Михась Лыньков - Мiколка-паравоз (на белорусском языке)

Акрамя рыбы ў рэчцы было багата ракаў. Яны масцiлiся ў старых карчах, а то глыбока пад берагам, у спецыяльных норах-пячурках. У цёплыя днi Мiколка лазiў з бацькам у рэчку i мацаў ракаў. Да чаго ж прыемны занятак. Сагнешся як мага болей, каб толькi ў вушы вада не трапiла, а руку глыбей пад бераг. Засунеш руку ў нару, а рак цап за пальцы кляшнёй. Цiскане часам так, што аж вочы на лоб палезуць. Але не бяда, падхопiш яго, калючага, ды на бераг. Скачы там, як хочаш, кусайся. За гадзiну якую, глядзi, цэлае вядро ракаў дасталi. Прынясуць iх у вагон, паставяць. Павылазяць яны, разбрыдуцца па ўсёй падлозе. У такiя шчылiны забяруцца, што мацi потым гадзiнамi шукае iх, выпорвае венiкам ды праклiнае нашых рыбаловаў.

Дзед Астап быў старым мiкалаеўскiм салдатам, служыў вартаўнiком у дэпо, меў два срэбныя медалi за турэцкую вайну. У святочныя днi дзед важна чысцiў свае боты, потым яшчэ важней цёр мелам свае медалi i, павесiўшы iх на грудзi, урачыста iшоў на станцыю, каб людзям сябе паказаць, як казаў ён, i на людзей падзiвiцца. Прыйшоўшы са станцыi, дзед звычайна хвалiўся:

- Iду гэта я аж каля самага жандара, а ён перада мной у струнку так i выцягнуўся... Бача, значыць, герой iдзе. А то яшчэ генерал мне насустрач... старэнькi такi... Ну, я пад казырок яму, а ён, не разгледзеўшы добра, сляпы, як вiдаць, стаў ва фрунт ды на ўсю станцыю: "Здравiя жалаем, ваша высокаправасхадзiцельства". Вось яно як! Вiдаць, падумаў, што я яшчэ вышэйшы генерал... Ды перад усiмi людзьмi, перад усёй станцыяй. Вось што знача мiкалаеўскi салдат! Вось што знача - медалi!

Тут дзед важна стукаў сябе па грудзях, каб забражджалi медалi, каб вiдаць было, якi ён, дзед Астап, ёсць герой на свеце, якога нават жандары i генералы баяцца, пад казырок бяруць.

Бацька i мацi звычайна спакойна выслухоўвалi дзеда - яго заўсёдашняя пахвальба была iм у прывычку. Але Мiколка кiдаўся ў спрэчкi, сумняваўся.

- Ты, дзед, вялiкi манюка!

- Як то манюка? - аж садзiўся ад злосцi дзед.

- А так! Манiш усё... Бачыў я, як ты шапку перад жандарам здымаў i аж крактаў, нiзка кланяючыся. А яшчэ перад начальнiкам дэпо ты зусiм без шапкi ходзiш... Вунь, калi дождж быў, дык хадзiў ты перад iм без шапкi, аж з лысiны цякло.

Дзед не мог уседзець ад знявагi. Ён таропка хапаўся за папружку, знiмаў яе. Трымаючы адной рукой штаны, каб не ўпалi без папружкi, ён грозна размахваў другой рукой i наступаў на Мiколку:

- Я табе пакажу, як дзеда ў манюкi залiчваць! Я табе пакажу, як бэсцiць героя турэцкай вайны, старога мiкалаеўскага ваяку, якi, можна сказаць, вось гэтай слаўнай рукой сотнi ворагаў пабiў - батальёны турак палажыў.

- А ты ж казаў, дзеду, дывiзii, а не батальёны! - кiдаў Мiколка i спешна ўцякаў з вагона, хаваючыся за блiзкай стрэлкай. Дзед туды не пабяжыць. Нязручна яму скакаць цераз рэйкi, ды i небяспечна для адзення, яшчэ згубiш без папружкi. Таму дзед станавiўся звычайна ў дзвярах вагона i, патрасаючы кулаком, заводзiў доўгую дыскусiю з Мiколкам. Мiколка агрызаўся:

- Ты, дзед, камара не заб'еш, не толькi што турка!

- А за што медалi мне дадзены?

- Як за што? А за лягушак...

- За якiх гэта лягушак? - здзiўляўся дзед, заўсёды забываючы гэты жарт над iм.

- А за тых лягушак, якiх ты ганяў з-пад пушак...

Сказаўшы гэта, Мiколка лiчыў за лепшае адступiць яшчэ на адну пазiцыю, падалей ад вагона.

"Хоць дзед звычайна i не ганяецца ўслед, але ўсё можа быць, - думае Мiколка, адыходзячы далей i ўжо шкадуючы дзеда. - Вiдаць, перабаршчыў я крыху... Угневаецца цяпер дзед не на жарт..."

