Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Трактар раптам пацiшэў, пасля заглох, недзе блiзка, ля плота, мусiць, за вулiцай.

Стала адразу цiха, i было чуваць, як на варотах бразгае кручок i па двары дугаюць, не сцiхаючы, нагамi. Пасля заскрыпеў асвер.

- Выскач, сын, паглядзi... - загадала мацi. - Усё роўна цесна. Замiнаеш толькi...

Алёша, стоячы на працiўнi высака на пяску, падумаў, што ў мацi шырокiя ступнi, i калi яна топчацца на месцы, убiвае вiльготны пясок i глiну, што плешча пранiкам. На нагах у яе абцерлася сухая глiна, i Алёша ўбачыў, як у мацi пачырванелi лыткi i на iх надулiся сiнiя жылы - вузламi. Пасля згледзеў, што i рукi ў яе чырвоныя, усё роўна як яна выняла iх зiмой ля студнi з вады i на iх гэтаксама набухлi сiнiя жылы, бугаркамi. Ён нiколi яшчэ не бачыў, каб у мацi былi такiя рукi - як пухлiна на iх.

Ён падумаў, што жылы могуць лопнуць i ў мацi з рук пацячэ кроў, i спалохаўся.

Як яны тады занясуць у хлеў з хаты куфар? Удваiх з бацькам не дасi рады. Куфар цяжкi, не падняць, хоць мацi i павынiмала з яго ўсё, нават прыскрынак апаражнiла. Не станеш жа клiкаць людзей. Мацi не хоча, каб хто надта вiдзеў, дзе будзе закапаны куфар.

- Не стой. Як прырос усё роўна. Двор разнясуць. Паглядзi, можа, бацька каго прывёў... - мацi зноў выцiрала шыю дзвюма рукамi.

Алёша яшчэ з хлева згледзеў ваенных, траiх; яны тапталiся ля студнi, разносячы па двары ботамi пясок. Боты ў iх былi сiвыя ад пылу аж да калень. На плячах у аднаго была доўгая вiнтоўка - блiскала на сонцы, калi ён нагiнаўся над зрубам. Ваенныя бралi вядро адзiн у аднаго з рук i пiлi, змахваючы пасля рукамi з грудзей ваду.

Алёша падышоў да гародчыка i прыпёрся плячыма да частаколу. Ваенныя на яго нават не азiрнулiся, як усё роўна яго не было на двары.

Пасля да студнi прыбег з вулiцы яшчэ адзiн ваенны, высокi, у пакамечанай i задранай ззаду гiмнасцёрцы. На плечы ў яго набралася пылу. Нахiлiўшы адной рукой вядро - вядро стаяла на зрубе, ён налiў вады спачатку ў шырокую, чорную з вечкам талерку - талерка ўсярэдзiне была белая, як мiска, - закрыў вечка i тады сам крукам сагнуўся над вядром: зруб быў нiзкi. Адагнуўшыся, ён зноў пабег на вулiцу, абагнаўшы ля хаты траiх, што перш прыйшлi да студнi. З двара былi добра вiдаць з-за тыну яго шырокiя плечы ў пыле i чорная галава - кiвалася з боку на бок: ваенны быў без пiлоткi. Алёша ўбачыў, што на вулiцы поўна пылу; пыл падымаўся вышэй тыну i поўз на гарод пад раку. За хатай моцна i глуха грукала - без сцiханага... Здавалася, дрыжыць двор...

Алёша пабег ля хаты да варот.

Яму спачатку здалося, што калышацца ўся вулiца - ад плота да плота... Пасля ён падумаў, што яна ўся зялёная...

Iшлi ваенныя, заняўшы вулiцу ад iхняга аж да Панковага хлева. Ад варот цераз гароды пад рэчку было вiдаць, як яны спускалiся з грэблi да маста.

У вёсцы раптам стала цiха: не скрыпелi вароты, не ляскалi на ферме калёсы, не гаварылi на двары ў Панка. За туляг над Плавамi заехала сонца; над хатай i над хлевам стала сiва, як ад дыму. Здавалася, усё застыла, што ноччу. Толькi калыхалася ад плота да плота вулiца i грукала зямля: грук-грук, грук-грук... Над вулiцай падымаўся ўгару пыл, высака, роўна з тофелем, што рос у Панка ў гародчыку.

Ваенныя iшлi цяпер каля самых варот: з мокрымi ад поту плячамi, з зялёнымi мяшкамi на плячах i са скручанымi ў трубы сiвымi суконнымi шынялямi; з вiнтоўкамi i маленькiмi зграбнымi рыдлёвачкамi пры боку; з зялёнымi каскамi i з зялёнымi кацялкамi.

