В Коско - Войной опалённая память

Гітлераўцы не без дапамогі мясцовых паліцэйскіх, увогуле правільна разважалі: Уладзімір Паслядовіч па спяцыальнасці радыёмеханік, і для яго не складае цяжкасці зманціраваць прыёмнік. Макар Паслядовіч — пісьменнік, каму, як не яму, складаць тэксты лістовак і каменціраваць зводкі. 1 вось у адзін са снежанскіх дзён 1941 года ў дом да Паслядовічаў увалілася арава паліцэйскіх на чале з цыбатым гітлераўцам.

— Нікому не выходзіць. заставацца на месцах! Пан нямецкі начальнік жадае ведаць. дзе ты хаваеш радыёпрыемнік! — пракрычаў, звяртаючыся да Макара, адзін з паліцэйскіх. які ў«зяў на сябе, відаць, абавязкі перакладчыка.

— Радыёпрыемнік? У мяне? — добра разыгрываючы здіў- ленне. працягнуў Паслядовіч. — Ды адкуль яму тут быць? Мы загады чытаем, ведаем, чаго трымаць нельга. Паклёп узвёў хтосьці на нас, не інакш.

— А вось мы зараз пашукаем. I калі знойдзем…

Падпарадкоўваючыся жэсту гітлераўца, паліцэйскія пачал! шастаць па кватэры. пераварачваючы мэблю, адзенне, пасйелі. Двое злазілі на гарышча. Шукаючы антэну перапаролі ўвесь мох у сценах дома. У скрынцы з інструментамі паліцэйскія знайшлі пшсі ад радыёпрыемніка «Калгаснік». Тэта быў істотны доказ.

— Не за сябе я спалохаўся. Адразу падумаў, што будзе з жонкай і дачкой. Ад фашыстаў літасці чакаць не даводзілася. — успамінаў потым Макар Трафімавіч. — Стараючыся быць спакойным, пачаў тлумачыць. што тэта непатрэбныя жалезка, прынёс яе з работы яшчэ да вайны малодшы брат для нейкіх гаспадарчых патрэб.

Відаць, тое. што больш нічога з радыёдэталей выяўлена не было, і выратавала Паслядовічаў. Немец, з глыбокаразумным выглядам абследаваўшы знойдзенае шасі. піхнуў яго нагой і, сказаўшы: «Дрэнь», выйшаў з кватэры. За ім рушылі паліцэйскія. Пасля вобыску ў Паслядовічаў радыёпрыемнік мерамясцілі на кватэру Уладзіміра Бандарыка. дзе ён спраўна працаваў аж да перадачы яго партызанам у чэрвені 1942 года.

Але не толькі лістоўкамі падпольшчыкі напаміналі гіт- лераўцам аб недаўгавечнасці іх гаспадарання на беларускай зямлі.

У канцы 1941 года ў Марлнай Горцы пачаў фарміравацца буйны гарнізон фашыстаў.

— Паслухай, Макар, можам жа мы хоць чымсьці пераш- кодзіць фашыстам. Душа баліць, калі бачыш, што яны збіраюцца жыць у нас у цяпле, — сказаў неяк Фёдар Мазанік старэйшаму Паслядовічу. Той, падумаўшы, адказаў: — Не аднаго цябе гэта трывожыць. Вунь Сяргей наш проста захварэў ідзеяй зрабіць у гарнізоне дыверсію. Ён жа да вайны працаваў там, дзе цяпер размяшчаюцца фашысты. на будаў- ніцтве, потым быў тэхнікам. Ведае ўсе хады і выхады. Абяцаў абмазгаваць, як лепш усё ўладзіць.

Студзеньскай ноччу 1942 года, калі трыццаціградусны мароз бязлітасна апякаў твар, забіраўся пад аддезенне, да гарнізона асцярожна рухаўся чалавек.

— Ну, здаецца, ніхто не бачыў, — казаў ён пра сабе, прыціснуўшыся, нарэшце, да сцяны кацельні.

Чылавекам, які рызыкнуў пайсці ў такі позні час па вуліцы акупіраванага пасёлка, быў Сяргей Паслядовіч. Яшчэ раз агледзеўся, ён паціхеньку націснуў плячом на дзверы кацельні. У памяшканні нікога не было.

