В Коско - Войной опалённая память

П.І. Каско ўспамінаў: «За перавозкамі на чыгунцы было даручана сачыць Фёдару Мазаніку, які працаваў на станцыі вадалівам. Фёдар першым выявіў, што немцы пачалі накіроўваць на фронт пад цюкамі спрасаванага сена цяжкія танкі. Улік эшалонаў з тэхнікай і жывой сілай у яго быў вельмі дакладны. Фёдар запамінаў час праходу паяздоў і замены аховы пуцей, колькасць ахоўнікаў і г. д. Сабраныя звесткі ён перадаваў мне, ці Мікалаю Булынку, які прыходзіў з Дуброўкі. Мы перадавалі іх партызанам. Камандзіры падрыўных групп, накіроўваючыся на аперацыю, часта заглядвалі ў хату Мазаніка для ўдакладнення абстаноўкі на патрэбным участку чыгункі. I Фёдар не толькі раіў, дзе больш зручна прабрацца да рэяк, але і сам прымаў удзел у дыверсіях».

Зборам звестак аб чыгуначных перавозках гітлераўцаў займаліся таксама Івай Верамей, Мікалай Гулякевіч і іншыя падпольшчыкі.

Апрача зброі падпольшчыкі перадалі партызанам рады- ёпрыёмнік, сабраны Уладзімірам ГІаслядовічам, многа солі, мыла, медыкаментаў. У пачатку сакавіка 1943 года незадоўга да свайго арышту, Макар Паслядовіч перадаў у атрад 20 нямецкіх тапаграфічных карт Пухавіцкага, Рудзенскага і Чэр- венскага раёнаў.

Вядома, гітлераўцы добра разумелі, што акты дыверсій, шматлікія лістоўкі і нарэшце забойства каменданта зусім не з’яўляюцца стыхійным праяўленнем непрыняцця акупацыйнага рэжыму і «новага парадку» з боку мясцовага насельніцтва. За ўсім гэтым выразна ўгадвалася арганізацыя. I фашысты зноў і зноў шныралі па пасёлку. Арышт у жніўні 1942 года і гібель Яўгена Агафонава, спроба ў другі раз арыштаваць Фёдара Філаценкава гаварылі аб тым, што ворагу стала тое-сёе вядома. Па дамоўленасці з камандаваннем партызн- скага атрада імя Сталіна пайшоў у атрад кіраўнік арганізацыі Пётр Каско, а ўслед за ім Яўген Меркуль, Іван Патхайлік, Сяргей Радзько.

Кіраўніцтва падпольшчыкамі, што засталіся на месцы, прыняў Макар Трафімавіч Паслядовіч. Працаваць с кожным днём станавілася ўсё цяжэй. У лістападзе 1942 года гітлераўцам удалося схапіць членаў Мар»інагорскай падпольнай камсамольскай арганізацыі Аляксандра Андросіка, Яўгена Андрука, Валянціну і Вольгу Бамбуравых, Уладзіміра Ьуку. Пасля катаванняў усе яны былі расстраляны. І'ітлераўцы спадзяваліся, што нарэшце «бандыцкая», як яе называлі, Мар»іна Горка прыціхне, нікому больш не захочацца рызыкаваць сваім жыццём. Аднак спакой, які гітлераўцы спадзяваліся набыць пасля расправы над героямі- камсамольцамі, так і не настаў.

Снежанскай ноччу 1942 года на Мар»інагорскім радыёвузле была спалена апаратура. Яе знішчыў Уладзімір Паслядовіч, які адразу ж пасля дыверсіі пайшоў у партызаны. Праз пекалькі дзён пайшоў і Мікалай Булынка. Макар Паслядовіч адчуваў, што фашысты падбіраюцца да яго, што трэба ісці ў партызаны. Але не паспеў.

6 сакавіка 1943 года старэйшы Паслядовіч быў арышта- ваны. Разам з ім гітлераўцы арыштавалі яго жонку, 12- гадовую дачку Галіну, жонку брата. Сяргей Паслядовіч, якога не было ў тэты час дома, лазбегнуў арышту і пайшоў у партызанскі атрад. Усім арыштаваным членам сямЧ Паслядовічаў, апрача Галіны. выпала на долю прайсці праз допыты і канцэнтрацыйныя лагеры ў Германіі. Некалькі пазней былі арыштаваны і іншыя члены падпольнай арганізацыі, якія заставался ў МарЧнай Горцы. Іх катавалі, але яны, як і Пасля- довічы, нікога з таварышаў не выдалі, засталіся вернымі свайму грамадзянскаму аба вязку.

