Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Панок увесь час кашляў; у яго аж пасiнела шыя; немец, што iшоў збоку ў Махоркi, дагнаў быў Панка i парнуў яго два разы аўтаматам у спiну: не любiў, вiдаць, кашлю. Панок закашляўся яшчэ горш: яго пачало тузаць. Немец тады закрычаў. Панок не мог iсцi - захлынаўся: пыл з-пад ног лез яму ў горла. Ён хацеў саступiць на сцежку, але на яго наставiў аўтамат немец. Тады Панок пачаў харкаць на дарогу - немец адскочыў ад яго i зноў закрычаў: "Вэр! Вэр!.."

Адзiн Янук iшоў смела, ступаючы шырака, як па вулiцы. Алёша падумаў, што Янук вышэйшы за ўсiх, што ў яго не дрыжаць нi рукi, нi плечы. Янук толькi гудзеў сабе пад нос, не сцiхаючы, як асва ў акне, заляцеўшы ў хату. На яго азiралiся пярэднiя немцы, але не чапалi.

Калi быў зноў закашляўся Панок i, стаўшы, схапiў сябе рукамi за грудзi, яго, падскочыўшы, пачаў яшчэ больш тоўхаць у плечы аўтаматам немец, што калоў усё роўна. Сталi былi на хвiлiну ўсе мужчыны, i Алёша ўбачыў, як, адвярнуўшыся, кiўнуў яму галавой Махорка. Алёша згледзеў быў яго вочы: вялiкiя i чырвоныя, што ўсё роўна набеглi кроўю, яны зiрнулi аднекуль глыбака спадылба.

Алёша падумаў, што Махорка клiча падысцi. Хоча, каб ён, Алёша, быў у яго на воку... Пасля, калi мужчыны зноў iшлi па пяску i перастаў кашляць Панок, Алёша зноў згледзеў, як яму кiўнуў галавой Махорка. Кiўнуў не азiраючыся.

"Паказвае, каб уцякаў, - падумаў Алёша. - Бо iх вядуць страляць, Махорка ведае..."

Алёшу раптам захацелася падбегчы да Махоркi i спытацца, што ён хацеў сказаць. Пасля захацелася ўчарэпiцца Махорку рукамi за штаны, як ён, Алёша, чапляўся за штаны бацьку, калi бацька гнаў яго ад сябе ў Карчаватках, згледзеўшы немцаў...

На дарозе ад мужчын пахла жытам i потам, як пахлi ўсё роўна кожны раз бацькавы штаны i рубашка на пяколку на печы, калi ён, Алёша, клаў iх нанач сушыць... Так пахла ад бацькi, жытам i потам, калi яны стаялi ўпобачкi ўчора ў вёсцы на вулiцы ля Махоркавай хаты...

Дарога сышла ў лагчыну; сюды, мусiць, нагнала дажджом з гары пяску, бо было не ступiць: ногi ўязджалi ў зямлю па каленi.

Зноў запахла аднекуль дымам i сырым пяском...

Пасля Алёшу здалося, што пясок пасыпаўся на яго зверху, як дождж... Правалiлiся некуды ногi, глыбака, да паяснiцы... Зрабiлася блага, стала цяжка дыхаць, зазвiнела ў галаве...

Недзе крычала Наста - па лесе iшлi водгаласкi...

Спёрла ўсё ўсярэдзiне i стаяла пад грудзьмi.

Ён не хацеў iсцi - аж самi рукi выцягнулiся ўперад i спружылiся. Пасля ён спружыўся ўвесь: i ногi, i шыя...

"Адвядуць" у лагчыне з дарогi i заб'юць..."

- Вэр! Вэр!.. - закрычаў ззаду немец, i Алёша пачуў, як яму сунулi ў плечы нечым вострым, аж засмылела адразу скура - мусiць, садралi. Пасля ён згледзеў, што ўпёрся нагамi ў зямлю i стаiць пасярод дарогi ў пяску. Зноў сталi, мужчыны, адвярнуўся Махорка i кiўнуў галавой.

- Не бойся, дурны... - сказаў пасля i зноў кiўнуў галавой: клiкаў да сябе.

- Ёска... Ёска... Тваю маць... - замычэў Янук.

Алёша тады скочыў з месца i падбег да Махоркi, прыцiснуўшыся яму да нагi. Немец у шырокай разношанай пiлотцы падышоў за Алёшам да Махоркi i сунуў цяпер Махорку аўтаматам у плечы: "Вэр!.." - i зноў паказаў iсцi наперад. Яго, Алёшу, не зачапiў.

Пад нагамi стала менш пяску; ён быў змешаны з сухой жоўтай сасновай iглiцай i калоў знiзу ў ступнi. Лучалiся трава i верас - высокi, сухi, ён дзёр дуддзём ногi ля костачак. З-за соснiку, з-за гары, бiла ў вочы сонца; рэзалася пад павечкамi, як ад асця; горка было ў роце, высахла; хацелася пiць.

