Натали Саррот - Трапiзмы (на белорусском языке)

I адусюль на iх нiбы павявала лёгкiм ветрыкам узбуджанасцi, жвавасцi, радаснай усхваляванасцi ад успамiну пра цяжкi выбар, яны i цяпер яшчэ сумнявалiся трошкi (цi будзе ён стасавацца з блакiтна-шэрым ансамблем? ды не, не - вядома, будзе, проста чароўна), i ў перспектыве ўяўлялася гэткая метамарфоза, гэткае раптоўнае самаўзвышэнне, бляск.

Яны, яны, яны, яны, паўсюль, заўсёды яны, ненажэрныя, сакатлiвыя, далiкатныя.

Iх твары нiбы распiнала з сярэдзiны ўнутранаю напружанасцю, iх абыякавыя позiркi слiзгалi па паверхнi, па абалонцы рэчаў, спынiўшыся на iмгненне, узважвалi iх (прыгожае, непрыгожае?) i зноў пакiдалi. Румяны надавалi iм цяжкi бляск, нейкую нежывую свежасць.

Яны заходзiлi ў чаёўнi. Доўга, гадзiнамi сядзелi там, пакуль не пачынала цямнець. I гаманiлi: "У iх бываюць такiя нiкчэмныя сцэны, такiя сваркi, без дай прычыны. I я мушу сказаць, шкадую больш усё-ткi яго. Колькi? Ды, прынамсi, два мiльёны. I гэта яшчэ толькi спадчына ад цёткi Жазефiны... Не... З чаго вы ўзялi? Ды не ажэнiцца ён з ёй. Яму патрэбна добрая гаспадыня i дамаседка, ён нават сам не разумее гэтага. Ды не, я вам кажу. Яму патрэбна дамаседка... Дамаседка... Дамаседка..." Усё, пра што iм казалi, усё, што яны чулi, - усё i заўсёды было пра гэта, тут яны былi знаўцы: пачуццi, каханне, жыццё - гэта была iх сфера. Яна належала iм.

I яны гаманiлi, гаманiлi бясконца, паўтаралi ўвесь час адно, i пераварочвалi, i пераварочвалi зноў, з аднаго боку, потым з другога, i мясiлi, мясiлi, безупынку качалi ў пальцах гэтае непадатнае, мiзэрнае рэчыва, якое выдлубвалi з жыцця (з таго, што яны называлi "жыццём", з iх сферы), i мясiлi, расплёсквалi, скочвалi - пакуль яно не рабiлася камячком, маленькаю шэраю гулькай.

XI

Яна выведала сакрэт. Вынюхала, дзе хаваецца тое, што павiнна лiчыцца - для ўсiх - сапраўдным багаццем. Цяпер яна ведала "шкалу вартасцяў".

З ёй - нiякiх размоў пра транты, пра розныя там капялюшыкi ад Рэмона. Чаравiкi з тупымi насамi выклiкалi ў яе пагарду.

Нiбыта макрыца, яна неўпрыкмет падкралася да iх i - каварна, як кошка, якая, жмурачы вочы, аблiзваецца перад гарнушкам смятаны, - падслухала, дзе, у чым яна, "самая сапраўдная iсцiна".

Цяпер яна гэта ведала. Яна ўжо не адступiцца. Цяпер яе не саб'юць. Яна слухала, убiрала ў сябе, прагная, няўтольная, хцiвая. Нiчога, нiчога, што належала iм, не павiнна было выпасцi з-пад яе ўвагi: карцiнныя галерэi, новыя кнiгi... Яна ўсё гэта ведала. Яна пачынала з "Летапiсаў", цяпер пераходзiла ўжо да Жыда, а хутка - будзе хадзiць у "Саюз за Праўду" i, з пiльным, панадлiвым позiркам, - натаваць, натаваць.

Паўсюль, дзе толькi можна было нешта знайсцi, яна шнарыла, нюхала, перабiрала i мацала ўсё сваiмi пальчыкамi з абстрыжанымi пазногцямi, i як толькi дзесь цьмяна заходзiла пра гэта гамонка - вочы ў яе запалялiся i прагавiта выцягвалася шыя.

Iх усё гэта невыказна гiдзiла. Схаваць ад яе - хутчэй! - пакуль не паспела пранюхаць. Затаiць, не даць даткнуцца - яе дотык усё прынiжае... Але позна яна ўжо ведала, яна руйнавала iх планы. Ад яе немагчыма было схаваць касцёл у Шартры. Пра яго яна ведала ўсё. Яна нават чытала, што пра яго думаў Пэгi.

Яна лезла ўсюды сваiмi сквапнымi пальцамi, у самыя патаемныя закуткi, у самыя непадступныя скарбы. Уся з сябе - "iнтэлiгентнасць". Ёй гэта было неабходна. Ёй. Бо цяпер яна ведала сапраўдную цану рэчам. Ёй патрэбна была iнтэлiгентнасць.

