Кадыр Абакиров - Бабалардын баяны 2

Тиши кылыч, заары от,

Тирүү кимдер калды экен?

Кара Тоону аркалап,

Кара башты калкалап,

Текши баарың чогулуп,

Теңир Тоого качкыла!

Шаарларга от коюп,

Ыйык журтту жоготуп,

Медресе мечитти,

Мерчемдүү жерлерди,

Баарысын тең кыйратып,

Текши баарын каратып,

Чал-кемпирди ыйлатып,

Эр жигитти сулатып,

Караан жылып келатат.

Кайрымы жок эч жанга,

Каапыр жылып келатат.

Ач калтырыпп баарысын

Ажыдаар келип жеп салат

Т екши баарың чогулуп,

Теңир Тоого качкыла!

Агайын эл жаныңарды,

Аман алып калгыла!

Катүгүн кыргыз жок болобу,

Карып калган чал ыйлайт.

Армандуу карап үй-бүлөсүн,

Ак жоолукчан келин ыйлайт.

Эртеңки күн не болот,

Элечекчен эне ыйлайт.

Капага батып солкулдап,

Кайың ыйлайт, тал ыйлайт.

Эне Сай менен коштошуп,

Өкүнүч айтып боздошуп

Долонбий көч көчүрдү,

Ыйык жерге сапар алып.

Кербендер сапар жөнөдү,

Ыйык жер Эне Сайда,

Алыс жакка бара албас,

Ат минип жүрө албас,

Кары картаң чал калды,

Кээ бир жаштар алардын,

Жанынан кетпей көз салды.

Кайгырып айтып арманды.

Караанын такыр көрсөтпөй,

Калың токой койнун аралады.

Көрүнбөй такыр бөтөн элге

Көмүскө жерде жашады.

Оо, жараткан Алла Тала

Кыргыз журтун сактай көр!

Алакандай кыргызды,

Аман алып кала көр!

Ошентип кыргыздар,

Ала Тоого көчүшүп,

Адыр менен өтүшүп,

Нойгут, Бостон уругу

Мундуз, кушчу, саруулар,

Кара багыш, моңолдор,

Көп аймакты аралап,

Көчүп келип жай алды,

Башкача жашоо башталды,

Убакыт өтүп арадан,

Ажалдуу жалын тараган,

Ажыдаар баарын аралаган

Чынгыз хандын жоокерлери,

Бул жерге келе баштаган,

Денеси бүт тарамыш

Боюу узун далдагай.

Жоболоңго бет келип,

Жоого кирген тартынбай.

Жекеге чыгып көп жолу,

Аңтара сайып таштаган.

Кандай баатыр болсо да,

Качырып тик барган.

Көк асаба туу алып,

Көпчүлүк жолду баштаган.

Журтту жоого алдырбай,

Элин коргоп тың жүрдү.

Жеңилбес баатыр аталып,

Жергеге болгон сүйкүмдүү

Долон бий аскер курады,

Колуна алып куралды.

Ысык Көл, Нарын тарабында,

Чоң согуш болуп кайтада,

Айсыз түн кез келсе,

Бир изин жаза баспаган.

Жакын болуп баатырга,

Жаныбарым акылман.

Келишимдүү жарыктык.

Маңдайында шамы бар.

Ата баба колдогон,

Капталында канат бар.

Долон бийдин Кара аты,

Кара жорго бар эле,

Ок тийип ат сулады,

Ошол ат өлгөн тоо,

Кара Жорго аталып.

Жебе ноёндун аскерлери

Бийдин элин куугундап,

Оргочор деген кыраан баатыр,

Монголдор менен кармашта,

Чырмалып катуу азапка,

Ысык Көлдө каза болду,

Анын сөөгү ардакталып,

Ошол жерге коюулду.

Ошол баатыр коюлган жер,

«Оргочор»– болуп аталды.

Оргочордун уулу Окторкой,

Да бир жерде каза тапты.

Окторкой өлгөн ал жерди,

«Окторкой» -деп аташты.

Эң байыркы ата салты.

Аялдар кошок кошушуп,

Эскерип ошол баатырды.

Абалап учуп асманга,

Айдыңдуу болуп арбагы.

Артында заты жазылып,

Ардакталып аты калып.

Байыркынын чыгармасы,

Ата баба санжырасы,

Дал ошондой айтылды,

Абалкынын баяндары,

Карылардан кептер бар,

Калыс айткан сөздөр бар.

Жазмаларда жазылган,

Сызууларда сызылган,

Жомогубу, же жазмабы,

Жаратып бир чыгарманы,

Байыркыдан кеп калган,

Дал ушундай айтылган,

Бир карыя айтты эле,

Дал ушунай баянды.

