Салих Хусаинов - Тормыш баскычлары

Кунаклар тиз генә китәргә ашыкмадылар мәктәп кабинетлары, Ленин һәм пионер бүлмәләре һәм музей белән таныштылар. Аларга барысы да ошады һәм музей журналына: «Сокл» ндыргыч бай һәм акыл белән төзелгән…» дигән язма да калдырдылар.

Укучылар дусларча, бер-берсен үз мәктәпләренә кунакка чакырып аерылыштылар.

«Дуслык» фестивале һәркем күңелендә озак сакланыр.

Язмыш

Көтмәгәндә, уйламаганда Сәйпиев Әнәс бәлага юлыкты. Бу хәл урманда була. Ул 25 яшеннән тол калган, сугышта ирен югалткан 82 яшендәге әбисенә утынга бара. Шундый изге юлда йөреп тә, ничектер абынып китеп, трактор астына эләгә ул. Күрәчәк аяк астында диләр, дөрес икән. Әнәс 12 яшеннән 62 гә кадәр колхозда эшләде. Печәнен дә чапты, урагын да урды, урманын да кисте, атын да җикте, шофер да булды, балта остасы да, ашлык складына мөдирлек тә итте. Соңгы 22 елын трактор отрядының кирәк-яраклар (запчастьлар) складына эшләп ялга китте.

Ата рәхәте дә күрми үсте ул. 6 баланы калдырып әтие үлеп киткәндә бик яшь де әле. (Әнәс 6 баланың төпчеге) әтисенең:

Улым, кешеләргә игелекле бул, аларны урынсызга рәнҗетмә, кеше малына кул сузма. Әгәр авылда берәүнең үлеп китүен ишетсәң, эшең ничек тыгыз булса да, аны соңгы юлга озатудан һич тә тартынма, – дигән сүзләре аның күңеленә тирән уелып кала.

Әнәс шушы көнгәчә атасының сүзләренә турылыклы булып яши. Кешеләргә ярдәмчел, киң күңелле, күркәм холыклы булганы өчен Олы Тарханда аны хөрмәт итәләр.

Җитмешне ваклап килгәндә шундый бәхетсезлеккә юлыгырмын дип кем уйлаган. Нишлисең бит, язмышы шулай булгандыр инде. Язмыштан узмыш юк, дип юкка әйтмиләрдер шул.

Шунда якында гына эшләүче урман хезмәтчәннәре, бу хәлне күреп ярдәмгә ашыгалар.

Шул арада Куртаев Фәннур да КамАЗы белән клеп җитә. Җафаров Илгизәр беән итәкләренә яткырып аны Олы Тархан хастазанәсенә кайтаралар.

Хастаханәнең баш табибы Равил Харисович Әнәснең изелгән, сынган җирләрен тикшереп, кирәкле медицина ярдәмен күрсәтәннән соң, аңа ашыгыч рәвештә операция кирәклеген ачыклый. Шул арада ашыгыч ярдәм машинасы белән Насыйров Дамир да киле җитә. Авыруны үзәк район хастаханәсенә җибәрәләр. Шәфкать туташы Малова Валя аны озата бара. Машина кузгалып китү белән, Равил Харисович:

Бездән бик авыр авыру юлга чыкты, операциягә хәзерләнеп куегыз, – дип үзәк хастаханәгә шалтырата. Бу хәбәр операция бригадасын аяка бастыра. Машина килеп җитү белән, Әнәсне операция бүлмәсенә кертеп салалар. Шунда ук ретнгенга төшерәләр һәм операциягә керешәләр.

Наркоз бирүче Шиһабетдинова Татьяна Борисовна, дулкынланып:

Әнәс, ишетәсеңме мине, күзеңне ач әле, – дип авыруны аңына китерергә тырыша. Аннары операция ясаучы табиб Назартаганов Нури Нуриевичның ишарәсе белән наркоз бирә башлый.

Операция башлана. Шәфкать туташы Моисеева Галина Александровна, зур осталык белән, кирәкле осталык белән, кирәкле инструментларны Нури Нуриевичның кулна биреп тора.

Ә Сучков Иван Иванович Нури Нуриевичның һәр хәрәкәтен күзәтә. Ул да нык дулкынлана, борчыла. Күпме авыруларны аякка бастырган табб Иван Ивановичның Әнәснекенә охшаган имгәнүне, мөгаен, күргәне дә булмагандыр.

Әле ярый Әнәскә кан бирүчеләрне озак эзләргә туры килми. Улы белән кызының кан группалары атасыныкы шикелле иде. Башта канны алардан алдылар. Аннары Яруллина Зөлфия Зиннуровна да зур теләк белән үзенең канын тәкъдим итте.

