Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

Яны прывiталiся сардэчна, аглядаючы адна другую. На твары Цыпiнай ужо адбiлася цяжарнасьць. Гэта адразу кiнулася ў вочы Камоцкай, але яна зрабiла выгляд, што нiчога не заўважае. Сама-ж Камоцкая паказалася Цыпiнай непазнавальнай, ня той, ранейшай. Цыпiна чула ўжо, што Камоцкая выпушчана.

- Ну, Валечка, я цябе цяпер баюся. Раней ты была антысавецкай, i мне добра было з табою такой, а цяпер ты - аддана савецкая. - Цябе-ж выпусьцiлi хiба ня так сабе - далi нейкае заданьне, - нi то сур'ёзна, нi то жартам выпалiла Цыпiна. - Пецьку-ж майго не адпушчаюць.

Каб Камоцкая не пакрыўдзiлася, дадала:

- Даражэнькая, я-ж жартую. Добра, што цябе выпусьцiлi. Я вельмi рада. Можа ты ведаеш што пра Пецьку. Сама я нiчога не дабiлася. За што яго арыштавалi i што з iм - невядома.

- Ува ўсiх iх адна справа - беларускi нацыяналiзм. Арганiзацыя. Ты хiба й ня ведала, што твой Пятрок у арганiзацыi? - з ноткай iронii ў голасе запыталася Камоцкая.

- Але ўсё-ткi, як ты думаеш - чаму цябе выпусьцiлi?

- Ня ведаю сама. Нiхто з нас нi ў чым ня вiнаваты. Мусiць таму, што я больш цьвярдзейшай была на допытах. Не пагаджалася з хлусьнёю. А можа-ж i яшчэ каго выпусьцяць. Суд будзе - можа каго апраўдаюць. Але я не хачу цябе суцяшаць. Не выглядае гэтак.

Камоцкая спахвацiлася, цi не зашмат яна гаворыць - дала-ж абяцаньне маўчаць. Нiчога не гаварыць пра свой турэмны вопыт. Хоць што i каму яна можа расказаць? Апрача Рамана, яна нiкога там ня бачыла. Iх трымаюць строга iзалявана.

Аднак Камоцкай крыўдна было, што ейнае вызваленьне з турмы ўспрыймаецца падазрона. На занятках у iнстытуце з ёй абыходзяцца падкрэсьлена ветлiва, але лiшняга з ёй, як раней, не гавораць, нават ухiляюцца гаворкi з ёю.

- Ведаеш, Бася, там дрэнна кормяць. Зрыхтуем перадачы: ты для Пятра, я для Рамана.

- Я ўжо спрабавала - ня прыймаюць. Ларыса таксама Раману насiла - тое самае. Мне сказалi, мусiць быць дазвол на перадачы ад сьледчага. Я тады папрасiла была дазволiць мне пабачаньне. I гэтай просьбы таксама не задаволiлi.

Камоцкая слухала, а ў пямяцi яе ўсплыў малюнак: ля турэмных варот жанчыны з перадачамi. Гэта яна пабачыла, калi выходзiла з будынку НКВД, ужо вызваленая. "Няўжо нi ў кога з iх ня прыймаюць?"

Сяброўкi радзiлiся, гаварылi, успамiналi. Перабралi па костачках усiх сваiх знаёмых. Зблiзiлiся.

Цыпiна запыталася ў Камоцкай, цi ёсьць усё-ткi ў каго-небудзь з арыштаваных вiна якая?

- Ну, якая вiна ў твайго Пецькi?

- Можа тое, што Пецька займаўся пiсанiнай i ўжо пачаў друкавацца? Помнiш яго апавяданьне ў газэце "Лiтаратура i мастацтва"? Там нешта ў яго знаходзiлi. А можа таму, што сябраваў з Раманам? Скажы, ну чаго з дуру яго пагнала ў тую Польшчу? Гэтым ён пашкодзiў i сабе i ўсiм. Ня ты яго туды зманьвала?

Цыпiна была перакананая, што Пятрок сядзiць з-за Рамана, хоць прама й не гаварыла пра гэта Камоцкай. Не хацела з ёю сварыцца.

Камоцкая мела сваё меркаваньне.

- Ты-ж ведаеш, Бася, пiсаць пабеларуску, друкавацца - ужо гэта адно ў нас ня добра. Гэта ўжо нацыяналiзм. Глядзi, апрача Рамана, лiчы, усе нашыя хлопцы пiсалi: хто для сябе, хто для друку. Пiсалi-б яны парасейску, дальбог, iх не чапалi-б. Дык твая здагадка ў нейкiм сэньсе правiльная. (Абараняць Рамана Камоцкая ня стала - быццам з-за яго сеў i Пацька.)

Цыпiна ня зусiм была згоднай з Камоцкай:

- Пiсаць-жа пабеларуску не забаронена?

- Так, не забаронена, але ўсё яно ня так проста.

Камоцкая не хацела, устрымалася ад удакладненьня пытаньня. Цыпiна ня ведае ўсяго. Яна сама ня ведала, пакуль не пабывала там. Толькi там стаецца ўсё зразумелым.