Кеп козгоп токтобой,

Кетип калган аянды.

Балким бардыр чындыгы,

Аңтарып ким көрүптүр,

Артта калган кылымды.

Ээ…ээй байыркынын жомогу,

Төгүн менен иши жок,

Көрүп келген киши жок.

Бүгүн турган эртең жок,

Эчтеме менен иши жок.

Монголдор менен кармашта,

Ошол куугун салгылашта,

Качып келет кыргыз журту,

Долон бийдин кошууну,

Көптүк кылып монголдор,

Алардын жолун тороду.

Долонбий деген чоң баатыр,

Журтуна сыймык ал багаар,

Монголдор менен кармашта,

Кадимки ыйык баатырча,

Каза тапты, ок тийип,

Казанагы оюулган,

Аруу сөөгү коюулган,

Калдайган тоонун бооруна.

Каркырадай жол улап,

Келгис болгон убактар.

Кербен болуп токтобой,

Кетип калган замандар.

Андагы өткөн тарыхты,

Аңгемелеер жайым бар.

Айланайын туугандар.

Долонбийдин жазааты,

Нарында белге коюулган.

«Бараандуу адам өттү»– деп,

Баяндап аны кеп кылган.

Ошол бел унут калбаган,

Ойдо бекем сакталган

Долондун бели аталып,

Долон деген ыйык ат,

Доордон-доорго жаңырып,

Добулбас болот кагылып.

Ошол белден өткөндө,

Эзелки ата бабаны,

Эске сала кеткиле!

Башталмадан баян айтып,

Байыркыны так айтып,

Уят болуп жаратканга,

Унут кылып кетпегиле!

Эчаакы өтүп кеткенди,

Эске сала эстегиле!

Кужулдата баян айтып,

Куран окуй кеткиле!

Эселкиден кеп айткан,

Эскермеси дагы бар.

Бапырата кеп айткан,

Башталмасы дагы бар.

Эээ…эээй…байыркынын жомогу

Мен силерге айттымбы,

Долон бийдин баянын.

Эми айтып беремин

Үч уулунун аянын

Анан анан токтобой,

Агылып мезгил өтүптұр.

Дайны чыкпай жоголуп,

Далай жылдар көчұптұр.

Бий орто жаш чагында

Бирге болуп эли менен

Көчүп кыштап белдерди,

Мелмилдеген суу кечип,

Мекендеди тоо жерди.

Долон бий дагы кайгырды.

Бала көрбөй далай жыл

Ичинде жүрдү кайгынын.

«Көрөмбү» деп баланы,

Башка жактан кыз алды.

Боюна бүтүп жарынын,

Төрөөр күнү жакындайт.

Бир күнү зайыбы,

Мындай деген кеп таштайт:

«Эртең-бүгүн төрөтүм,

Кызганып турам өзүңдөн.

Адырга жылкы кайтарып,

Ал жакка кеткин бет алып»,

Чарчап икалган ал ата,

Адырга жылкы кайтарды,

Ак боз үйлөр алыс калды.

Көзү бирок айылда,

Бакыт менен таалайда,

Аңгыча чаап алкынтып,

Атчан келди бир бала.

–Уулду болдуң абаке!

Мунун өзү бакыт ээ.

Сүйүнұп кетип Долон бий,

– Адыр жакта көрүнгөн

Ак торунун үйрүнөн,

Тогуз жылкы алгының,

Токтобой үйгө айдагын.

Айдап алып жылкыны,

Бала кетти үйүнө.

Кабагын ачып сүйүнө.

Убакыт көп өткөн жок,

Чай кайнамдай болгон жок.

Ак бозун чапкылап,

Келди башка чабаган.

Курган неме сүйүнө,

Кут төгүлөт өңүндө.

Жакшы кабар кеп айтты,

Жагалдана деп айтты:

– Ой, атаке, Долон бий,

Төлгөңүз топ болду,

Сакаңыз айкүр конду.

Бакытка байып толдуңуз,

Дагы бир уулду болдуңуз.

Атаке деер кош жылдыз,

Ачылып турат жолуңуз.

Бир эмес эки эркек,

Чоңоёт экен эркелеп.

Эртең эле эр жетет.

Жоо менен кармашат,

Намызды талашат.

Колуңузда эки куш,

Корунбай эми калыңыз.

Ала Тоого ай чыкты,

Ачылган экен бактыңыз.

Сүйүнүп кетти Долон бий,

Сүйкүмү элге жарыя.

– Сүнчүңө ай балам,