Операциядән соң да Әнәснең хәле җиңел түгел иде әле. Шул кадәр имгәнгән гәүдәнең хәле җиңел буламы соң?! Әле ярый, эчке органнарда артык зыян юк.

Табиблар авыру янында еш булалар. Шәфкать туташлары да авыру яныннан китми диярлек. Хастаханәнең баш табибы Җәгъфәров Вил Фоатович та авыруны күз уңыннан ычкындырмый.

Татьяна Борисовна:

Әнәс, хәлең ничек? – дип сорашып аңарда яшәү чаткылары уятып һаман кереп-ыгып йөри.

Киеренке авыр көннәр бер-бер артлы үтә тора. Әнәсне сагалап торган «Газраил» юкка чыга. Авыруга күкрәк читлеге тиңентен гипс салалар.

Иван Иванович күптән ялга ктәргә җыенган була. Әмма бу авыруны шул хәлендә ташлап китәсе килми аның.

Ниһаять, ул Әнәсне аякка бастыра. Дөрес, култык таяклары белән генә әле. Аны үлем тырнагыннан алып калдылар, ул – аякта. Табиб өчен моннан да шатлыклы минутлар бармы икән!

Ну, Әнәс, мин хәзер тыныч күңел белән ялга китәм. Хәзер инде барысы да үзеңнең тырышлыгыңнан, чыдамлыгыңнан тора, – дип Иван Иванович аңа соңгы киңәшләрен бирә. – Без әле хәзергә ялгыз калдырмыйбыз. Сине ышанычлы, зур тәҗрибәле табб Низамов Рафаэль Абдрахман улы караячак. Аның киңәшләре сиңа закон булыр… Бераз чыныкканнан соң өеңә кайтарып җибәрербез.

Көннәр, көннәр артыннан атналар, айлар бер-бер артлы үтте.

Мин авыруның хәлен белгәләп йөрдем.

Беркөнне аларга барганда ул ишекле-түрле йөри иде. Кәефе яхшы, чырае якты, күңеле күтәренке.

Нихәл, Әнәс, хәлләрең ничек? – дип сораштым мин.

Аллага шөкер. Менә култык таяклары белән булса да, йөри алам инде хәзер, – диде ул, шатлыклы йөз белән. – Мине үлемнән алып калучы барлык табибларга, шәфкать туташларына аеруча зур рәхмәтлемен. Минем хәлемне белеп торучы туганнарыма, якыннарыма, дусларыма да бик зур рәхмәт әйтәсем килә. Алар миңа яшәү дәрте биреп тордылар.

Серле сәяхәт

Шешәләр бер-бер артлы бушадылар. Шулай да ике дусның бер-берсеннән аерылышасы килмәде.

Тагын берне ватыйкмы әллә, – диде райпотребсоюзның скад мөдире Вахитов Мостафа – урныбыз яхшы, тыныч, закуска белән буа бу, җитмәсә тагын табарбыз.

Әмәллә, алайса, – диде Кадыш сельпосының склад мөдире Рәимов Хәммәт, – иртәгә ял, баш төзәтергә дә өлгерербез, – дип башын түбән игән килеш салып биргәнне бушата барды.

Аларның стаканнары бергә килеп тагын чыңлаган тавыш чыгарды.

Рәимов бер якка янтаеп Мостафаның җилкәсеә кулын салды.

Вәт шулай, М-Мо-Мостафа дус, – диде ул. – склад эше би-ик катлаулы эш. Күп вакыт за-за-коннарны да бо-боз-ар-га туры килә. Нишлисең бит, шунсыз яшәп булмый.

Ничек диләр әле, «закон нельзя нарушать, а можно обходить», – диде Мостафа, балык кочервасын түгә-түгә авызына якынлаштырып. – Шуның шикелле, син минекүрмә, мин сине. Ләкин, Мостафа кашык тоткан кулын хәрәкәтләндереп, – йөргән эзеңне күмә бел.

Рәимовны өйрәтергә түгел инде, ул һәр эшнең җаен белә, – ди җавапка Хәммәт.

Дефецит товарларны, он, дөге ярмасы, шикәр, конфет кебекләрне дә складтан ул дус-ишләргә шудырабыз да мөгәричен эчәбез. Ә магазиннарга счет-фактураны гына төртәсең.

Мостафа җанланып:

Җае табыла, мин андыйларны шома маташтырам, – дип дәртләнеп тагын стаканнарны чыңгылдатып алалар.

Мостафа складны ничек япканын хәтерләми. Хәтта почта урамына ничек килеп чыкканан да, юлда күпме вакыт аунап ятканын да хәтерләми. Күптән караңгыланган, өйләргә утлар алганнар иде. Ул янында сөйләшү тавышларын чак кына ишеткәнсыман, – бу яз көне исереп егылу ничек начар.