Камоцкая не сказала Цыпiнай пра суд над бацькам Рамана i што яна была на гэтым судзе ў якасьцi сьведкi. Хацела сказаць, але адумалася. Ёй стрэлiла думка (такая раптоўная!), а мо яе выпусьцiлi, каб яна сьведчыла супраць Рамана? "Такою цаной я зарабiла сабе свабоду?"

Цыпiна перабiла гэтую думку сваiм запрашэньнем за стол i нешта зьесьцi.

- За тваё вызваленьне, Валя! - узьняла Цыпiна пазалочаную чарачку з каньяком. (Цыпiну забясьпячала правiянтам i ўсiм iншым ейная сястра з закрытага магазыну, куды яна мела доступ, як жонка высокага партыйнага работнiка).

- Лепш-бы ты, Бася, не прагалашала такога тосту. Ён дужа горкi, - сказала ў адказ Камоцкая i ейная чарчына засталася не паднятай.

- Ты сапраўды пакрыўдзiлася? Зрэшты, разумею. Выбачай! Былi i будзем добрымi таварышкамi. Я рада, што ты завiтала да мяне. Цяпер я адна. Мацi ў шпiталi... I ведаеш - я ўжо чую, як ён шаволiцца ў мяне ў нутры. Ты-ж разумееш, пра што я гавару... Ты-ж хiба прыкмецiла... А што ён будзе ён я ў гэтым упэўнена. Пецька хацеў яго, i асаблiва стараўся, каб ён быў ён.

Цыпiна сьмяялася, але разам i пусьцiла сьлязу, што Пецькi няма.

- Не забывай мяне. Заходзь. Мы-ж, можна сказаць, цяпер з табой удовы. Але што гэта я? Яны-ж не памёрлi. Нi для мяне, нi для цябе. Я буду чакаць Пецьку, каб нават яго на дзесяць год асудзiлi. А ты? Ты, здаецца, парожняя. Раман не пастараўся.

Камоцкая нiчога на гэта не адказала. Сядзела задуменнай i сумнай. Яна шукала ў Цыпiнай нейкай падтрымкi - уласна, за гэтым яна прыйшла да яе - але Цыпiна, як Цыпiна: у яе няма душы.

На парозе - на зьдзiўленьне абедзьвюх - паказалася Ларыса.

- Глядзi, яшчэ адна ўдава, - насьмешлiва ткнула Бася пальцам у грудзi Камоцкай. - Праходзь, праходзь, Ларыска. Не саромся. Гэта я пра тое, што ўсе мы цяпер удовы - хлопцаў-жа няма: забралi. Застаўся адзiн Сьцяпан Мялешка, а дзяўчатаў, колькi хочаш.

Цыпiна многазначна глянула на Камоцкую, але тая не зьвярнула на гэта нiякай увагi, радая прыходу Ларысы. Прысутнасьць Ларысы хутка зьмянiла напрамак гаворкi. Цыпiна, ужо сур'ёзная i клапатлiвая, зьвярнулася да Ларысы:

- Можа хочаш перакусiць што?.. Канечне-ж, i гавары, за чым прыйшла, ты-ж да мяне так не заходзiш.

- Каб вы ведалi што? Мэльцэра арыштавалi! Увесь наш iнстытут пад пытаньнем. Усе прыцiхлi. Затаiлiся. Нашыя некуды выпаўзьлi з манастыра, i мне стала не па сабе адной. Дык я вось да цябе. Балазе, ты тут-жа, пад бокам. Што гэта будзе?

Ларыса зiрнула на Камоцкую, як-бы шукаючы ў яе адказу. Ды Камоцкая, пачуўшы навiну, неяк ссутулiлася, нат зьмянiлася з твару: усё яшчэ не перастаюць латошыць, а яе вось выпусьцiлi. Яна вычувала нейкую сваю вiну, чулася няёмка перад сяброўкамi за тую нiбыта лiтасьць да яе з боку НКВД. Але гэта была толькi мiмалётная няёмкасьць - Камоцкая авалодала сабой i запыталася ў Ларысы:

- Што табе сказалi ў камэндатуры?

Ларыса здагадалася пра што ў яе пытаецца Камоцкая:

- Толькi пасьля суду могуць прыняць перадачы.

- Дармо! Трэба паспытаць яшчэ. У iх сем пятнiц на тыднi, - ажыўлена сказала Цыпiна.

На гэтым i пагадзiлiся. Цыпiна ня выказала адносна арышту дырэктара спагады цi спачуваньня. Туды яму й дарога: пасадзiў хлопцаў, сеў i сам. Не, па iм я ня плачу. Накрыла стол. Нарэзала каўбасы, смачна пахнай, кракаўскай. Зрыхтавала гарбату. Ларыса адчула страшны голад i ела, не саромячыся. Камоцкая падумала, якая яна непасрэдная. Пазайздросьцiла ёй. Сама толькi ўзяла, каб паспрабаваць, хоць ёй i цяжка было ўстрымацца ад спакусы ня ўзяць болей. Цыпiна частуе, але глядзiць, колькi ты зьела.