Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

Усё гэта банальныя iсцiны, i я ведаю, што з iмi, паважаны гер прафесар, я рвуся да Вас у адчыненыя дзверы. Я i паўтараю iх толькi ў магчымай мне сцiсласцi i даступнай сутнасцi выключна дзеля ўразумення феномена Агасфера, якога Вы ўсё яшчэ маеце за рэальнасць, на што ў нас усё яшчэ адсутнiчае якое б там нi было дастатковае навукова прымальнае тлумачэнне. Вандраваннем душы ў кожным разе гэта быць не можа, бо ўвогуле няма нiякай аўтаномна лунаючай у прасторы душы, якая магла б на працягу стагоддзяў трансмiгрыраваць з аднаго Агасфера ў другога. Тут я хацеў бы ў Вас ласкава папрасiць адмысловай увагi; гэта - кардынальнае пытанне, што Вы на гэта скажаце?

Натуральна, i я ахвотна прызнаю Вашу рацыю, можна лiчыць недахопам, што чалавечая душа, якая была б у стане вызвалiцца ад сваёй цялеснай абалонкi, не iснуе. Што няма такога тонкага iнструмента, здольнага радасць i боль, любоў i нянавiсць i да таго падобныя эмоцыi больш чым адчуваць, мяняючы iх у долi секунды, гэта сапраўды шкада; але навукоўцы, якiя абавязаны служыць аб'ектыўнасцi, павiнны мiрыцца з гэтым фактам, як i з усведамленнем таго, што ўсе мы з'яўляемся толькi грудачкай, праўда, высокаарганiзаванай, матэрыi, якая ўтварылася ў працэсе маруднага, але цалкам натуральнага працэсу.

Пры гэтым разглядзе не трэба таксама забываць, што насамрэч неiснуючая бессмяротная душа з даўняга часу была выпрабаваным сродкам суцяшаць людзей за пот i кроў, якiя на гэтым свеце пралiвалi з разлiкам на лепшы лёс на тым свеце. Так, напрыклад, пакепвае колiшнi таксама яўрэйскi паэт Гайнрых Гайнэ "Баю-баюшкi-баю з неба, так закалыхваюць, як дзiця, калi яно тхiмкае, народ, вялiкi зброд", i Карл Маркс пiша ў сваёй крытыцы гегелеўскай фiласофii права: "Рэлiгiйная галеча ёсць, з аднаго боку, выяўленне сапраўднай галечы i, з другога, пратэст супроць сапраўднай галечы. Рэлiгiя - гэта стогн прыгнечанай iстоты, гэта душа бессардэчнага свету як яна ёсць i дух бездухоўных абставiнаў. Яна - опiум для народу."

Гэта ёсць асноўныя прынцыпы i шматразова пацверджаныя асновы, з якiх мы зыходзiм у нашым iнстытуце, i таму нам феномен Агасфера, якi Вы апiсалi, проста здаецца фактарам, кампаненты якога выяўлены яшчэ недастаткова поўна, на якi мы з Вашым ласкавым садзеяннем, шаноўны гер калега, спадзяёмся пралiць святло.

З сяброўскiм прывiтаннем

Ваш адданы

(праф. д-р Dr. h. c.)

Зiгфрыд Байфус

Iнстытут навуковага атэiзму

Берлiн, сталiца ГДР

Геру

праф. д-ру Dr. h. c. Зiгфрыду Байфусу

Iнстытут навуковага атэiзму

Бэрэнштрасэ 39а

108 Берлiн

German Democratic Republic

2 красавiка 1980

Дарагi гер калега!

Ваша пiсьмо ад 17 сакавiка знайшло мяне ў тую самую гадзiну як i дадатак да яго ад 24-га, з якога толькi можна заключыць, што шляхi, якiмi сёння праходзiць пошта ў зносiнах памiж усходам i захадам, у вышэйшай ступенi дзiвосныя. Але паколькi прадмет нашага лiставання такога роду, што нават самы прыдзiрлiвы цэнзар не можа высачыць у iм нiчога заганнага ў адносiнах да Вас альбо мяне, нам застаецца пераносiць затрымкi спакойна i радавацца, што нашая карэспандэнцыя наогул даходзiць да адрасата.

Але цяпер, праўда, я бачу некаторы сэнс у тым, каб ухапiць Вашыя аргументы ў некаторых дэталях i там, дзе яны мне падаюцца сумнiўнымi, прадпрыняць спробу паслабiць iх. Па-першае, многае, што Вы маеце сказаць, я i сам выказваў ад шчырага сэрца, па-другое, я хацеў бы пазбегнуць таго, каб пра рэчы, якiя цiкавяць мяне толькi ўскосна i пабочна, мы ўблыталiся ў бясконцыя дыскусii. Тое, цi былi "Настаўнiк справядлiвасцi" i "Князь абшчыны" паводле рукапiсу 9QRes у Dead Sea Scrolls махлярамi i параноiкамi, у маiх вачах з'яўляецца неiстотным пытаннем; для мяне важнае толькi тое, што Агасфер дакументальна зафiксаваны ў 9QRes. I Вашыя думкi пра сутнасць чалавечай псiхiкi, наколькi яны маглi б быць каштоўнымi для мяне, нiчога не даводзяць пра экзiстэнцыю-неэкзiстэнцыю Вечнага Жыда; нi я, нi хто-iншы нiколi не сцвярджаў, што Агасфер быў ходкiм доказам вандравання душ альбо чагосьцi падобнага.

