В Коско - Войной опалённая память

Установил я также связь с подпольщиками в д. Матвеевичи Сутинского сельсовета, с гражданином Радюком, сын которого служил со мной в органах НКВД.

Товарищ Радюк сам активно включился в подпольную работу и привлек к ней своего родного брата. В деревне Люди Пуховичского района проживал кузнец Владимир Антонович Дыдик. У меня были данные, что В. А. Дыдик был участником гражданской войны, являлся председателем Титвянского сельсовета Пуховичского района в первые годы Советской власти. С В. А. Дыдиком я установил тесную связь. Он как опытный конспиратор хорошо выполнял задания, ходил в районный центр Пуховичского района Марьину Горку, получал от подпольщиков разведданные о переброске фашистов по железной дороге Минск — Гомель на Советский фронт. Дыдик передавал сведения о том, какую военную технику перевозили на платформах железной дороги.

В результате подпольной работы, налаженной мной с патриотами Пуховичского района, в партизанский отряд имени Сталина (командир В. П. Адамович), с которым я тесно был связан, было передано 26 винтовок, только подпольщиками П. И. Косков — ручной пулемет, радиоприемник, сотни гранат, 73 ящика боевых патронов и другого снаряжения. Подпольную газету «Звязда» мы распространяли в десятках экземпляров.

П. И. Косков, руководитель подпольной группы в Марьиной Горке.

…Борьба разгоралась, охватывая новые массы, становилась организованнее, виделась конечная цель. Трудными были первые дни, первые шаги борьбы, связанные с внезапностью и обманом коварного фюрера».

Как складывались дела у Марьиногорских подпольщиков в начальный период войны рассказывают архивные документы и воспоминания руководства подполья Петра Иосифовича и Макара Трофимовича. Иоспоминания даются на родном белорусском языке, которым журналист и писатель хорошо владел.

Калона непаваротлівых танкаў з чорна-белымі крыжамі на бартах перагарадзіла дарогу, і Макар Паслядовіч доўга стаяў на абочыне, адварочваючыся ад узняўшагася ў паветра жаўтавата-шэрага пылу.

Нарэшце, стальныя пачвары прайшлі, пакінуйшы пасля сябе сладкавата-прытарны пах саляркі.

«Сіла ў іх вялікая. Ды і нахабства праз край… — зазначыў у думках. — Аднак мы яшчэ паглядзім хто-каго!…».

Перад вайной Макар Паслядовіч жыў у Мінску, займаўся літаратурнай дзейнасцю. Калі гітлераўцы началі рухацца на ўсход, адступаў з нашымі частямі. Але трапіў у акружэнне. Цяпер жа ішоў у Мар»іну Горку, да маці, у якой жылі яго жонка і дачка.

Да Мар»інай Горкі падышоў пад канец дня. Халаднаваты змрок шчыльна ахутваў пасёлак. Макар накіраваўся да дома маці, стараючыся не прыцягваць да сябе ўвагі. Увайшоўшы на двор, ціха пастукаў у шыбу. Невыразнай белай плямай у акне мільгануў твар.

— Хто там?

— Цішэй Ядзя, — пазнаўшы жонку адазваўся Паслядовіч. — Тэта я, Макар. Адчыні хутчэй.

Неўзабаве праз свайго малодшага брата Уладзіміра, які працаваў механікам на Мар»інагорскім радыёвузле, Макар звязаўся з мясцовымі патрыётамі Уладзімірам Бандарыкам, Уладзімірам Булынкам і Фёдарам Мазанікам. Высветлілася, што ніхто з іх не збіраецца сядзець склаўшы рукі, усе гараць жаданнем дзейнічаць. Дамовіліся, што перш за ўсё трэба выкрываць паклёпніцкую прапаганду фашыстаў, збіраць зброю, ўстанаўліваць сувязі с надзейнымі людзьмі.

Так нараджалася падпольная арганізацыя. У лістападе 1941 года ў яе састаў увайшоў і другі — сярэдні брат Макара Паслядовіча — Сяргей, які ўцёк з варожага палону.

