Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)

Так i прыцягнуў у пятлi ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго i скуру зьнялi.

Вярнулася лiсiца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькi мазгi на абед пакiнула. Села пад елкаю i есьць.

Iдзе мядзьведзь - той, што бычка зьеў.

- Што гэта ты, кума, жуеш? - пытаецца.

- Мазгi. Сьляпы ты, цi што?

- А дзе-ж ты iх дастала?

- З галавы. I ты можаш дастаць, калi хочаш.

- Як?

- Вельмi проста: разганiся ды стукнiся галавою аб дуб - мазгi i выскачаць.

- Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я i зраблю. А то есьцi даўно хочацца.

Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сiлы ды i грымнуўся ў яго лобам.

Тут яму i канец.

А хiтрая лiсiця наелася мазгоў ды пайшла запiваць крынiчнаю вадою.

САБАКА I ВОЎК

Быў у ваднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталi бачыць яго вочы, i цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала кармiць яго, а потым i зусiм пачала з двара праганяць.

"Чым так жыць, - думае сабака, - лепш няхай мяне воўк зьесьць".

Надумаўся ён i пайшоў у лес шукаць ваўка. Iдзе ён лесам, а тут насустрач i воўк бяжыць.

- Куды, сабака, iдзеш? - пытаецца воўк.

- Да цябе.

- Чаго?

- Зьеш ты мяне, воўча...

I расказаў ён ваўку пра сваю бяду.

Бачыць воўк, што сабака надта худы - яшчэ зубы паломiць, i кажа:

- Не, цяпер я цябе есьцi ня буду. Трэба, каб ты трохi патлусьцеў.

- Як-жа я патлусьцею, - кажа сабака, - калi мяне гаспадыня зусiм ня кормiць?

- Нiчога. Мы зробiм так, што яна цябе з ахвотаю будзе кармiць.

- Дзе там! - пакруцiў хвастом сабака. - Гаспадыня мая вельмi скупая.

- Слухай ты мяне, - кажа воўк. - Iдзi дадому i сядзi там на агародзе. Адвячоркам, як пачне цямнець, я прыбягу i ўхаплю лепшага гаспадаровага падсьвiнака. Ты наробiш брэху, пабяжыш за мною, i я табе аддам падсьвiнака. Гаспадар убачыць гэта i загадае гаспадынi добра кармiць цябе. А празь месяц, як патлусьцееш, - прыходзь да мяне, тады я цябе зьем.

Сабака падумаў i згадзiўся.

Адвячоркам прыбег воўк, ухапiў падсьвiнака i павалок цераз агароды.

Тут сабака як наробiць ляманту, як кiнецца за ваўком...

Пачуў гэта гаспадар, выскачыў з хаты, бачыць: воўк падсьвiнака валачэ цераз агароды, а сабака яго даганяе, адбiрае.

- Туйга! Туйга! - закрычаў гаспадар на ўсю сiлу. - Кусi яго, Лыска!

Воўк тым часам кiнуў падсьвiнака, а сам ходу ў лес.

- Малайчына, Лыска! - пахвалiў гаспадар сабаку, прывёў на кухню i загадаў жонцы кармiць яго.

Жыве Лыска прыпяваючы. А празь месяц зрабiўся такi тлусты, аж шэрсьць блiшчыць. I пра дагавор з ваўком забыўся.

Вось аднойчы сабралiся ў гаспадара госьцi. П'юць, гуляюць, песьнi сьпяваюць. Нямала тут i Лыску перапала - цэлую кучу касьцей пад стол яму накiдалi.

Наеўся Лыска ды выйшаў на двор - у сваю будку. Глядзiць - аж у будцы воўк чакае яго.

- Чаго ты тут? - зьдзiвiўся сабака.

- Па цябе прыйшоў, - адказвае воўк. - Памятаеш наш дагавор з табою?

Спалохаўся сабака - ня хочацца яму на воўчыя зубы трапляць. Вось ён i кажа:

- Ня еш ты мяне, воўк. Я цябе за гэта добра пачастую самаю смачнаю ядою.

- Адкуль-жа ты возьмеш?

- У майго гаспадара госьцi. Там пад сталом поўна касьцей - навет зь мясам. Хадзем!

- Баюся. Яшчэ заб'юць мяне там.

- Ня бойся, не заб'юць, - угаворвае сабака. - Я цябе правяду так, што нiхто i ня ўбачыць.

Згадзiўся воўк i пайшоў за сабакам.

Лыска пакiнуў яго ў сенцах, сам убег у хату, махнуў хвастом i патушыў лучыну.

- Цяпер бяжы пад стол, - паклiкаў ён ваўка. Воўк так i зрабiў.

Сабака накармiў ваўка, навет вiном напаiў. Сядзяць яны сабе пад сталом ды зюкаюць пацiху.

А тым часам госьцi засьпявалi вясёлыя песьнi.

