Валерий Казаков - «Чорны кот»

- Будзеш дурыць - адвязе. Да відзэння, пан. Крабіка ты забіў, дык я табе ягонага браціка прышлю, Букета. Ён цябе яшчэ здалёк пачуў, вунь як з ланцуга рвецца.

У доме без вохаў і ахаў не абышлося. Супакоіўшы жанчын, прыхапіўшы тэрмас з забойнай кавай, бутэрброды і чарцяжы ды паабяцаўшы вярнуцца да світання, Вячаслаў з Міхаілам з’ехалі, пакінуўшы Казіміра прагным на роспыты кабетам.

17

3 верасня 1956 года ў 4 гадзіны 20 хвілін у кватэры начальніка раённага аддзялення МГБ БССР капітана Рыгора Арцёмавіча Хацько настойліва зазваніў тэлефон, які ў тыя часы заўсёды на ноч ставілі ля галавы гаспадара, як некалі ікону.

- Слухаю, - глуха, стараючыся не разбудзіць жонку, адказаў капітан.

- Паўгадзіны таму Джыхар прыйшоў да Сацэвіч. Што будзем рабіць? - далажыла трубка голасам дзяжурнага па аддзяленні.

- Будзем браць, - павесялелым голасам адказаў капітан, - ён нічога не пачуў?

- Здаецца, не, нашых паблізу нікога. Сігнал падала неразлучная сяброўка Сацэвіч, яна ў доме насупраць жыве. Ціха ўсё.

- Падымай людзей без тлумачэнняў. Скажы, мой загад. Па мяне пралётку прышлі, ніякіх машын і матацыклаў, толькі коні. Чую, ён ваўчара страляны, не адзін прыпёрся, пару-тройку сябрукоў на страхоўку расставіў. Усё правер.

Капітан апрануўся, пакуль схадзіў на двор, жонка ўжо кіпяціла чай і збірала на стол, не ўключаючы святла.

- Разбудзіў цябе... Спала б ты, на службе чаю папіў бы, - капітан гаварыў з заходне-ўкраінскім акцэнтам. Жонку ён любіў, з-за яе два гады таму і папрасіў пераводу ў больш спакойную Беларусь з роднай ім Цярнопальшчыны.

- Ды нічога. Хто там табе што прыгатуе. Шчось здарылось?

- Нічога, ясенька, - пад вокнамі загрукаталі капыты, - лягай спаты, всэ будэ добрэ. Як повэрнусь, чаю попьемо, - цмокнуўшы жонку ў лоб, ён выскачыў з хаты.

Яўген Джыхар быў легендарнай і сумна папулярнай фігурай не толькі ў Налібоках, але і ва ўсім рэспубліканскім упраўленні. Яго фотапартрэты красаваліся на ўсіх шчытах “Іх шукае міліцыя”, пра яго ведалі ўсе супрацоўнікі і таемныя памочнікі органаў. Яго ўсюды бачылі, усюды ён тварыў сваю чорную справу: паліў сельсаветы, катаваў і забіваў актывістаў, рабаваў сельмагі і ашчадныя касы. Пастаяннага лагера не меў, нарабаванае раздаваў сялянам лясных вёсак, а галоўнае - вёў, сволач, буржуазна-нацыяналістычную прапаганду. Яго ўлёткі распавядалі цёмным сялянам аб хуткай вайне ўсяго Заходняга свету і Амерыкі з Саветамі. І што прыкра - несвядомы элемент верыў гэтым варожым паклёпам.

Усё гэта ўспомніў Рыгор Арцем’евіч па дарозе да аддзела. «Вось табе і ціхае месца! З агню ды ў полымя. Хоць ва Украіне было страшней, там амаль усе былі за Бандэру і ў новае жыццё не верылі, там такіх Джыхараў па тры на кожную вёску было. Можа, сёння і зловім, хоць на які ляд яго лавіць, застрэліць - і ўсё».

«Вось вылавіш гэтага звера - і будзеш жыць спакойна», - інструктаваў яго паўгода таму начальнік аблупраўлення. - Ты толькі ўлічы: гэта вучоная поскудзь. Ён прайшоў падрыхтоўку ў школе фашысцкіх дыверсантаў “Дальвіц”, кажуць, сам улюбёнец Гітлера Скарцэні іх навучаў. Па рэспубліцы такіх вылюдкаў з гэтага “Дальвіца” ў вышуку пяцьдзясят шэсць чалавек лічыцца. А вось толькі адзін у нас у вобласці лютуе, астатнія заціхарыліся, як мышы, а можа, куды і з’ехалі, Саюз жа вялікі. Гэтая ж сволач усё не супакоіцца, за ім рака крыві чалавечай. У цябе, Рыгор, вопыт па такіх пярэваратнях, так што і карты табе ў рукі. Знішчыш Джыхара - перавяду ў Гродна і пакой дам».

