Неизвестно - Дубянецкі

Яны былі ў мяне сёння абодва. Адзін удзень, другі – пад вечар. Сяргей прынёс Ірынцы водгукі на яе радыёперадачу пра стан беларускай мовы ў школах Мінска. Ён браў іх у радыёрэдакцыі. Як старшыня гісторыка-мемарыяльнай камісіі Беларускага фонду культуры я прапанаваў яму членства ў гэтай інстытуцыі. Больш за тое, расказаў яму, што гэтая камісія ўсклала на сябе яшчэ адзін важны клопат, які не мае афіцыйнай падтрымкі – стварэнне аналагічнай камісіі па мове! Даў зразумець Сяргею, што ён можа далучыцца і сюды. Сяргей, думаю, зрабіў правільны выбар – гісторыка-мемарыяльную камісію. Я выдатна бачу яго неабходнасць і нават незаменнасць у гэтай камісіі. Праўда, і там ён быў бы вельмі дарэчы.

Алег пазнаёміў са сваімі злавеснымі “працоўнымі” справамі, а таксама з новымі паэтычнымі творамі. Гэта цудоўная паэзія! Але ж дзе яе можна надрукаваць? Я думаю ўключыць у праграму дзейнасці Камісіі і патрабаванне выдаваць мастацкую літаратуру, што выклікаецца да жыцця рэлігійнымі матывамі. А можа, сустрэцца з Мітрапалітам Філарэтам, разведаць перспектывы друкавання праз выдавецтва Маскоўскай Патрыярхіі такога роду літаратуры, падказаць яму, як гэтага можна дамагацца?

Я з задавальненнем заўважыў мой уплыў на Алегаву творчасць. У вялікім ягоным цыкле “Саната ростані” гэта выразна прыкметна. Ад безапеляцыйнага ўсхвалення Яго высокага праасвяшчэнства Філарэта і “беларускага” праваслаўя застаецца ўсе менш і менш. Замест гэтага, ці, праўдзівей кажучы, побач з гэтым, мы ўжо чытаем і вось такое:

“Ёсць запавет – зусім не новы,

Яго Хрыстос не адмяняў:

Хай услаўляюць усе мовы

Сьвятое Божае Імя.

І вось за морам, недарэчы,

Даводзіць наш мітрапаліт:

“На том искусственном наречьи

Наш чин в церквах не говорит…

Народ желает речь иную…”

Калі то праўда, Філарэт,

Вы на палітыку зямную

Зьмянілі Божы запавет!”

Праваслаўе Алегу цяпер ужо на засціць вочы. Ён талерантна выказваецца і ў адносінах іншых рэлігій. Праўда, пакуль яшчэ толькі адных хрысціянскіх. У вершы “Хрысьціянская сумоўная Беларусь” паэт кажа:

Трохгалосную Аўтакефалію

Ты ўпляла ў вянок вянкоў:

Праваслаўным дала ў кампанію

Пратэстантаў, каталікоў.

Атуліла іх мовай лагоднаю –

Мовай зьнічак і бліскавіц…

І нянавісьць – не-вера-годную

Для Хрысьціянства! – зрынула ніц”.

4 сакавіка 1988 года. Падзей сёння будзе багата – мой дзень нараджэння. Будуць “падзеі”, звязаныя з “маім” днём, будуць, як звычайна, і ўсякія іншыя.

Зранку – віншаванні найбліжэйшых. Віншаванні суправаджаюцца мілымі прэзентамі.

Галі і Ірынцы густ ніколі не здраджвае. Іх падарунак – прыгожая белая статуэтка. Гэта свечка-“німфа” вырабу нейкага прыбалтыйскага кааператыву (“нейкага”, бо, паводле сваёй звычкі, дзяўчаты мае заўсёды этыкеткі з сувенірных тавараў зрываюць). Своеасаблівая падтрымка “прыватнага капіталізму” (я – “за”).

Раз свечка, значыць, да яе патрэбны і падсвечнік. Ён ёсць! З уральскіх сама­цветаў – амазаніт і яшма! Пра цану не пытаю – пакрыўдзяцца.

Галя вісіць над восьмасакавіцкай насценгазетаю для свайго інстытута. Вось яе эскіз ці фрагмент яго. Ён ужо мастаком выкінуты, таму што перанеслі алоўкам на ватман. Цяжка пакуль уявіць ўсё гэта цалкам. Тут жа павінны быць і заметкі з іх загалоўкамі, якія яна ж будзе таксама маляваць (заметкі рыхтуюць іншыя “спецыялісты”).

Спыняю запіс. Пачну рыхтавацца да сходу моўнай Камісіі Фонду куль­туры.

