Кадыр Абакиров - Бабалардын баяны 2

Улама кеп улама экен,

Улуулардан сураңыз,

Ары улап, бери улап,

Аныгын тактап кетишет.

Абалкы чакты эстешет.

ДОЛОН БИЙДИН

ЗАМАНЫ

Жон жондордо чогулган

Жомокторго келели.

Мындан аркы айтылаар,

Кепке кезек берели.

Качанкы өткөн заманга,

Кайра кайтып келели.

Атаңдын көрү дүйнө күн,

Андан башка не дейли.

Аркы атабыз Ырыскан,

Тайган эмес ырыстан.

Долонбий менен Домбулбий,

Ырыскандан жаралган.

Мындан аркы кебебиз,

Ошолордон башталган.

Окулялар ташталган.

Төрөлгөн дешет Долон бий,

Эне Сайдын жеринде.

Аккан дайра жээгинде,

Алкынып аккан чоң дайра,

Арт жагына акпас кайра,

Кылымга кеткен атагы,

Кыргыздын көзгө басаары,

Өзгө жанга чокутпай,

Өз журтун коргоп алаары,

Качанкыдан кабар алып,

Калың элин тактаары.

Санжырада айтылган,

Санат сөзү бир далай.

Эч нерседен тартынбас,

Эстүү жандын укмушу ай.

Бийик бойлуу жайдары,

Бүркүт тумшук абройлуу,

Акылга бай, так айтат,

Жазы маңдай айлалуу,

Жаралгандан таалайлуу.

Санжырада айткандар,

Ушул баба жөнүндө.

Учкай кепти чубашкан,

Уламаны улашкан.

Ал кездеги окуянын,

Чын төгүнүн ким билет.

Желип учкан токтобос,

Бийик тоодо жел билет.

Бир билсе жазмышта,

Аны айткан жан билди,

Аңгемени тыңшаган,

Аны уккан жан билди,

Абалата кеп кылып,

Жазмачылар чыгарды.

Жазылбай калган баяндар,

Жазмасы жок сөз калды.

Дололонбий көчүп жүрүптүр,

Аркалап бийик тоолорду.

Арымы кенен созулган

Аралап байтак жолдорду,

«Алдырбайм» деп ант берген,

Аңдып келген душманга,

Ак карлуу Ала Тоолорду,

Ай түнөгөн жолдорду.

Калмактар менен алышып,

Карлуу тоону жайлаган.

Жоо тартышта кансырап,

Жоболоңдон качпаган.

Акыл-эсти туу тутуп,

Айла менен кол салган,

Айланадан үн салып,

Ак жолборсу чамынган.

Эчаакы өткөн тарыхтан,

Эчен түрлүү кеп калган.

Бир кезде унут калгандын,

Билигин чубап чыгарган.

Ала Тоодо кыргыз эл,

Монголдор менен алышып,

Ат үстүндө чабышып,

Калмактар менен бет келип,

Маал-маалында тирешип,

Манжылар менен алышып,

Ат үстүндө чабышып,

Катарлаша бой салып,

Уйгурлар менен алышып,

Канча бир заман өтүптүр,

Кара тоого булуттар,

Калкылдап гана көчүптүр.

Андагы өткөн баяндар,

Акыл эсте калбаптыр.

Акыл эсте калса да,

Санат сөзү сызылып,

Санжырачы жазбаптыр.

Ээ…эээй....

Жунгарлар менен кармашта,

Желбегей тон жамынган.

Кажыбас күлүк таптаган,

Кара жорго ат минип,

Желпиништин тоосуна,

Жебедей учуп бат жетип,

Жеринде туулган намыска,

Күтүрөтүп мал күтпөй,

Андан көрө алыстан,

Алыш-бериш дос тапкан,

Каршылаш жоосун жибитип,

Аброй күтүп сыйлашкан.

Аралап бийик тоолорду,

Арка болоор бел тапкан.

Күнүмдүк жерге алкынтып,

Күлүктү тосту күйүккөн.

Күткөн жанды сүйүнткөн.

Айта берсе арбын кеп,

Долонбийдин тарыхы.

Эрөөлдө эл башкарып,

Баласы менен тең багып,

Барктай билчү башканы,

Ушуларды айтайын,

Унут кылып салбайын.

Ээ…эээй…

Колго түшүп калмакка,

Камыгып ал кармалган.

Каардуу бийди жок кылыштан,

Калмак жайсаң тартынган.

Ошол болгон кармашта,

Оң колу болгон жаралуу,

Айдыңы болгон бараңдуу,

Асыл башы айлалуу.

