Уладзімір Някляеў - На ўсякім свеце

Вечнае перацягванне...

Стась падняў галаву, агледзеў засыпаны шклом салон са здзьмутымі падушкамі бяспекі - і толькі цяпер зразумеў, што па дарозе з Менску ў Карані, пры павароце на Багушы ён разбіўся. І паколькі нічога яму не балела, то, мусібыць, разбіўся ён, як Палута сказала, насмерць. А значыць, у жыцці ягоным нешта ўсё ж змянілася.

Трэба было паглядзець, ці жывая машына. Кнопка на ключы запальвання не спрацавала, ён павярнуў ключ у замку назад і зноў наперад, раз. другі. трэці. - матор завёўся. Стась газануў, адарваўся, абадраўшы ўвесь левы бок хэтчбэка, ад слупа, развярнуўся і паехаў у Карані.

Дарога пайшла праз Багушоўскі лес. Божа мой, колькі разоў праходзіў ён, прабягаў, праязджаў па гэтай дарозе! Скласці ўсё ў адно - выйдзе самы доўгі ягоны шлях. Спачатку, пакуль маленькі быў, за руку з дарослымі... З дзедам, пакуль той жыў: вунь там, пад раскідзістай, трохі пахіленай елкай дзед пасадзіў яго аднойчы на Каляды ў гурбу, сказаў: “Сядзі і чакай, нічога не бойся! Калі не будзеш баяцца, прыйдзе дзед Мароз і прынясе падарунак. Цукеркі і заечы хлеб”.

Дзед Мароз прыйшоў з хлебам, які не даеў зайчык. Хлеб быў смачны, але. Але цукеркі Дзед Мароз не прынёс. Аднекуль ён дазнаўся, што ўсё ж Стась баяўся трохі, пакуль чакаў яго. Адзін у лесе.

Калі жывы быў бацька, яны спыніліся аднойчы вось тут, ужо амаль на выездзе з лесу, і бацька паказаў месца, адкуль па ім стралялі, калі ён упершыню ехаў у Карані, і расказаў Стасю, як не баяўся смерці на вайне, дзе яго забіць маглі сто разоў на дзень, і як баяўся, што яго заб’юць пасля вайны, калі ён, начальнік і над Каранямі, і над Багушамі, мог сам забіць каго заўгодна. Хоць сто разоў.

“Хіба тады, калі сам можаш забіць, баішся болей, чым тады, калі цябе забіць могуць?..” - спытаў Стась, і бацька сказаў, што ён малы - і не разумее. “Падрасцеш - расталкую”.

Не расталкаваў. Ці не паспеў, ці не захацеў, ці сам толкам не ведаў, як расталкаваць.

Калі жывая была баба, яна брала Стася ў лес шукаць чырвоны корань і зёлкі, якія ад усіх хваробаў. Калі яна памірала, маці плакала і пытала: “Чаму ж ты ад сваёй хваробы ні кораня, ні зёлак не знайшла?..” - і Стась ніяк не мог зразумець: а сапраўды - чаму? Пабег, каб знайсці тыя зёлкі, каб баба не памерла, у лес адзін. І заблукаў. Калі яго знайшлі, баба распавяла, як сустрэла аднойчы ў лесе старую, страшную ведзьму і папрасіла завесці на той свет, каб паглядзець, што там робіцца. Ведзьма сказала: “Ідзі за мной!” І павяла да Крывой гары - вунь яна амаль ад лесу пачынаецца. Гара расступілася, а ў ёй - пекла. Чэрці з ведзьмамі ў смале грэшнікаў вараць. Найбольш там ворагаў усялякіх з чужых зямель, якія Караням і каранёўцам зла і смерці хацелі, і якіх пасля таго, як каранёўцы іх пабілі, спрадвечны Бог каранёўскі Ярыла ў Крывую гару запраторыў. Але ёсць і тутэйшыя грэшнікі. І князі, і падчашыя, і ваяводы, і простыя людзі. “А яшчэ, - шаптала баба на вуха Стасю гарачымі, як вуголлі, губамі, - ёсць дзеці, якія не слухаліся бацькоў, бегалі цераз Крывую гару адны ў лес. І гэтакі там плач, гэткія енкі, стогны.”

Яго заўсёды палохалі нячыстай сілай, тым светам. Палохалі нават тады, калі вучылі смеласці. Аказалася, дарма. І на тым свеце не горш, чым на гэтым, і ведзьмы бываюць не толькі старыя і страшныя. Бываюць розныя - вунь адна йдзе, якая на той свет завядзе.

Справа па ўзбочыне крочыла ў бок Каранёў жанчына - ён са спіны адразу пазнаў Палуту: гнуткая, плаўная...