«Але не надта мне гэты горад і патрэбны. Нам з Марычкай і тут, на зямлі, добра. І хата свая, і агародзік, і вунь жывёлай абзаводзіцца пачалі. А знішчыць гэтага ворага трэба, і як мага хутчэй».

У аддзеле ўжо ўсе сабраліся, паўсонныя і незадаволеныя. Дзяжурны далажыў, што з Мінска позна ўвечары, ужо амаль ноччу, прыбыў нейкі капітан, яго пасялілі ў вольным кабінеце, які ўжо з год выкарыстоўвалі пад часовае жыллё.

- Не да часу госці. Хоць давай, і яго будзі.

- А што мяне будзіць? - нечакана абазваўся госць. - Капітан Салевіч, прыбыў з рэспубліканскага міністэрства для правядзення вучобы аператыўнага складу.

- Ну і добра, зараз на практыцы і будэмо навчатыся. У мяне тых операў аж двое. Пайшлі пакуль у кабінет, пагаворым. Як цябе завуць? - спытаў Хацько, сядаючы за свой стол. Начальніку было гадоў пад сорак, невысокі, каржакаваты, з вялікімі рукамі, ваенная форма на ім сядзела ладна, хаця было відаць, што з усіх сваіх сялянскіх продкаў ён, хутчэй за ўсё, быў першым, хто апрануў ваенную форму з афіцэрскімі пагонамі.

- Ягорам, Ягорам Кузьмічом, - адазваўся прыезджы, прысаджваючыся на рыпучае крэсла ля прыстаўнога століка, - я з галоўнага аператыўнага ўпраўлення, да вас прыбыў з мэтай наладжвання асабістых кантактаў з кіраўніцтвам аддзялення і вашымі операмі па вельмі складаных і далікатных пытаннях. Па звестках нашай рэзідэнтуры за мяжой, у бліжэйшы час рыхтуюцца масавыя закіды шпіёнска-дыверсійных груп на тэрыторыю БССР, дзейнічаць яны будуць, хутчэй за ўсё, пад выглядам беларускіх нацыяналістаў...

- Пачакай, Ягор, са сваімі пропаведзямі. У нас тут аблава рыхтуецца на аднаго крымінальніка. Джыхар, мабыць, чуў пра гэтага злыдня? Да сваёй палюбоўніцы прыйшоў. Браць будзем. Вось ты нам і дапамажы, а пра гэтых парашутыстаў начальства ўжо галаву затлуміла. Гэта ўсё потым абмяркуем, зараз іншыя замарочкі. Мяне больш хвалюе, як да яго, чарцяка, непрыкметна падпаўзці. Хата той жанчыны хоць і наводшыбе стаіць, а людзі ж вакол. Гэта ж сяло, хата на хаце, ды і сабакі амаль у кожным двары. Яны такі брэх падымуць, што і нябожчыкі з магіл паўстаюць. Вось якая ў нас з табой задача на дадзены момант: узяць гада, сваіх хлопцаў не згубіць і не дапусціць, каб хто з мірных грамадзян пацярпеў.

- А дарога з той вуліцы куды вядзе? - спытаў Салевіч.

- Праз лес да возера, а далей у Шаплеўку.

- Давай паперу, будзем маляваць план дома і наваколля...

- А навошта? Ён ужо даўно намаляваны, вось глядзі, - з гэтымі словамі начальнік устаў, падышоў да шафы i дастаў ліст ватмана, разаслаў яго на стале перад сталічным капітанам, - вось тут усё і ёсць.

План падворка Сацэвіч і прылеглых дамоў і пабудоў быў намаляваны амаль прафесійна, усе пазначаныя будынкі падпісаныя, нават вышыня платоў паказаная.

- Добры план, начальнік. Хто гэта ў цябе так выдатна чэрціць?

- Дружына мая! А памеры прадставіў наш мясцовы каморнік, яму больш зручна і пытанняў менш. Ну...

- Колькі ў нас людзей?

- З табою і ястрабкамі чалавек дзесяць.

- А іх?

- Та біс яго знае... Можа, адзін, а можа - і трое. Гэтыя гады па адзіночцы не ходзяць. Засады там няма. Суседка ейная ў нас на прыхваце, яна і падала знак, што нехта прыйшоў.

- Давай паспрабуем так: я на падводзе паеду з лесу, мяне тут ніхто не ведае, паеду не хаваючыся, нібыта заблукаў. Хата, кажаш, з краю, дык я пастукаю спачатку да суседзяў, пакрычу, а затым і да гэтай бабы. Ты частку людзей да лесу пашлі, частку - на вуліцу і ў суседскія агароды. Кулямёты ёсць?