Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Тады немец, якi вылез з машыны, ступiў яшчэ блiжэй да iх i зноў саставiў ногi. Ён быў увесь у сiвым, як i той, у разношанай пiлотцы, што стаяў цяпер ззаду яго, узяўшыся за аўтамат на жываце. На галаве ў немца ляжала шырокая круглая фуражка з сiвога сукна з чорным, блiскучым спушчаным брылём - на самыя вочы. На фуражцы - на кантах - былi беленькiя вузенькiя палоскi; на самiм брылi ляжалi скручаныя ўдвая тоўстыя белыя аборы; над iмi прыкарэлi два блiскучыя матылi: адзiн вялiкi, з расцягнутымi доўгiмi крыллямi, другi зусiм малы - здохлы. Белыя аборы былi i на сiвым каўняры ў пiнжаку; над локцем на рукаве быў такi ж самы здохлы матыль, як на фуражцы, толькi цямнейшы, нiбы ў што ўмазаны; здохлы матыль быў у немца i на грудзях. Нiжэй локця на рукаве на чорным прыплюшчаным квадрацiку ў яго прылiплi дзве блiскучыя лiтары: SD.

З легкавой машыны вылезлi яшчэ два немцы ў чорных пiнжаках - з белымi матылямi i чорнымi, як вугаль, крыжыкамi на грудзях - выцягнутыя, падпяразаныя шырокiмi дзягамi, i сталi воддаль, гледзячы на мужчын. Адзiн, з двума чорнымi крыжыкамi на кiшанi, быў у акулярах i з убiнтаванай рукой трымаў яе на жываце. Другi немец у чорным пiнжаку занёс рукi назад на паяснiцу i расставiў ногi. Алёша ўбачыў, што ўсе чатыры немцы, якiя стаялi цяпер спераду, глядзяць на аднаго Боганчыка: Боганчык калацiўся ўвесь, i ў яго над галавой хадзiлi хадуном рукi.

Малады немец у сiвым, што стаяў наперадзе, ступiў пасля яшчэ блiжэй да мужчын - да Боганчыка - i паказаў на яго пальцам:

- Бандiты?

Боганчык уздыхнуў, апускаючы нiжэй рукi.

Голас у немца быў ядраны, i гаварыў немец усё роўна як той, што бiў Боганчыка на гары ля школы.

Мужчыны загаманiлi ўсе адразу:

- Нарыхтоўку... тоўку...

Немец тады падняў галаву i ступiў яшчэ блiжэй да Боганчыка. Пасля загаварыў кораценька да немцаў, што стаялi ў яго ззаду: "Вэр!.." перакладаў.

- Какую нарыхтовку?

- Хлеб... Жыта...

- У Краснае...

- Бумага ў нас...

Мужчыны зноў гаварылi ўсе разам.

- Кто iмеет оружiе? - немец цяпер глядзеў на кожнага - пераводзiў вачыма з ног да галавы.

- Няма аружыя... Жыта ў нас...

- У Краснае...

- У нас бумага...

Цяпер малады немец загаварыў да немца ў разношанай пiлотцы, тады сказаў нешта тым, што стаялi ззаду, пасля зноў паказаў пальцам на Боганчыка:

- Кто iмеет бумагу?

Боганчык забыўся нават, што стаiць, падняўшы рукi; схапiўся адразу за кепку на галаве, перавярнуў уверх i падаў немцу, выцягнуўшы руку. Кепка дрыжала разам з рукой.

- Что такое? - немец быў хiснуўся назад.

Тады Боганчык паднёс кепку да сябе, схапiў другой рукой паперу i падаў яе немцу, адну, без кепкi.

Немец хуценька ўзяў у Боганчыка з рукi паперыну, расклаў яе ў пальцах i прабег вачыма, усё роўна як не чытаў. Пасля падаў яе немцу ў акулярах i доўга нешта гаварыў, павярнуўшыся: "Вэр, вэр, вэр..." Немец у акулярах падаў паперыну другому немцу; той узяў яе ў рукi, паглядзеў толькi здалёку, пасля дастаў руку з-за спiны i паказаў на мужчын:

- Вэр!.. Вэр!..

- Можете опустiть рукi... - малады немец узяў паперыну ў немца ў чорным пiнжаку i падаў Боганчыку. - Где вiделi бандiтов?

Мужчыны апусцiлi рукi - Янук толькi яшчэ стаяў, задзёршы iх высака над галавой, тады апусцiў i ён, гледзячы на мужчын, - i маўчалi. У Боганчыка зноў задрыжала рука, калi ён браў паперыну. Закашляўся Панок.

- Где бандiты? - немец цяпер глядзеў на Махорку; пасля паказаў на яго пальцам - ткнуў чуць не ў самыя грудзi: - Ты! Отвечай!

Немец чакаў.