I сапраўды, дзед набiраўся вялiкага гневу. Гэта ж жартачкi, усумнiцца ў яго былой храбрасцi. I хiтры дзед мяняў тактыку. Ён i вiду не паказваў, што ўкрыўджаны. Ён завiхаўся ля чыгуннай печкi, шчапаў лучыну, адным словам, займаўся мiрнымi гаспадарчымi справамi. Але тым часам не зводзiў вока з падшыванца Мiколкi. I калi той з'яўляўся дзе поблiзу, дзед, быццам бы нiчога не было мiж iмi, клiкаў Мiколку:

- Унучак!

- Што?

- А цi не вып'ем мы з табой чаю?

Мiколка думае з хвiлiну. Як-нiяк чай вялiкая спакуса. А дзед iзноў:

- Абаранкi ў мяне ёсць... Свежыя... А пахнуць жа, пахнуць.

- Ну! - здзiўляецца ў сваю чаргу Мiколка. - Няўжо з макам?

- З макам, унучак, з макам! Ну i абаранкi! Дык вып'ем, кажаш?

- А што ты думаеш, дзеду! Давай сабе вып'ем...

I Мiколка пераступае парог вагона, ужо ў думках ласуючыся абаранкамi, ды яшчэ з макам. Гэта ўжо, калi на тое пайшло, смачней за "зайцаў хлеб", смачней за ўсякiя прысмакi.

I тут пачынаюцца гэтыя абаранкi, ды яшчэ з якiм макам.

- Хадзi, хадзi, каток мой, паласуйся!

I дзедавы рукi нечакана спрытна ловяць Мiколку за вiхор. Тут толькi схамянецца Мiколка, даведаецца, што папаўся. Але позна. Кастлявыя дзедавы рукi моцныя, з iх вiхор не вызвалiш. А дзед круцiць вiхор ды прыгаворвае:

- Гэта табе за лягушкi! А гэта за пушкi! А гэта з макам! А не вычварай над дзедам! А не рабi над старым надругi! А не здзекуйся над старым мiкалаеўскiм артылерыстам!

Ужо Мiколка крычыць на ўвесь вагон, ужо заступаецца за яго мацi:

- Кiнь ты, чалавеча, над дзiцем здзекавацца!

Але гэта толькi падлiвае масла ў агонь. Дзед наступае на абодвух:

- Я вам пакажу, як зневажаць старога героя! Я вам пакажу, як турак б'юць... Я вам пакажу, як пушкi зараджаюць... Распатрашу пад карцеч!

Так асвойваў Мiколка артылерыйскую справу. I бачачы, што не паласа, пачынаў iсцi на мiравую:

- Даруй, дзеду, здаюся!

- А, здаешся, даўней бы так! Гавары, хто такi я ёсць?

- Герой турэцкай вайны...

- Ну?

- I iмператарскiх ордэнаў...

- Ну?

- Смешна, дзеду!

- Што ты смешнага тут знайшоў, супастат?

- Ну, кавалер... ордэнаў кавалер. Вунь у стрэлачнiкавай Зоськi ёсць кавалер, дык той малады. А тут дзед - ды кавалер. Смешна!

- Усё табе смешна... - ужо мякка крыўдуе дзед i кiдаецца ў сумныя развагi: - Малы ты, не разумееш нiчога, якi кавалер i да чаго. Як бачыш, з'яўляюся я ўласнiкам двух ордэнаў, а гэта, значыцца, i ёсць па-iмператарску кавалер... А медалi гэтыя дадзены мне за праяўленую ў баях выключную храбрасць.

- А хто кажа, што не? - угаворвае i Мiколка. - Вядома, за храбрасць... Храбрэй цябе, дзеду, няма, мусiць, на ўсiм свеце? - падлабуньваецца Мiколка да дзеда.

А гэта дзеду, што лыжка мёду. Аж сядзе на зэдлiк i важна сiвую бараду разгладжвае. Трохi яна няроўная ў яго - адна палавiна густая, другая рэдкая. I медалi выне са скрынкi, унуку пакажа:

- Бачыш, гэта цар Мiкалай... А тут вось i напiсана: "За храбрасць!"

- А чаму ў цара барада смешная, на шчацэ канчаецца?

- Гэта не барада, дурань, а бакi.

- А чаму бакi?

- "Чаму, чаму"... Таму... У мужыка барада, а ў пана бакi. Усе генералы i афiцэры такiя бакi насiлi. Некаторыя i салдаты, каторыя спрытнейшыя, таксама бакi насiлi. Ну, а каторы не спрытны, таму з такiмi бакамi нязручна: самае выгоднае месца, каб за яго афiцэру ўчапiцца, да апошняга валаска выскубалi... Вось i мая барада калiсь пацярпела, аж напалавiну выскублi.