Сяргей Балахонаў - Пятнаццаць лішніх хвілін

У засьнежаным Менску аб тую пару было холадна. Людзі маўчалі, міжволі мераючы тэмпэратуру не па Цэльсію, а паводле НКВД. Барыса Макаравіча арыштавалі тады а дзясятай вечара. Надзвычайная тройка адразу ж навешала гурму абвінавачаньняў, пачынаючы нацдэмаўшчынай і сканчаючы шпіянажам на карысьць Антарктыды. Хлапца нават і слухаць ня сталі. «Прыгавор прывясьці в іспалненіе безатлагацельна,» — мовіў хтосьці бяз твару. Засуджаны спрабаваў апраўдвацца: крычаў, спасылаўся на саюзную і беларускую канстытуцыі. У адказ даставаў мацюкоў і высьпяткаў, ад якіх сінела ўваччу. Ён амаль разьвітаўся із спадзевамі выжыць. Але нечакана на выхадзе з турмы ягоных канваіраў зарыштавалі таямнічыя людзі ў цывільным. Канкурэнтны аддзел НКВД вырашыў падняць паказьнікі за кошт арышту сваіх калег. Барыс адно лыпаў вачыма, назіраючы адбываны перад ім спэктакль і нічога ў ім не разумеў. «Давай валі на ху. адсюда,» — ласкава параіў яму адзін з прыбышоў. Г этая гісторыя з Антарктыдай неаднакроць сьнілася Аляксючыцу пасьля за чаканьнем працягу.

Працяг няцейкам праявіўся на дзявятым месяцы нямецка-савецкай вайны: той самы ласкавы вызвольнік аб’явіўся перад Барысам Макаравічам із словамі: «Ты мусіш нам памагаць. Як камуніст, як верны сталінец, ты вінен бароцца супраць той сволачы, што шалудзіла нашай дзяржаве да вайны і што зараз прадаўжае свой паскудны чын. Г эта яны прычынныя ў сьмерцях бязьвінных—сваімі подлымі паклёпамі яны накінулі кляйно ворагаў народу на чэсных савецкіх грамадзян, такіх вось, як ты. Цяпер у іх сатрудніцтва з фашыстамі. Не дамо ім пачувацца вальготна». Гаварыў прысланец складна і амаль па-беларуску, а як толькі Аляксючыц заікнуўся пра «трэба падумаць», адцяў: «Можаш не пасьпець». Намінку было дужа проста зразумець. Пагатоў па Менску распаўзлося тады цімала чутак пра загадкавыя забойствы гараджан. Ад тых забойстваў нават немцы іншым разам жахаліся. Давялося пагадзіцца і пасьля трохгадзіннага інструктажу выправіцца ў Нюськавічы, дзе пільна патрабаваўся настаўнік...

Галава балела ўвесь дзень. Надзейка паводзілася стрымана і ніяк не выдавала тое, што іх дачыненьні з настаўнікам надоечы рэзка зьмянілі свой характар. Барыс Макаравіч, ходаючыся з брыдкім самапачуваньнем, не забыўся аднак паглянуць у сьвежы «Нюськавіцкі ходаньнік». Чыста парнаграфічная рыфмаванка Зосі Шчодрай красавала на чацьвертай старонцы.

Вясна заве мяне кахаць.

Ёсьць недзе прынц — адзіны, любы.

Не супынюсь яго чакаць,

Агнём палаць, гарэць да згубы.

Найлепшы дбайца пра мяне,

Шаноўны рыцар, носьбіт цуда.

Любоў да йго не праміне,

Ён бо такі, такі, як Кубэ.

Настаўнік уздыхнуў і сплюнуў. Вершы пра каханьне, хай сабе й такія брыдкія, азначалі, што зьніштажаць трэба ўсю сям’ю зашыфраванага дзеяча. У ягонай практыцы быў толькі адзін такі выпадак, і паўтарэньня гэнага Аляксючыц не хацеў. Адганяючы прэч сваё нежаданьне, Істрабіцель дастаў Багдановічаў «Вянок» і ўзяўся за расшыфроўку. Пачатныя літары кожнай Зосінай страфы неабходна было перавесьці ў лічбы паводле парадку іх разьмяшчэньня ў альфабэце. Зрабіўшы гэта, Барыс Макаравіч разгарнуў «Краю мой родны! Як выкляты Богам...» і пачаў зводзіць рахубы: супастаўляць атрыманыя лічбы зь літарамі клясычных радкоў.