Але з Вашых пiсьмаў я даведваюся, дарагi гер калега, нешта зусiм iншае, што, уласна кажучы, павiнна было Вас крыху занепакоiць: менавiта, пачатак фiксацыi ўвагi на феномене Агасфера, што, паводле маштабаў Вашага ratio Вы жадалi б растлумачыць, хоць гэта вiдавочна нельга ўцiснуць у пракрустава ложа каштоўнасцяў Вашага вопыту. Дасведчанне, якое Вы спрабуеце ўжыць, дазвольце мне гэту невялiкую крытыку, у грунце рэчаў ненавуковае; яно нагадвае тых ватыканскiх навукоўцаў, якiя не хацелi прызнаваць спадарожнiкаў Юпiтэра толькi таму, што яны не ўпiсвалiся ў арыстотэлеўсую схему светабудовы. Мы не абыходзiм факта, што Агасфер iснуе; Як i Чаму яго iснавання i што з гэтага магло б вынiкнуць, можа стацца прадметам даследавання, але спачатку павiнна быць прызнана, што ён ёсць, у падмацаванне чаго я ўжо даў Вам некаторыя доказы i дашлю яшчэ дадатковыя.

У сувязi з гэтым я ўжо i раней меў нагоду ўказаць на з'яўленне Вечнага Жыда ў апошнiя днi Варшаўскага гета; калi раней я спасылаўся Вам толькi на ўсякага роду дакументы, як 9QRes альбо на паведамленне пра працэс супроць радцаў iмператара Юлiяна Апастаты, альбо на паказаннi сведкаў, дык у гэтым выпадку я сам сведка i, як спадзяюся, Вам не сумнiўны. Я быў у Варшаўскiм гета i перажыў разам з усiмi 350000 сагнанымi туды людзьмi ўсе пакуты i знiшчэнне. Нiякi д'ябал, у гэтым Вы можаце мне паверыць, гер калега, не мог бы выдумаць тых метадаў, якiя служылi дасягненню мэты: гэта была чалавечая справа, справа рук, даруйце мне, што я нагадваю, Вашых суайчыннiкаў.

Я часта пытаўся ў сябе i тады i пазней, чаму нi раней, нi на самым пачатку перыяду гета альбо адразу пасля не дайшло да акцый супрацiўлення, i прычыны гэтага я бачу ў рэлiгiйнасцi яўрэяў, iм было немагчыма ўявiць сабе, што iстоты, якiя па цялеснай структуры i манеры рухацца падобныя да iх, маглi паставiць сабе мэтай iхняе татальнае знiшчэнне голадам i, калi гэта дасягалася ў камбiнацыi з тыфусам i халерай недастаткова хутка, забiваннем альбо дэпартацыяй у газавыя камеры. I гэтаксама немагчыма было iм нават падумаць, каб Бог, iхнi Бог, мог гэта дапусцiць. Нашчадкi таго народу, якi даў Бога i яго Сына-збаўцу i вынiклую з гэтага этыку, амаль да самага канца спадзявалiся на збавенне.

Амаль. Бо ў канцы была роспач. У канцы былi пытаннi. У чым быў iхнi грэх, за якi Бог караў аж так сурова? Яны ж былi прывязаныя да яго, нават калi ён iх адкiдаў ад сябе; яны выконвалi ягоныя запаветы, нават калi ён iх мучыў; яны яго любiлi, нават калi ён выстаўляў iх на пасмешышча i глум. I дзе калi ў свеце быў такi грэх, якi заслужыў бы такое кары? I калi будзе дастаткова той кары? I колькi яшчэ Богу хопiць цярплiвасцi на iх катаў? Цi ж не мелi яны, мучаныя i прынiжаныя, пагарджаныя i катаваныя, аслаблыя i прысмертныя, права ведаць, нарэшце, дзе ж тыя межы яго цярплiвасцi?

Пры такiх абставiнах прысутнасць Агасфера ў гета падалася мне больш чым паэтычнай неабходнасцю. I сапраўды ад яго зыходзiла дзiўнае ўздзеянне: дзе ён паказваўся, там нават пры сконе людзi чэрпалi новую сiлу i мужнасць; было так, быццам праз яго яны даведвалiся, што ад iх павiнна было нешта застацца на iснаванне далей, нешта эсэнцыяльнае, iстотнае, i што iх пакуты i iх смерць мелi нейкае значэнне, пра якое яны маглi толькi здагадвацца i ўведаюць яго поўнiцай толькi пазнейшыя пакаленнi.