НЕЪМАТУЛЛО ТУРСУНОВ - ОДАМИЙЛИК СЎҚМОҚЛАРИДА

Ўн ёшдан ўқишсин хар уй фарзандлари,

Бир олам билим дир, тўрт томли жилтда.

Амал қилиб юз қирқга кирингиз шунда.

***

Меъйорида харакатда доим бўлганлар,

Тўқсон ёшдан ошиб ўтганларлар.

Кам ҳаракатда доим юрганлар,

Саксонга аранг яқин келганлар.

***

Тангри деркан, – сенга барака бергум,

Қариндош – уруғингни доим сийласанг.

Мен сенга қарамай тескари бўлгум,

Сабаб қидириб улардан юзинг ўгирсанг.

***

Турт овлон кўп йиллар қалин дўст эди,

Бир лагандан ҳар кун ош ейишарди,

Лаганни ғанимлари ўғирлашганди,

Дўстлик тарк этди шу он дўстларни.

***

Аҳмоқ билан ақлни таққослаганда,

Аҳмоқ бўш, акл ухшар тўлиқ челакка,

Бўш челакни чертсанг шовқини оламни бузар,

Тўлиқ челак маъноли, сокин товуш чиқазар.

***

Ҳаётни қачон тоза қиламиз?

Ким бўлса ҳам, нопок бўлганда,

Сен нопок деб айта олсангиз,

Давраларга қўшмай қўйсангиз,

Масжидга ҳам йўлатмасангиз.

***

Ишга олар, пора олиб баъзи муттаҳам,

Билади, замин яратди таъмагирликка,

Ўзининг қорни тўқ бўлганида ҳам,

Тонмайди юлишдан ночор одамдан.

***

Ҳинд қизлари керак бўлса совчи қўяди,

Европада севиб қолса, ўзи изхор қилади,

Ўзбек қизи гўзал, иффатли, унда не айб,

Палаҳмон тоши деб, уни юборсанг отиб.

***

Дангаса ишни эртага қолдирай дейди,

Доно эртангини бугун бажарай дейди,

Дангаса кексайганда афсус қилади,

Доно умр қисқа, улгурай дейди.

***

Оқ подшони ўлдирганни қоралайдилар,

Халқ ҳолини яхшила деб намойиш қилган,

Юзлаб инсонларни қийнаб, осиб ўлдирган,

Оқ подшони оқлаб, нечўн мақтамайдилар?

***

Яхши одам уйини сотмоқчи бўлди,

Бўлмасин деб, ямон, қўшниларига,

Бир доно, камтарин, тоза инсонга,

Сотди ҳовлисини, анча арзонга.

***

Хажга тенгдир, муҳтож булганда қўшнинг,

Сонига қараб тансиқ таом узатиб турсанг.

Кийим – кечакдан мободо қийналиб юрса,

Тузук кийимлардан сен тақдим этсанг.

***

Тош ёғса, менга ҳам, қўшнимга ҳам ёғмасин,

Қўшнимга ёғса, бири келиб урар бошимга.

Олтин ёғса, менга ёғмаса, қўшнимга ёғсин,

Бир-иккитаси келиб, тушар қулимга.

Деган мақол бордир қрим халқида.

***

Асл-тоза инсон, хақиқий мусулмон бўлгин,

Иморатни қўшнингникидан баланд қурмагин,

Ичкарини керак бўлса, сен олтиндан қилгин,

Дарвозанг қўшнингникидан зиёд бўлмасин.

Томингдан ҳатто ёмғир суви, унга томмасин.

Одамийликни баланд тут, соянг тушмасин.

***

Жарроҳман, дардларин айтиб келар инсонлар,

Ҳар хил касалликдан шунда даво топарлар.

Халқим ичида бордир айрим иллатлар,

Истардим ўзлари улардан фориғ бўлсалар.

***

Йигитнинг кимлигин ва ким булишини,

Кимлар билан дўст бўлгандан билинг.

Келажаги ва болалари, ким бўлишини,

Танлаган ёридан, уни наслидан кўринг.

***

Пора олиб, иш ўрин сотган муттаҳам,

Жиноятку, – десам, гувоҳ йўк, – дейди

Қандоқ бош кўтариб юрибсан, – десам,

Ҳамма ҳозир шундоқку, – дейди.

***

Пул кетидан қувган қайси инсонни,

Четдан бир кузатиб эътибор беринг,

Миясида пул дарди бундай одамни,

Кўрмайсиз унда, билим, олимийликни,

Виждон, иймон, бурч ва одамийликни.

***

Келинни сепига қараб муомала қилган,

Молпараст қайнонадан тангри асрасин.

Ва шунда хотинини маъқуллаб турган,

Еталама эркакдан ҳам, оллоҳ асрасин.