- У нас у вёсцы немцы... - сказаў Махорка. - Былi парцiзаны... стаялi ў вёсцы... Цяпер немцы стаяць... Жыта вязём... Нарыхтоўку...

- Поедете впередi... До самого Красного... Быстро!.. - малады немец паказаў рукой на дарогу на Тартак. - I еслi что... - немец падняў угару руку, пасля раптам махнуў у сябе перад носам пальцам, як што калупнуў. Паглядзеў быў яшчэ раз на Боганчыка, на яго чорную бараду, тады адразу крутнуўся на нагах - ззаду ў яго растапырыўся расстрыжаны надвая сiвы пiнжак, высака, да самай дзягi. Пасля стаў гаварыць моцна i доўга. Да яго адразу пад'ехала цiхенька чорная блiскучая машына - ад яе засмярдзела дымам, i немцы ў чорных пiнжаках, сагнуўшыся, палезлi на сядзенне.

Легкавая машына выехала на сярэдзiну дарогi i, закалыхаўшыся ў старых каляiнах, акруцiлася i пасунулася назад, на шашу, цiха, як баючыся.

Запахла гарам; Алёша пачуў, як у яго найшло повен рот слiны.

Пасля яму зрабiлася горача; падвярнула пад грудзi, закруцiлася ў галаве, i ён стаў некуды валiцца, як у яму... Падумаў быў яшчэ, што, мусiць, паслiзнуўся, узбiўшыся нагамi на казлякi на дарозе, i ўхапiўся абедзвюма рукамi Махорку за паяснiцу - за белую кашулю, што выехала з-пад дзягi.

- Ёска!.. Ёска!.. Тваю маць!.. - закрычаў недзе ззаду за iм Янук.

13

Калi Махорка падняў Алёшу з зямлi - пад пахi, - пачуў, што сталi мокрыя рукi i лiпнуць адзiн да аднаго пальцы.

Зiрнуўшы на рукi, ён убачыў, што яны чырвоныя: у Алёшы з носа пайшла кроў.

Немцы, тыя, што гналi iх сюды, завярнулi ўжо на дарозе мужчын. Махорка пачуў, як яму раптам упёрся нехта ў плечы. Ён аглянуўся - немец, той, што падбягаў да машыны, стаяў i паказваў рукой iсцi да мужчын.

"Павядуць" назад, да падвод, а тады пагоняць перад сабой..." - падумаў ён, i яго раптам схапiла дрыжыка - трасла ўсяго, не адпускаючы...

Калi ён узяў на дарозе Алёшу за руку, яму здалося, што яны ў Разанцы за Дальвай...

Было гэта сёлета на згон зiмы ў вялiкую адлiгу, калi яны ездзiлi ў Рагозiна.

Адлiга тады стаяла два тыднi запар - паказвала на раннюю вясну. Схавалася было надаўга сонца, асунулiся на вёску хмары; густыя, чорныя, што летам, яны ляглi на самыя стрэхi. Сыпаўся дождж, касы, востры, з ветрам iшоў круглымi суткамi. Пад вечар драбнеў, церусiўся, як праз падсiтак, i тады ападаў туман. Густы - хоць ты пратыкай; сыры i халодны - аж не давала дыхаць, ён клаўся на зямлю, хаваючы з вачэй i хаты, i дрэвы, i дарогу, - еў снег. Усюды было сiва. Усе днi.

Раскiс на дарозе снег. Ногi правальвалiся ў ваду да зямлi; вада была ў выбiтых конскiмi капытамi ямах i ў каляiнах ад палазоў; шваргатала несцiхана на полi ў барознах, што ўсё роўна ля грэблi ў крынiцы па каменнi, кроiла на кавалкi на сцежках лёд, размываючы яго да чорнай зямлi, i гнала ззаду за саньмi шуму i гразь.

Абляглi ў альшэўнiку пад Рагозiнам гурбы, зрабiлiся рудыя; пачарнела поле - латочынамi. Каркалi вароны, валюхаючыся па слiзкай раллi.

Пасля адлiгi ў той дзень раптоўна ўзяўся мароз. Вечарам, калi яны ўжо выехалi з Рагозiна, зайшоў з Карчаватак вецер, сухi, калючы. Пасыпалiся зверху крупы, дробненькiя, мяккiя, заносячы выбоiны на дарозе. Свежыя крупы былi белыя, як вата. Запахла снегам - прэснай i чыстай вiльгаццю.

З поля яшчэ гнала дарогай у Разанку - у глыбокую, доўгую лагчыну за Дальвай - ваду; чуваць было, як яна булькае на лагу i хлюпае пад нагамi ў каня. З-пад капытоў у яго аж у вочы Махорку - ён iшоў збоку ля аглабнi ляцелi халодныя пырскi i друзалкi мокрага, цвёрдага, што сухi гарох, лёду.