— Добра, — прыкметна ажыўляючыся, падумаў Сяргей. — Вось я налажу ім тут сквазнячок… 3 гэтымі словамі ён шырока расчыніў дзверы, падклаўшы пад іх кавалак дошкі. Асцярожна пераадолеўшы праход паміж будынкамі, ён дабраўся да дзярэй наступнай кацельні і таксама расчыніў іх. Затым адзін за адным адкрыў люкі водаправодных калодзежаў. Пара над адкрытымі люкамі незаўбаве знікла. Холад пранік да труб. Толькі цяпер Сяргей адчуў здрадніцкую слабасць ва ўсім целе. Дало адчуць сябе нервовая напружанне. Захоўваючы ўсе меры перасцярогі, рушыў дамоў.

Упусціўшы, азябшага брата ў дом, Макар спытаў: — Ну што, ўдалося?

— Здаецца ўдалося. Цяпер бы толькі да раніцы не заўважылі, — дзьмучы пачырванелыя рукі, адказаў Сяргей.

Дыверсія ў нямецкім гарнізоне, ажыццяўленая Сяргеям Паслядовічам, прывяла да размаражэння вадаправода, сістэмы цэнтральнага ацяплення і каналізацыі. Фашысты, нягледзячы на ўсе намаганні, так і не змаглі аднавіць размарожаныя інжынерныя збудаванні. Буйны ваенны гарнізон у Мар»інай Горцы зімой 1942 года сфармірованы не быў.

Лютасць у гітлераўцаў і радасць у мясцовага насельніцтва выклікала знішчэнне падпольшчыкамі ў жніўні 1942 года мацерага фашыста Гекера. Вось як тэта было.

Ваенны камендант Пухавіцкага раёна Г'екер быў глыбока перакайаны, што з’яўляецца прадстаўніком вышэйшай расы, носьбітам цывілізацыі. Па-ваеннаму падцягнуты, акуратны, ён грэбаваў «чорнай работай». Гекер, вядома, не дакранаўся да трупаў жанчын, старых і дзяцей, растраляных па яго загаду на Паповай Горцы. Ён не біў схопленага пры прыёме радыёперадачы патрыёта-камсамольца Уладзіміра Сарачынскага, члена Мар»інагорскай камсамольскай падпольнай арганізацыі. Ён толькі прысугнічаў пры яго пакаранні і ўсміхаўся.

Дзеб не з'яўляўся гэты кат, яго нязменна суправаджалі слёзы і кроў нашых людзей. Падпольшчыкі вырашылі знішчыць фашыста. ГІрывесці прыгавор у выкананне пажадаў Фёдар Філаценкаў, які перад вайной служыў у 1 -й кавалерыйкай дывізіі імя Марозава, ў якой, дарэчы праходзіў службу і мраўнік падпольнай арганізацыі Пётр Каско. Выходзячы з ікружэння, Філаценкаў прыйшоў у Блонь, дзе жыла яго сям'я, і незаўбаве актыўна ўключыўся ў падпольнаю работу.

— У той дзень, — успамінае Макар Трафімавіч Пасляловіч, — Фёдар быў на сенакосе, Раптам хтосьці крыкнуў настярожана: «Немцы!». Па дарозе ў бок прыгараднай гаспадаркі Сіротка ехала велізарная, крытая брызентам «Шкода». «Шкода» яшчэ не паспела схавацца з вачэй, як паказалася яшчэ адна машына — «Опель». Каля касцоў легкавушка затармазіла. 3 яе выскачылі двое. Адзін быў следчы паліцыі Шынкарык, другі — камендант Гекер.

— Усім узняць рукі! — закрычаў Шынкарык, пагражальна паводзячы дулам аўтамата. — Філаценкаў, у машыну! На першае сядзенне.

Шынкарык усеўся за спіной Фёдара побач з пісарам. Гекер сеў за руль. Машына рушыла па каляіне «Шкоды» да сядзібы Сіротка. Уперадзе каляіна была заліта вадой. На сярэдзіне лужы «Опель» забуксаваў. Гекер павялічыў абароты рухавіка, але машына не рухнулася з месца, ўсе ніжзй асядаючы ў каляіне.

— Лапату! Хутка! — заглушыўшы матор, крыкнуў ён на нямецкай мове Шынкарыку.

Пісар пабег па лапату да сядзібы. Услед за ім паспяшаўся і Шынкарык.

— Хутчэй! Хутчэй! — крычаў следчы. Перад самой сядзібай ён, аднак, знямогся і павярнуў у ягаднік. Калі ад сядзібы паказаўся чалавек з лапатай, Шынкарык крыкнуў, каб той бег да машыны.

— Выходзь! — загадаў Гекер Філаценкаву. I знакам паказаў, што ён павінен узяць лапату і падкопваць пад машынай.

— Пан, паглядзі, — адступіўшы на паўкрока ўбок, сказаў Філаценкаў каменданту, — можа хопіць?