Мікалай Гулякевіч і Фёдар Качура былі вывезены ў Францыю, Васіль Ляйкоўскі — у Германію. Лявініі Навальскай давалося зведаць усе жахі знаходжання ў «Асвенцыме».

Шмат гадоў мінула з таго дня, калі пачалася вайна. I хоць людзі даўно залячылі раны вайны, яны ніколі не забудуць тых, хто не пахіснуўся ў цяжкі для Радзімы час, хто змагаўся і, негледзячы ні на што, свята верыў у перамогу. Сёння ў гэтых шэрагах слаўных мы называем імёны членаў Марінагорскай падпольнай партыйна-камсамольскай арганізацыі.

Совпали круглые, ответственные даты: тридцать лет со дня окончания Селецкой средней школы и сорок лет как отгремела война.

Бывшие школьники, поступившие в первый класс в 1945 году, собрались, чтобы обсудить тридцатилетний жизненный путь, встретиться со своими учителями. Многие из них продолжают свой благородный труд, но те, кто постарше — уже на пенсии. Но они тоже пришли.

Встреча волнующая и ответственная. Бывшие ученики сознают это. Здесь преимущественно дети вдов, а они знают цену жизни. Лишь 3 отца было на 20 учащихся десятого класса, выпущенного в 1955 году. Подумать только: лишь три отца из двадцати смогли прийти на наш выпускной вечер, порадоваться этому событию. Остальных отняла война. Кто же их нам заменил? Наши матери-вдовы.

Кто же они сейчас, ребята и девчата, чье детство прошло в лишениях и тревогах военных лет, получавших образование в труднейшие послевоенные годы?

Им уже под пятьдесят, у каждого выросли свои дети, у отдельных есть внучата. Это знающие цену жизни рабочие наших предприятий и сельские труженики, это техники, инженеры, военные. Многие неузнаваемо изменились — прошло ведь тридцать лет. Выпускались они семнадцатилетними юношами и девушками.

…Возможность выступить было предоставлено каждому. Но кто бы ни выступал, кто бы ни давал оценку событиям за истекшие годы, все неизменно затрагивали одно: трудное детство, выпавшее на их долю.

— Николай, тебе слово, — обращаются бывшие школяра к своему товарищу, полковнику Советской армии.

— Я не думал, что семья наша встанет на ноги. Не верили в это и односельчане. Отца отняла война. Осталось нас у матери четверо детей, которых надо было растить и учить. Но как видите: выдюжили. Иду я по деревне с гордо поднятой головой. Еще бы: мы выстояли и заняли свое место в жизни.

— Мечеслав сбылась ли твоя мечта?

— Да! Все задуманное сбывается. Сейчас я летчик. Тридцать лет назад я мечтал о том, как сделаю вираж над своей школой. Эту детскую шалость я осуществил, хотя и нарушил инструкцию. Постоянно езжу в свой край в отпуск из Калининграда. Пусть болото и комары, пусть отдаленная глубинка, но дышу я здесь своим, родным воздухом. Пусть вдыхают его и Калининградцы — мой сын и моя жена.

— Ира, Фроня, Володя, — подготовьтесь к отчету.

— Да, нам тоже есть что сказать своим друзьям- однокашникам, своим учителям…

…Сороковая, пятидесятая и вот уже шестидесятую годовщину освобождения родной Беларуси от немецко- фашистской нечисти отмечает родной народ. Уходят годы, стареют и уходят люди, только память не стареет. И вот опять всплывают в ней картины детства…

Осень 1945 года. Война окончена. Первый класс Пе- ресельской начальной школы. Это в одном километре от моей родной деревни Борцы. Нет ничего для предстоящей учебы: ни своего жилья (его сожгли фашисты), ни одежды. Нет бумаги и чернил, но есть страстное желание учиться. Вместо чернил применяли соки ягод черники и буяков (дурницы). Штурмовали науки, учились примерно.