Вясной 1942 года па заданию партызанскай группы Івана Захарава, якая ўлілася пасля ў партызанскі атрад імя Сталіна, у Мар»іну Горку прыйшоў былы намеснік рэдактара Узденскай раённай газеты камуніст Петр Іосіфавіч Каско. У чэрвені 1941-га ён быў мабілізаваны ў рады Чырвонай Арміі, прымаў удзел у баях з гітлераўцамі, быў паранены. Лячыўся ў вёсцы Блашчытнікі Грэсскага раёна ў роднай сястры.

Дзякуючы даваенаму знаёмству с Уладзімірам Паслядо- вічам Каско зблізіўся з падпольшчыкамі і, як меўшы ваенную падрыхтоўку, узначаліў іх. Ім былі прыцягнуты да падполь- най работы яшчэ некалькі чэлавек з мясцовых жыхароў і «акружэнцаў»: Яўген Агафонаў, Іван Верамей, Мікалай Гулякевіч, Фёдар Качура, Васіль Ляйкоўскі, Яўген Меркуль, Лявінія і Тофіль Навальскія, Іван Папіхайлік, Сяргей Радзько, Фёдар Філаценкаў і Цімафей Фралоў.

Захопленыя першымі ваеннымі поспехамі, гітлераўцы на ўвесь свет трубілі аб разгроме Чырвонай Арміі, аб хуткім узяцці Масквы. Трэба было супрацьпаставіць варожай прапагандзе праўдзівую інфармацыю аб становішчы на франтах, заклікаць насельніцтва да барацьбы з захопнікамі. У доме Паслядовічаў па радыёпрыемніку, сабранаму Уладзімі- рам, падпольшчыкі слухалі перадачы з Масквы. Разумеючы, што захоўваць прыёмнік у сабранам выглядзе было небяспечна, на дзень яго разбіралі, хавалі ў розных месцах асобныя вузлы, а ноччу збіралі зноў. Гэта перасцярожнасць пасля поўнасцю апраўдала сябе.

Першыя лістоўкі з пераказам прамовы I. В. Сталіна аб усенародной барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі был напісаны Макаром Паслядовічам ужо ў ліпені. Паведаменні з Масквы, прынятыя па радыё Уладзімірам Паслядовічам і Уладзімірам Бандарыкам, траплялі да Макара Паслядовіча і Пятра Каско, якія і складалі тэксты лістовак. Размнажала іх, як правіла, Лявінія Навальская, якая па прафесіі была машыністкай.

Неяк, дыктуючы чарговую лістоўку, Каско падышоў да акна. Па вуліцы снавалі фашысты.

— Бач, разгульваюць, гады! Як ты думает, што б яна зрабілі з намі, калі б ведалі, што мы пра іх тут пішам? — спытаў ён у Навальскай.

— Павесілі б напэўна, — спакойна адказала яна.

Лістоўкі падполыцыкаў з’яўляліся не толькі ў Мар»інай

Горцы. Яўген Агафонаў, Іван Верамей, Яўген Меркуль, Сяргей Радзько і іншыя ўжо распаўсюджвалі іх у Скаброўцы і Блоні, ў Узлянах і Навасёлках, у калгасах «Авангард» і «Звязда». Апрача асабістай мужнасці, тэта работа патрабавала і знаходлівасці.

Сяргей Паўлавіч Радзько ўспамінаў такі эпізод: «Неяк Каско даў мне маленькага фармату падпольную газету „Звязда“ і лістоўкі, каб я аднёс іх у калгас. Я схаваў газету пад сцельку ў чаравік, а лістоўкі пад кашуляй. Па дарозе нарваўся на засаду немцаў з сабакамі. Вяртацца ці хавацца было позна. Як быць? Раптам прыйшло ў галаву: паспрабую прыкінуцца дурнем. Пачаў мурлыкаць сабе пад нос, мармытаць несусветнае. Падышоўшы да фашыстаў сарваў травінку, пачаў калупать яе ў зубах. А ў самаго мурашкі па скуры. Немцы маў- чалі, толькі аўчарка глуха вурчэла і скаліла зубы. Пастаяўшы, працягваючы мармытаць і бязглузда ўсміхацца, я павольна рушыў далей. Вокрыкоў не было. Так і прайшоў».

Асабліва прыводзіла ў шаленства немцаў з’яўленне на платах, слупах і будынках зводак Саўінфармбюро. Немцы разумелі, што калі яны з’яўляюцца ў многіх месцах, значыць нехта з насельніцтва мае радыёпрыемнік і слухае Маскву.