Өз жери, элин коргогон,

Өчпөгөн аты таалайлуу.

Баштай берсе арбын кеп,

Бабабыздын тарыхы.

Байкатпай өтүп кетиптир,

Байыркынын заманы.

Эээ…эээй…

***

Андан бери өтүптүр,

Экчеленип көп заман.

Дайындуу журт баянынын

Далайы эсте калбаган.

Ошол кезде кыргыздар,

Эне Сайды жайлаган.

Элкилдеп мал оттотуп,

Этекке коюун кайырган.

Кеңейип анын турагы,

Кем эмес эле башкадан.

Миң Суу деген өрөөндө,

Миң жылдары жашаган.

Ак кийизге отургузуп,

Акылман ханын шайлаган.

Кыргыз элдин тарыхы,

Кытайларда катталган.

Кара кытай ханы менен

Катарлаш болуп жашаган.

Ар дайыма алар менен

Алыш-бериш катышып,

Акылдуу иштер башталган.

Ошол кезде кыргызды

Ырыс инал башкарган.

Хан даражасы инал деген,

Ал ысымды эл берген.

Анан дагы кыргыздар,

Жолдун басып далайын,

Түбүнөн өтүп асканын

Миң Суудан, Теңир Тоого,

Жол арытып, көчүп жүргөн,

Салкын төрдө бээ байлап,

Бүт жумушун шай-шайлап,

Адырларда мал айдап,

Жыргап өмүр өткөргөн.

Анан дагы кыргыздар,

Өтө каарман эл экен.

Башкага намыс бербестен,

Уйгурлар менен кармашкан,

Калмактар менен алышкан.

Баарысына бой бербей,

Аз болсо да арстан,

Он жоокерин бириктирип,

Он башчы деген башкарган.

Жүз жоокерин кошуп алган,

Жүз башчы ага көз салган.

Баарысы тең биригип,

Аскери түмөн аталган.

Күрөштөрдө кайрат жыйган,

Күчтүү жоого тиш салган.

Аял, кызы каарман чыгып,

Эр жигиттей аттанган.

Эне Сайлык кыргыздарда,

Белгилүү болгон көп адам.

Барсбек каган баштаган,

Бал-бал ташта ысымы,

Байыртан калып жазылган.

Болгон экен бул окуя,

Ата баба баяны.

Абалкылар кайрылбай,

Андагылар артта калды.

Санжыраны сабалатып,

Санаганга сөз керек.

Андан башка айтканга,

Акыл жана ой керек.

Эне Сай суусу агууда,

Желип учуп сапырылып.

Элестүү болуп табылгыс,

Эң бир сонун жаратылыш.

Жайлоолор жатат көрк чачып,

Жайдын сонун бир күнүндө.

Маек куруп отурушкан,

Белгилүүлөр бир дөбөдө.

Ошолордун ичинде,

Санжырачы акылман.

Баардыгына каалоо тилеп,

Бакытка гана чакырган.

Белине жеткен сакалы,

Таяган эчак жүз жашты.

Элтерес деген карыя,

Мындай деген кеп айтты:

ЭЛТЕРЕС АТАНЫН БАЯНЫ

Береги биздин түштүктө

«Жажут мажут» эл экен,

Абдан тажаал эл экен

Адамдарды тирүүлөй,

Аймап-жаймап жейт экен.

Баш ийбеген элдерди,

Тирүүлөй белин сындырып,

Таштайт экен итине,

Ити аны жеп алып,

Киши жегичке айланып,

Көрсөтөт экен кордукту,

Салат тура зордукту.

Жүзү алардын курусун,

Жосунун кара түн урсун.

Ажыдаарды үйрөткөн,

Адамча баарын сүйлөткөн.

Сыйпап баарын жогокон,

Сыйкырчысы андан көп.

Кыштын күнүн жай кылып,

Жайдын күнүн кыш кылып,

Муз кылып катырып,

Жайчылары мындан көп.

Асмандап учкан көкөлөп

Түлкү, казды кара өрдөк,

Аңдып байкап жыт билген,

Кийикти күлүк кайберен.

Чек арасын кайтарткан,

Ар дайыма сак жаткан

Жамагатка таанылган,

Жалгыз көздүү дөөсү көп,

Найза, кылыч кармаган,

Балта чабаар мындан көп,

Атчан келген бааатырдан,

Жөө жүргөнү мындан көп.

Бир өгүздүн чоң санын,

Бир эле аймап жеп алат,

Ачуусу келип каарданса,

Алты күнү кармашат.

Алышкан менен баары бир,

Адамдын алы жете албайт.

Жоокерлерин курап алып,