Над соснiкам, адкуль свяцiла сонца, зноў падняўся пыл; сiвы i густы, ён стаяў угары, спаўзаючы на дарогу. Забразгала недзе жалеза. Уперадзе як загаварылi. Ззаду заржаў конь, Боганчыкаў жарабок, - Алёша пазнаў.

У лагчыне, пад самай горкай, сiвой ад моху, як ад пылу, тор ад калёс павярнуў управа: выводзiў на шырокую, раз'езджаную, жоўтую ад пяску дарогу, якая пачыналася ля шашы ў Пушчанцы i iшла ў самае Краснае.

Гэта была старая дарога цераз Тартак. Ёй здаўна ездзiлi ў Краснае, калi не было яшчэ шашы. Шашу выбрукавалi перад вайной, i па старой дарозе хадзiлi толькi леспрамгасаўскiя прычэпы - вазiлi дрэва. На дарозе былi яшчэ знаць павыбiваныя машынамi ямы; глыбокiя, па калена, яны параслi падарожнiкам i мятлiцай i засыпалiся сасновым шыллём. У ямах раслi казлякi, старыя, што рэшаты, счарнелыя зверху ад пылу, - па iх было слiзка ступаць.

Алёша iшоў якраз каляiнай.

На шырокай дарозе iх павярнулi i павялi да шашы - назад. Алёша згледзеў, як пераглянулiся былi мужчыны - Махорка з Панком; тады на iх глядзеў - скоса, з-пад рукi Боганчык.

"Чаму яны нiчога не гавораць? - падумаў Алёша. - Адвядуць усiх i пастраляюць..."

Яму захацелася бегчы. Скочыць у соснiк i - бегчы. Рукi толькi трэба выставiць уперад, не забыцца, каб схаваць вочы, не высадзiць...

Ён успомнiў, што яму хацелася бегчы, калi ўчора зганялi ўсiх да Махоркi на вулiцу. Пераскочыць на вулiцы ля Панка цераз тын i пабегчы мяжой на загуменне да пунi. Але ля пунi на загуменнi хадзiлi ўласаўцы...

"Як доўга гоняць... I чаму маўчаць мужчыны?"

Калi яны выйшлi з соснiку на пасеку, Алёша зноў убачыў немцаў. Яны стаялi i сядзелi на зямлi, згрудзiўшыся i заняўшы ўсю дарогу i пасеку, мусiць, iшлi былi з шашы на Тартак. Насустрач. Над дарогай - над немцамi падымаўся пыл; яна зрабiлася шэрая ад канавы да канавы. Алёша азiрнуўся - ён iшоў цяпер спераду з Махоркам - i ззаду на дарозе былi немцы. Рассыпаўшыся, выходзiлi з лесу.

- Вэр! Вэр!.. - немец у разношанай пiлотцы забег наперад i паказаў, каб яны сталi. Выпусцiўшы з рук аўтамат - аўтамат калыхаўся ў яго спераду на жываце, - ён замахаў рукамi i пабег насустрач немцам, што былi на пасецы на дарозе.

Немцы на дарозе сталi адразу ўставаць; пярэднiя схлынулi з яе набок да канавы, як са страху.

Тады на дарозе паказалася чорная - аж блiшчала - легкавая машына; доўга кiвалася па калдобах, тарканулася была на месцы ля немца ў разношанай пiлотцы - было вiдаць, як выпрастаўся немец, - блiснула дзверцамi i памалу ехала насустрач. За ёю бег, махаючы рукамi i аўтаматам спераду на жываце, немец у разношанай пiлотцы. Алёша пачуў, як затупалi збоку ля iх двое немцаў, якiя былi сцiхлi, чакаючы машыны.

Легкавая машына была як усё роўна "эмка", што прыязджала да вайны ў вёску пасля пажару i стаяла ля Махоркi на вулiцы ўвесь дзень. Такая ж чорная i пакатая...

Пад'ехаўшы, яна стала наперадзе, далекавата ад мужчын, i зноў блiснула дзверцамi. Яе дагнаў немец у разношанай пiлотцы, выпрастаўся, пасля схапiўся рукамi за дзверцы i трымаў.

З машыны вылез немец i махнуў рукой - загадваў падвесцi мужчын. Калi яны падышлi да машыны блiзка, як на хату, i сталi, Алёша ўбачыў, што немец, якi вылез з машыны i стаяў на дарозе, саставiўшы ногi, маленькi i зусiм малады, усё роўна што iхнi Юзюк.

Пасля немец ступiў да iх блiжэй i зноў стаў, саставiўшы ногi. Падняў быў да паяснiцы руку i апусцiў яе зноў унiз - адшпiлiў кабуру. Немец, што стаяў збоку ля Панка, сунуў яму аўтаматам у лапаткi, паказваў вышай падняць рукi. Панок закашляўся.