13 сакавіка 1988 года. Газета “Советская Россия” (№ 60 – 9611) публікуе рэакцыйнейшы матэрыял з усіх чорнасоценных матэрыялаў, што з’явіліся дзе-небудзь у СССР за тры “перабудоўчыя” гады. Гэта опус нейкай Ніны Андрэевай пад драматычна крыклівым загалоўкам “Не могу поступаться принципами”. Ужо ў падзагалоўку, што вынесены ў выглядзе рубрыкі ўверх паласы – “Письмо в редакцию преподавателя ленинградского вуза” – чытач крыху дазнаецца пра гэтага адыёзнага аўтара. А з аўтарскай “урэзкі” атрымліваем яшчэ некаторыя звесткі: “Я хімік, выкладаю ў Ленінградскім тэхналагічным інстытуце імя Ленсавета”.

Паглядзім хоць “пункцірна” бліжэй на гэту палітыканшу.

“Я не магу прыняць…словатаўчэння пра “тэрарызм””, “палітычнае рабалепства народа”, “бяскрылае сацыяльнае гібенне” (“прозябание”), “нашае духоўнае рабства”, “усеагульны страх”, “засілле хамаў ва ўладзе”…

Далей. “Часам даводзіцца чуць сцвярджэнні, што настаў час прыцягнуць да адказнасці камуністаў, – якія быццам бы “дэгуманізавалі” пасля 1917 года жыццё краіны”.

“Бачанне гісторыі, – павучае Н. Андрэева, – несумяшчальна з палітычнымі анекдотамі, нізкапробнымі плёткамі, вострасюжэтнымі фантазіямі, з якімі можна цяпер нярэдка сустрэцца”.

Яна галосіць, што моладзі “нічога не дасць, апрача дэзарыентацыі, балбатня (“откровения”) пра контррэвалюцыю ў СССР на мяжы 30-х гадоў”, пра “віну Сталіна за прыход да ўлады ў Германіі фашызма і Гітлера”. Альбо публічны “падлік” колькасці “сталіністаў” у розных пакаленнях і сацыяльных групах.

Аўтарка скардзіцца, што ў “добрым дакументальным фільме пра С.М.Кірава” тэкст, які суправаджае кадры, часам прыдае кінадакументам “нейкую двухсэнсоўнасць”. Напрыклад, кінакадры дэманструюць узрыў энтузіязму, бадзёрасці, душэўны ўздым людзей, будаўнікоў сацыялізму, а дыктарскі тэкст – пра рэпрэсіі, пра неінфармаванасць народа…”.

Н. Андрэева катэгарычна супраць новых “выкрыццяў” (словы “разоблачители” і “разоблачения” Н. Андрэева ставіць у двукоссе. – М.Д.), яна за паказ “фактаў рэальных дасягненняў на розных этапах сацыялістычнага будаўніцтва”. Але ж, бачыце, назіраецца “вспышка ”разоблачений””. Вось, напрыклад, крыўдуе яна, ”прыкметнай з’яваю на гэтай, на жаль, неўрадлівай ніве”, з’яўляюцца п’есы М.Шат­рова. Называюцца п’есы “Сінія коні на чырвонай траве”, дзе сакратар Леніна палівае з чайніка яго галаву замест таго, каб паліць гліняную скульптурную мадэль (!!! – Н.А.); “Брэсцкі мір”, дзе Ленін схіляе калені перад Троцкім; “Далей… далей… далей!”, дзе атрымала далейшае развіццё “гэтая сімвалічная аўтарская канцэпцыя”. Н. Андрэева па-пракурорску канстатуе, што “Шатроў: істотна адыходзіць ад прынятых прынцыпаў сацыялістычнага рэалізму”; ролю пралетарскіх мас, партыі зводзіць да “фону”, на якім дзейнічаюць безадказныя палітыканы; абвінавачвае Сталіна ў забойстве Троцкага і Кірава, у “блакіраванні” хворага Леніна”, што і Шатроў, і аўтар “Дзяцей Арбату” А. Рыбакоў асобныя сюжэты запазычылі з эмігранцкіх публікацый, і яны таму неарыгінальныя.

Аўтарэса лямантуе супраць “нястрымных атак” на Сталіна, супраць “гвалтоўнага ўцісквання” ў формулу “культу асобы” “усёй складанейшай пераходнай эпохі…індустрыялізацыі, калектывізацыі, культурнай рэвалюцыі, што вывелі нашу краіну ў разрад вялікіх дзяржаў”. “Справа дайшла да таго, – плача Н. Андрэева, – што ад “сталіністаў” (а ў іх лік можна пры жаданні ўключыць каго хочаш) сталі настойліва патрабаваць “пакаяння”… Нястрымна расхвальваюцца раманы і фільмы, дзе лінчуецца эпоха буры і націску, якая падаецца як “трагедыя народаў”.