ВЁНАНШЛЁ

37515273

АДАМШУЛО

Вынік скалануў. Вынік выцяў па твары. Вынік надарваў дыханьне. Загадчык нюськавіцкай вадакачкі Адам Шуло быў бацькам Надзейкі — лепшай вучаніцы і палюбоўніцы Аляксючыца. Загад выракаў зрабіць сьмерць і ёй. «Да якой халеры ім гэтая вадакачка? — высьвятляў сам у сябе Істрабіцель. — Завошта зьніштажаць загадчыка? Нягож ён такі вялікі вораг? Мацёры здраднік? I дзеркачу ясна, што ён вымушана супрацоўнічае зь немцамі. Што яму закідваюць? Нацыяналізм? Удзел у карных апэрацыях? Частаваньне былых савецкіх грамадзян бруднаю вадою? Брэдні. Біліндрасы на трыногу! Завошта? Ці то яны мяне выпрабоўваюць? Так ня можа быць. Калі і шлындаюць дзесь тутака іхныя агенты, якія ўпільнавалі маю з Надзейкай (Надзейка!) ночку, то ў кожным разе яны б ня здолелі так хутка разьмясьціць у газэце гэтае курвенства. Супадзеньне? Супадзеньне, але прыкрае, але страшнае. Хоць біся галавою аб сьцяну. Як? Што рабіць далей? Дзе ўзяць адказ? Я не хачу іх забіваць... Заб’юць мяне. Даб’юць. Тады пашанцавала. Цяпер — солі ў вочы, а не шанцаваньня. Накрыюць. Не пабачыць залацістага й яснага. Ні халеры не агледзець. Нават самай наймаленечкай. Што рабіць? Як рэагаваць? Як?».

Нібыта чорная хмара павісла над ім. Нічога не выходзіла надумаць. Адпраўка Надзейкі ў Нямеччыну падавалася шчэ больш небясьпечнай, чым далейшае перабываньне тут.

Зрэшты й перамяшчэньне ў іншую частку Беларусі нічога не вырашала — паўсюдна партызаны ды іх людзі. Між партызанскімі атрадамі былі добрыя сувязі: хто-небудзь дый знойдзе. Знойдзе ды прыгвозьдзіць. Самім жа ўцякаць у лес было зусімнаю бязглузьдзіцай. Тупік. Аляксючыц наліў у конаўку самагонкі і, быццам халодную ананасную ваду, выпіў адным цугам. Іначай было б не заснуць. Пераначуем болей пачуем.

Расплюшчыўшы вочы, Барыс Макаравіч ужо дакладна ведаў, што будзе рабіць далей. Ён узяў сабе набіты пісталет, у кішэні напхаў колькі жменяў патронаў, у газэціну заматаў пару пачкаў грошай. Падаўся да Адама Шуло. Той з усьмешкаю павітаў нечаканага госьця:

— Пан настаўнік, рады паздароўкацца. Дачушка ўсе вушы пра вас адзваніла. Любіць вашы заняткі — няма спасу! А хіба ё якіясьці турботы зь ёю?

— Турботы, спадару Адаме, у нас усіх першага верасьня трыццаць дзявятага пачаліся, — без віхляньняў нацянькі прамовіў чыстую крамолу Аляксючыц.

— Чаго? — спужаўся Шуло. — Што за сьмешкі?! Хіба вы мяне правяраеце? Дык я сёньня ж данясу пра інцыдэнт у паліцыю.

— Не каляхуйце, шаноўны. Праблема больш спаважная, ніжлі ваш цяперашні страшок. Страшнейшая.

— Я вас зараз выжаню з хаты, калі ня скончыце гэтай гнюснай правакацыі! — разышоўся Надзейкін татусь і неяк няўклюдна махнуў рукою. Настаўнік адразу ж схапіўся за яе ды скруціў за сьпіну.

— Ты, дзядзьку, будзеш мяне слухаць? — мала не вызьверваўся ён. — Цябе пасьвяць бальшавікі. Цябе й тваю радзіну. Разумееш? Надзейку таксама хочуць забіць.

Загадчык вадакачкі абмяк і сьцішана працягваў слухаць. Істрабіцель аслабаніў яго руку, паклаў на стол пакунак з райхсмаркамі і няголасна, але безапэляцыйна загаварыў:

— Сягоньня ж любым магчымым спосабам пакіньце з дачкою Нюськавічы, а затым і Беларусь. Эстонія, Чэхія, Францыя. Куды-заўгодна. Хоць за чатыры моры. Толькі не Беларусь. Яна гэтым часам як пекла. Тут ёсьць колькі тысячаў. Сапраўдныя... Ня будзьце дурнём і проста па маім зыходзе ўцякайце. Забірайце Надзейку із школы і бяжэце.