***

Нолиб гапирар қайнона ўз келинини,

Қайтар дунё дейдилар аслида буни,

Эслаб кўр, келин бўлган даврингни,

Рози қилганмисан сен қайнонангни.

***

Ҳар бир яхши хонадонда яшар фаришта,

Қўриқлар бу уйдагиларни бало – қазодан,

Аёлни қарғиши, ёмон сўзлардан,

Кириб келаётган ҳаром луқмадан,

Фаришталар учиб кетишар экан.

***

Нолимагин тақдирдан, ёнингдагидан,

Нолигин эй инсон, фақат ўзингдан,

Дунё қарашинг, феъл – атворингдан,

Сендаги бор бўлган иллатларингдан.

***

Эркак бўлиб сен жанга кирмасанг,

Халқ равнақи йўлида туриб бермасанг,

Адолатни, ҳакикатни қўллай олмасанг,

Ярашар румол боғлаб, лозими кийсанг.

***

Ё раб, инсон пастлиги шунча бўларму?

Отасин ёмонлайди аёл ўз боласига,

Оқ падарни яратар нокасд аёллар,

Наслидир аслида бундай иллатлар.

***

Қизиқ бу дунё, кам кўрган инсонни кўриб,

Ҳаёт ўтиб кетганини қолармиз сезиб.

Ундаги ажину – оқ сочига эътибор бериб,

Кексайибмиз, деймиз, унда аксимиз кўриб.

***

Динлар, миллатлар, қариндошлар,

Дўстлар ва яқин инсон – биродарлар,

Орасига бўлма заҳар солгувчи.

Илон ҳам қилмас бундай пастликни.

***

Пул, олтин, шайтон каби йўлдан уради,

Ақлни олиб инсонийликдан йироқ қилади.

Пулни севиб, қули бўлиб, кетидан қувсанг,

Ким бўлсанг ҳам етаклаб, жарга отади.

***

Тангри юборди инсонга қанча синовни,

Муҳтожлик, бойлик, илм, хасталикни,

Мансабни, имконни ва иложсизликни,

Айтгинчи, шу синовлардан ўта олдингми?

***

Тангри яратди дунёга онгли одамни,

Берди унга имконни ва фаросатни,

Қўйди инсон деганга ўз талабини,

Истисносиз бажаришни одамийликни.

***

Миллиард кетказиб қурғонни қурдинг,

Бировнинг хақини шунда ишлатдинг,

Балки бир мискинни қийдинг рисқини,

Кўрасан қурғонингни кул бўлганини.

***

Ҳар ким ҳар хил умр кечирар,

Ҳар хил ишлаб, пулни топишар,

Аммо йўқотмасин тозалигини,

Бажариб юрсин одамийликни.

***

“Доно хотин оиласида жаннат яратур,

Ва эрини у вазир қиладур.

Аҳмоқ хотин атрофини дузах қиладур,

Ва эри унинг разил буладур.” -

Деган мақол туркларда бордур.

***

Ресторандан чиқди бир туда аёл,

Кайфи бор барининг, бу нима аҳвол?

Қани иффат, номус, ҳае, эй аёл?

Бу юришинг етти наслинга завол!

***

Ҳар жойда ноўрин гапни гапирса,

Болаларини қарғаб, ғазабин сочса,

Эрига тик боқиб, қўпол сўзласа,

Аёл демангиз, у шайтондир асли.

***

Эркак сифат бўлиб, кўчада юрса,

Эридан ўзини у юқори тутса,

Аёл иффатидан у йироқ бўлса,

Аёл демангиз, у шайтон асли.

***

Миллат ғурурини у менсимаса,

Андиша ва ҳаё, недир билмаса,

Ғурурли отани, эрни бошини эгса,

Аёл демангиз, у шайтондир асли.

***

Оилада бола ё келин, бирор хатони қилса,

Аҳмоқ аёл шу баҳона жанжал қилади,

Ақллиги юмшоқ қилиб танбеҳ беради,

Доноси, маслаҳат билан, йўл кўрсатади.

***

Очиқ – сочиқ кийниб юрса,

Баданига ёпиштириб у кийим кийса,

Ўзбек деган номни у ерга урса,

Аёл деманг уни, у шайтондир асли.

***

Паст наслдан асло ўйланма,

Ва тўғри йўлга соламан дема,

Ҳар кунингни заҳар қилади,

Беш кунингни, уч кун қилади.

***

Бас қил яхши куриниш учун сайрашларингни,

Чиройли сўз ила тикан ўстига гул қўйишингни,

Ошкор қил керагида, маънавий қашшоқлигини,

Сен ҳам урин яратишга келажакни тозалигини.

***