вам, родныя мае! Хай будзе так, як вы вырашылі. Зараз жа напішу ёй ліст, хай прыязджае.

— І дапішы, — уставіла сястра, — няхай не марудзіць, а то суседскія дзяўчаткі з цябе вачэй не зводзяць, чаго добрага, адаб’юць.

Уладзімір узяў аркуш паперы, ручку, чарніліцу-невылівачку і сеў пісаць ліст. Атрымалася, што пісалі ўтрох: кожны хацеў штосьці напісаць дзяўчыне ад сябе. Потым ён сунуў пісьмо ў кішэню пінжака і пачаў збірацца.

— Куды ж ты, яшчэ на работу рана?

— А ў нас сёння камсамольскі збор, прызначаны на дзевятнаццаць гадзін, а цяпер палова.

Неўзабаве Славін выйшаў на вуліцу і весела закрочыў па тратуары. Ля першай паштовай скрыні спыніўся, апусціў у яе пісьмо і падумаў: «Вось здзівіцца Рыта: ва ўчарашнім лісце я напісаў, што шукаю жыллё, і прасіў пакуль пачакаць з ад’ездам, а ў сённяшнім прашу, каб хутчэй прыязджала».

І ён, насвістваючы, пайшоў далей. Павярнуў за вугал і, каб скараціць шлях, накіраваўся праз зарослыя травой і высокім быльнікам разваліны. У вайну гэты раён быў цалкам разбураны нямецкай авіяцыяй. Тут чамусьці нават не было часовых збудаванняў. Людзі цураліся гэтага месца. Справа ў тым, што фашысты за адну ноч ператварылі ў руіны ўсё. Мала каму ўдалося выратавацца. Уладзіміру расказвалі, што некаторыя людзі казалі, што чулі чалавечыя стогны і галасы ў гэтых руінах. Паступова гэтыя расказы абраслі такімі падрабязнасцямі і дэталямі, што ператварыліся ў легенды, і мясцовыя жыхары стараліся не бываць тут. Нават новыя хаты ў гэтым месцы пакуль не будавалі. Славін лёгка пераскокваў з адной груды цэглы на другую.

Ён быў задаволены сабой. За месяц работы на новым месцы лейтэнант асвоіўся, паспеў пасябраваць са сваімі новымі калегамі. Хлопцы яму спадабаліся: адкрытыя, прамыя, адважныя.

Славін успомніў сустрэчу са стрыечным братам Аляксеем, Купрэйчык пра прыезд Славіна даведаўся з загада пра яго прызначэнне на пасаду. Аляксей адразу ж паехаў у аддзяленне міліцыі, куды быў прызначаны Славін, і прабыў з ім амаль увесь вечар. На наступны дзень яны разам з’ездзілі на могілкі, дзе быў пахаваны Мачалаў. Пазней Уладзімір пабываў дома ў Таццяны Андрэеўны. Яны ўспаміналі свае сустрэчы падчас вайны, калі ні Уладзімір, ні Таццяна Андрэеўна не пазналі адно аднаго.

З глыбокай задуменнасці Славіна нечакана вывелі нейкія гукі. Ён прыслухаўся і здзіўлена спыніўся. Да яго данесліся галасы, пачуўся нейкі металічны ляск.

Уладзімір стаяў у нерашучасці. Зноў выразна сталі чутны галасы і скрыгат металу. «Што гэта? Тут жа няма жылля. Трэба праверыць, можа, дзеці знайшлі бомбу, якая не разарвалася, і хочуць яе разабраць?» Славін, стараючыся не шумець, накіраваўся да разбуранага цаглянага дома, адкуль даносіўся шум. Наблізіўся да праёму ў сцяне і спыніўся, чакаючы, пакуль зноў пачуе гукі, якія насцярожылі яго. Праз хвіліну зноў пачуўся металічны ўдар. Шум ішоў аднекуль знізу. Уладзімір пралез праз пралом, зрабіў некалькі крокаў і ўбачыў паўразбураную бетонную лесвіцу, што вяла ўніз, у цемру. Ён пастаяў, падумаў і пачаў асцярожна, крок за крокам, спускацца па прыступках. У адным месцы захаваліся толькі рэшткі іх, якія цудам трымаліся ля самай сцяны. Славін стаў спінай да сцяны і, шчыльна прыціскаючыся да яе, павольна і асцярожна перастаўляў ногі. Нарэшце дасягнуў лесвічнай пляцоўкі. Далей лесвіца была цэлай. Уладзімір рушыў уніз. Зараз галасы гучалі выразней, а ўдары па чымсьці металічным сталі аглушальна гучнымі. Славін зразумеў, што знаходзіцца ў склепе былога вясковага дома. Відавочна, магутныя фугасныя бомбы не ўсюды дасталі да склепа. Налева ішла доўгая цёмная штольня. Калі Славін зазірнуў туды, то ўдалечыні ўбачыў нязыркае святло. «Трэба ж, чэрці; куды забраліся», — падумаў ён, яшчэ не адпрэчваючы думку пра дзяцей, якія прыдумалі для сябе небяспечны занятак, і рушыў уздоўж правай сцяны. Вакол валяліся кавалкі бітай цэглы і тынкоўкі. Чым бліжэй ён набліжаўся да мігатлівага святла, тым ясней станавілася, што сама крыніца святла — свечка ці газавая лямпа — знаходзіцца дзесьці справа і святло ад яго пранікае ў ходню праз нейкую адтуліну ці пралом у сцяне. Калі ён падышоў, то ўбачыў, што гэта былі звычайныя дзверы што вялі ў нейкае памяшканне. У гэты момант Славін выразна пачуў галасы і зразумеў, што размаўлялі паміж сабой дарослыя. Асцярожна вызірнуў з-за выступу і тут жа адскочыў назад. Некалькі мужчын важдаліся каля сейфа, што ляжаў на падлозе і спрабавалі ломам і кавадлам адкрыць яго. «Хто яны, гэтыя мужчыны? Што робяць? Ці не гэты сейф уначы ўкралі з заводскай касы?»

Славін добра ведаў, што ў сейфе шмат грошай — зарплата работнікаў завода. Ён яшчэ раз асцярожна вызірнуў. Трое мужчын стаялі да яго спінай і, лаючыся, узломвалі сейф.

Сейф ляжаў каля процілеглай ад увахода сцяны. Недалёка ад дзвярэй на падлозе стаяла вялікая газавая лямпа, ляжала вяроўка. Славін вырашаў, што рабіць. Самае разумнае — паціху сысці і выклікаць сваіх. Уладзімір прыкінуў, што для гэтага спатрэбіцца не меней як сорак мінут. «Але за гэты час злачынцы змогуць адкрыць сейф. Магчыма, адгэтуль ёсць іншае выйсце, і яны ведаюць яго. Шукай тады ветру ў полі! Вывесці ўсіх траіх са склепа немагчыма. Яны змогуць выбраць момант і накінуцца на мяне, асабліва ў тым месцы, дзе трэба ісці па разбураных прыступках. І лейтэнант адважыўся.

Ён дастаў з кішэні пісталет і, калі мужчыны сталі зноў заганяць лом у шчыліну паміж дзверцамі і сцяной сейфа, паслаў патрон у патроннік: гук затвору патануў у ляску металу. «Парадак, — здаволена падумаў Уладзімір. — Зараз мне трэба паклапаціцца пра тое, каб яны не патушылі святло».