Падышла мацi з рыдлёўкай у руках, аперлася на ручку i глядзела на вулiцу праз адчыненыя вароты. Мокрая ўся, ва ўкачанай у пясок нажутцы, з нагамi ў глiне: як вылезла з ямы, так i прыйшла. Пасля страсанула ў руцэ хустку - схапiла з сабой, вылазячы з ямы: не паказвацца ж на вочы чужым людзям з голай галавой - i, прыхiнуўшы да тыну рыдлёўку, завязала хустку на галаву. Пачакаўшы, пачала выцiраць вочы.

"Плача..." - падумаў ён i аглянуўся. Мацi плакала; глядзела ў зямлю, сабе пад ногi, i выцiралася ражком хусткi.

- Адступаюць... На Бегамля... - сказала яна цiха, сама сабе, i сашчапiла на жываце рукi.

Ваенныя iшлi i iшлi, валiлi валам: паказвалiся з-за Панковага хлева, падыходзiлi да iхнiх расчыненых насцеж шырокiх варот, мiналi тын, падымалiся на гару ля фермы, ля даўнейшых моглiц, доўга калыхалiся на дзядзiнцы пад соснамi i хавалiся ў соснiку ля бульбяных ям. Над дарогай ля лесу, як i ў вёсцы, падняўся пыл i цягнуўся на поле за ямы.

Калi ваенныя пераставалi iсцi, ля Панковага хлева рабiлася пуста зганяла пыл, i было вiдаць, як на двары ў Панка стаяў ля варот сам Панок з Веркай i на плот лезлi дзецi.

Зноў выходзiлi ваенныя з-за Панковага хлева i iшлi, падымаючы пыл i грукаючы нагамi. Было вiдаць зноў, як яны спускалiся з грэблi да маста - з гары ад школы...

Алёша хацеў выбегчы на вулiцу на лаўку, але на яго адразу глянула мацi - перавяла ўсяго вачыма... Раптам ацiхла, не грукала на вулiцы... Не калыхалiся ад плота да плота ваенныя. "Сталi..." - здагадаўся ён i ўбачыў, што яны ўсюды пасталi i стаяць: i на грэблi ля маста, i ля Панковага хлева, i аж ля лесу, ля ям...

Алёша падумаў, што ваенныя будуць прасiць малака i пабягуць зараз на двор. Але яны не беглi i не прасiлi ў мацi малака. Стаялi ля варот, пазадзiралi ўверх галовы, недзе туды, за вёску, на Панкоў тофель.

Тады Алёша пачуў, як угары, над Панковым тофелем, загудзела, моцна i густа, аж затросся, здалося, на вулiцы пыл. Пасля ад тофеля адлучылiся адразу тры самалёты. Яны iшлi нiзка над вёскай - Алёша згледзеў, што ў iх было счэсана ззаду наперад крылле, - iшлi на сонца, туды, дзе грымела ўсю ранiцу. Пачакаўшы, з-за тофеля вылецелi яшчэ тры самалёты. Самалёты ляцелi i над грэбляй i над загуменнем.

Прыхiнулася да тыну мацi, падхапiла яго, Алёшу, i прыцiснула да сябе, да калень. Алёша чуў, як трасуцца ў яе ногi, i бачыў з-за тыну, што вулiца ўсё роўна краталася: ваенныя вадзiлi галовамi за самалётамi, за тымi, што ляцелi з загумення.

Пасля самалёты сталi заварочвацца над самай фермай...

Алёша згледзеў праз тын, як закалыхалася зялёная вулiца - далёка, аж да Панковага хлева; пачуў, як на могiлках нечым суха ўдарыла па зямлi, як мацi зноў схапiла яго i прыцiснула да сябе - недзе пад паху...

Не было чым дыхаць. Ад мацi запахла цёплай нажуткай i зямлёй. Алёшу схапiў кашаль...

Ён пачуў, што ляжыць нiц на мяхах, падвярнуў пад сябе галаву, i яму не дае дыхаць. Ён падняў галаву - уваччу закалыхалася высокая зялёная трава ля дарогi; паднiзам цiха загрукалi ў калдобiнах калёсы. З цёплага меха, у тым месцы, дзе ляжала галава i выбiлася ямка, запахла ўпараным ячменем, што стоўчанай груцай, i сырой травой - зайцавым гарохам i пырнiкам. Зайцаў гарох вострымi стручкама паўпiваўся ў шчаку, i яна цяпер балела, як паколатая.

Пасля Алёшу раптам стала холадна; заляскалi зубы. Ён тады сеў, падкорчыўшы пад сябе ногi...

Здалося, што яны едуць назад: конь, махаючы хвастом, iдзе назад, i Янук, седзячы на калёсах, падпёршы рукамi галаву, глядзiць назад, туды, адкуль яны ехалi... Тады Алёша пакруцiўся на возе. Лейцы даўна выехалi з-пад яго i зачапiлiся за ляжэйку. А можа, Наста прывязала iх, падышоўшы?.. Ён хацеў крыкнуць Насце, чаму яны едуць назад, але яе нiдзе не ўбачыў.