Воўк слухаў, слухаў, ды кажа сабаку:

- Мне таксама сьпяваць хочацца.

- Маўчы лепш, - адказвае сабака.

Воўк памаўчаў крыху ды зноў за сваё:

- Ня вытрымаю, - кажа, - аж язык сьвярбiць, гэтак сьпяваць захацелася.

I зацягнуў на ўсю хату басам:

- Ау-ау!

А сабака таксама ня вытрымаў ды давай падпяваць яму:

- Гаў, гаў! Цяў, цяў!..

Пачулi гэта госьцi, ухапiлi хто качаргу, хто чапялу, набiлi ваўка i выкiнулi яго з хаты разам з сабакам.

Ачухаўся воўк i кажа сабаку:

- Ну i накармiў-жа ты мяне! Я табе не дарую гэтага.

- Сам вiнаваты, - кажа сабака. - Трэба было маўчаць.

- Не, - не згаджаецца воўк, - гэта ты вiнаваты. Навошта ты завёў мяне ў хату?

Спрачалiся яны, спрачалiся, нарэшце воўк кажа:

- Калi так, давай будзем ваяваць: хто каго зваюе, той таго i зьесьць. Зьбiрай сваё войска i прыходзь да мяне ў лес.

- Што-ж, - кажа сабака, - няхай будзе так.

Назаўтра ўзяў ён барана, ката i пеўня сабе ў памочнiкi ды пайшоў на вайну з ваўком.

А воўк запрасiў да сябе ў ваякi мядзьведзя, дзiка i зайца. Сабраў ён сваё войска, выйшаў на ўскраек лесу i чакае.

- Палезь ты, Мiхайла, - кажа ён да мядзьведзя, - на елку ды паглядзi, цi ня iдзе сабака iз сваiм войскам.

Мядзьведзь узьлез на елку, прыгледзеўся i кажа:

- Iдзе!

- Ну, дык злазь! - клiча воўк. - Будзем ваяваць.

- Не, ня зьлезу, - адказвае мядзьведзь.

- Чаму?

- Страшна.

- Што-ж там за войска такое, што ты гэтак спужаўся? - пытаецца воўк.

- Такое войска, што я нiколi i ня бачыў, - адказвае мядзьведзь калоцячыся. - Адзiн ваяка тоўсты i калматы, зь вiламi iдзе; другi - грозны, вусаты, ззаду пiку нясе; трэйцi - у шапачцы чырвонай, iз шпорамi на нагах, шабляю махае... Першы iдзе, галавою трасе ды ўсё крычыць: "Бэ! Я ўсiх пакалю, на вiлы пасаджу!" Другi сярдзiта чмыша, па бакох азiраецца i ўсё мармыча: "Мне, мне iх давай!" А трэйцi, ганарысты такi, крычыць: "Куды, куды iсьцi! Я адзiн усiх паб'ю!".

Дзiк пачуў гэта ды хутчэй у мох па самыя вушы зашыўся. А воўк бачыць, што не пасьпее схавацца, - стаў на заднiя лапы i стаiць. "Хавайся за мяне, - кажа ён пералалоханаму зайцу. - Яны падумаюць, што я - пень, i абмiнуць нас".

Прыходзiць сабака iз сваiм войскам, бачыць - нiдзе нiкога няма.

Тут якраз барану рогi засьвярбелi. Глядзiць ён - побач нейкi пень стаiць. Разагнаўся баран ды - трах! - рагамi ў пень. У ваўка ад гэтага i галава раскалолася. Павалiўся ён дагары ды ногi выцягнуў. Заяц выскачыў з-пад ваўка, але сабака згледзеў яго i адразу злавiў.

Дзiку ў гэты час, як на бяду, села муха на вуха. Паварушыў ён вухам, каб сагнаць яе, а кот падумаў, што там мыш. Кiнуўся туды ды давай мох разграбаць. Так i дзярэ дзiка вострымi кiпцюрамi! Цярпеў, цярпеў, дзiк, а потым усхапiўся ды наўцёкi...

Певень напужаўся дзiка, залопаў крыльлямi, узьляцеў на елку i нарабiў крыку:

- Куды, куды?

Мядзьведзь падумаў, што гэты самы грозны ваяка да яго дабiраецца, i залез iз страху аж на верхнi сук. Сук ня вытрымаў, зламаўся, мядзьведзь грукнуўся вобземлю i забiўся.

З таго часу больш i не сябруюць сабака з ваўком.

КОТ МАКСIМ

Жылi дзед i баба. Мелi яны сына i ката. Сына звалi Марцiнам, а ката Максiмам.

Памерлi дзед i баба. Застаўся Марцiн з катом Максiмам.

Марцiн гультай быў вялiкi, усё на печы ляжаў, а кот яду яму насiў: то птушку дзе зловiць, то каўбасу цi сала ў суседзяў украдзе...