- Вось тут усё адбылося, - усміхаючыся, правяла яго Палута ў лес, калі ён спыніўся, каб спытаць, чаму яна закапала яго разам з нябожчыкам.

- Каля гэтага валуна. А іх машына стаяла там, дзе стаіць твая. Я ўжо йшла дахаты...

- А цяпер куды?

- Сюды. Я заўсёды іду сюды, калі мяне гвалцяць. Як сёння.

Ён колькі часу яе не бачыў?.. Гадзіну? Дзве?.. Хто за гэты час яе згвалціць мог, калі пустая вёска? Калі нават нябожчыкі з вёскі сышлі?

- Хто цябе сёння згвалціў?

Палута паглядзела здзіўлена, пранізліва.

- Ты.

Стась забываўся, калі бачыў яе, што яна вар’ятка.

- Я цябе згвалціў? Дзе і калі, Палута?

- У Багушах. Па дарозе на могілкі. Накінуўся са спіны, паваліў на труну, на Мацея...

Па дарозе на могілкі, калі яна йшла паперадзе, калі мякка перакочваліся пад зрэбнай спадніцай яе плаўныя клубы, ён сапраўды падумаў пра нешта такое, адчуў, нават уявіў - і чамусьці менавіта так: на труне, на Мацеі, але... Але ўявіць - не зрабіць.

- І таму ты мяне закапала?

- Так. Ты мяне на труну і Мацея - я цябе пад Мацея і труну. Хіба не справядліва?

Ён не думаў, што гэта справядліва, каб нават так было.

- Можа, справядліва, калі б так было. Толькі я цябе не гвалціў, Палута. Нешта такое адчуў, уявіў, але не зрабіў.

Яна падышла бліжэй, стала перад ім вочы ў вочы. Ён не вытрываў яе скразны, чысты, ніякім вар’яцтвам не замутнёны позірк - адвёў свой.

- Нашы ўяўленні - гэта і ёсць мы. Тое, што мы так не робім, як уяўляем - гэта ўжо не мы, іншыя. Такія, якім проста страшна парушыць прыдуманыя для нас законы, забароны. Каб не адказваць. Але за тое, за што не адказваюць перад людзьмі, усё адно адказваюць перад Богам.

- Нават нябожчыкі?

- Для Бога няма нябожчыкаў. Цела наша прад Ім не паўстае. А для дуты сказана: “Не пажадай жонкі бліжняга свайго...” Чуеш, што сказана? “Не па-жа-дай... ”

Набралася яна ў манастыры ад манахаў за чатыры гады...

- Калі жывы, Палута! Тады не пажадай! Тады адказвай за тое, чаго пажадаў! А я разбіўся насмерць - ты сама сказала!.. Дык як я мог пажадаць? Мёртвыя жадаць не могуць!

- Могуць, - усміхнулася Палута. - Яшчэ як... Вось ты пажадаў ажыць - і ажыў. Не чакаў, пакуль Мацей свісне... - І раптам спытала, нібы толькі што ўбачыла. - А чаму на табе пінжак ягоны?

- Ён сам даў, калі з магілы выбраліся. Бо дождж... - зняў Стась куртку і пачаў здымаць цеснаваты, праз што, можа, і было яму няўтульна ў гэтым свеце, Мацееў пінжак, а Палута ўхапіла яго за плечы. - Ён жывы?

- Калі я ад’язджаў, жывы быў. Цяпер - не ведаю. Сказаў, што не надоўга, папрасіў заўтра...

Палута, не даслухаўшы, адпусціла яго, крутнулася - і з усіх ног кінулася ў лес. Напрасткі да Багушоў.

Пінжак ніяк не здымаўся, нібы прыклеіўся да макраватай кашулі. Задраўшы яго на спіну, Стась сцягнуў пахавальную Мацееву апратку праз галаву - з нагруднай кішэні выпала люстэрка. І ўслед за ім, з кішэні ўнутранай выслізнула паперына: вырваны са школьнага сшытка, складзены трохкутнікам, як у вайну, калі не было канвертаў, салдацкія пісьмы складваліся, ліст у клетачку. Стась падняў яго: “Богу”, - было напісана на трохкутніку там, дзе пішуць адрас.

“Вось што ён мог Богу напісаць?..” - разгарнуў Стась трохкутнік і ўбачыў, скрэпкай прышпіленыя да ліста ў левым ражку, тры рублі. Даўнюю, яшчэ савецкую купюру. Ён адшчапіў яе - пасярэдзіне ліста было напісана: “Мае грахі”. Гэта выглядала на споведзь, і толькі тут Стась падумаў, што чытаць чужыя пісьмы калі й не грэх, дык і не праведнасць, але... Але Бог ужо ведае, што ён пажадаў пісьмо прачытаць, а гэта тое самае, калі верыць Палуце, што прачытаў.