Iх было шмат, такiх, як яна - згаладалых, бязлiтасных паразiтаў, п'явак, што адразу накiдвалiся на кожны новы артыкул, слiмакоў, што прылiпалi паўсюль, пэцкаючы сваёй слiззю Рэмбо, смокчучы Малярмэ, кiдаючыся ад аднаго да другога i душачы сваёй клейкаю, брыдкаю кемлiвасцю "Улiса" цi "Мальтыйскiя дзённiкi" Лаўрыдса Брыге. "Як гэта чароўна!" - казала яна i, з непадробнай натхнёнасцю распяльваючы вочы, запальвала ў iх "боскую iскарку".

XII

На сваiх лекцыях у Калеж-дэ-Франс, на якiх заўжды збiралася шмат народу, ён любiў пацешыцца падобнымi рэчамi.

Яму падабалася, з вялiкаю годнасцю, з непараўнаным прафесiяналiзмам у рухах, пашнарыць сваёю ўмелай, бязлiтаснаю рукой у сподняй бялiзне Пруста, Рэмбо, выставiць на агляд уважлiвай публiцы iх так званыя цуды, iх таямнiцы, растлумачыць "iх прыватны выпадак".

Яго пранiзлiвы хiтры позiрк, гальштук з бездакорна завязаным вузлом i квадратная барада рабiлi яго надзiва падобным да пана, якога малююць на рэкламных аб'явах i якi з бясхiбнай усмешкаю раiць, угору задраўшы палец: "Сапанiт - найвыдатнейшы мыйны сродак" цi "Мадэльныя чаравiкi Саламандра: эканомiя, надзейнасць, камфорт".

"Тут нiчога няма, - казаў ён, - я гэта сцвярджаю з поўнай адказнасцю, бо ўсё разабраў сам: я не люблю, каб мне нешта навязвалi, i нiколi нi ў што не паверу, пакуль сам клiнiчна не вывучу, не раскладу па палiчках i не растлумачу.

Яны вас не павiнны бянтэжыць. Ну вось, паглядзiце - яны ў мяне ў руках: гэта ж тыя самыя голенькiя, дрыготкiя дзеткi, i я трымаю iх перад вамi, у сябе на далонi, нiбыта я iх творца i iх айцец; я пазбавiў iх, дзеля вас, усёй iх магутнасцi, усёй таямнiчасцi, я выгнаў, вытравiў з iх усё, што ў iх было, так бы сказаць, цудадзейнага.

I цяпер яны мала чым адрознiваюцца ад тых iнтэлiгенцiкаў, тых забаўных i трошкi кранутых фацэтаў, што прыходзяць да мяне i расказваюць свае бясконцыя гiсторыi, каб я iм дапамог, каб я падбадзёрыў iх i супакоiў.

Яны павiнны хваляваць вас не больш, чым маiх дачок, якiя, прымаючы сяброў у гасцiнай iх мацеры, мiла гамоняць i смяюцца з таго, што я кажу сваiм хворым у суседнiм пакоi".

Так ён прапаведаваў у Калеж-дэ-Франс. I ўсюды вакол: на суседнiх медычных факультэтах, на лекцыях па лiтаратуры, праве, гiсторыi цi фiласофii, у акадэмiях i прэзiдэнцкiм палацы, у аўтобусах i метро, ва ўсiх урадавых установах, - чалавек разумны, чалавек нармальны, чалавек актыўны, чалавек здаровы i годны, чалавек дужы трыумфаваў.

А жанчыны, што насцярожана старалiся пазбягаць поўных прыгожанькiмi рэчамi крамак, гарсоны ў кавярнях, студэнты ў медыцыне, палiцыянты i агенты ўсiх марак, натарыяльныя пiсары, Пруст цi Рэмбо, вырваныя з жыцця, выкiнутыя з яго прэч i пазбаўленыя падтрымкi, мусiлi без мэты бадзяцца па вулiцах цi драмаць, апусцiўшы голаў на грудзi, у якiм-небудзь запыленым скверыку.

XIII

Iх можна было ўбачыць паўсюль, яны бегалi ўздоўж вiтрын: стан вельмi просты, крыху скiраваны наперад, ногi нягнуткiя, трошкi рассунутыя зграбныя ступачкi ўздыблены на вельмi высокiх абцасах, што гучна цокаюць аб тратуар.

З заўсёднаю сумачкай пад рукой, у пальчатках, у абавязковым, трошкi - у самы раз - ссунутым набок капялюшыку, з доўгiмi, шорсткiмi - нiбыта ўторкнутымi ў павекi - вейкамi, з напружаным позiркам, яны перабягалi ад крамы да крамы, раптам спынялiся, зырылi - прагным, спрактыкаваным вокам.

Вельмi трывушчыя, вельмi дужыя, вось ужо некалькi дзён яны з вялiкаю мужнасцю насiлiся па ўсiх крамах, шукаючы "ангельскага гарнiтурчыка спартыўнага крою", з тоўстага ўзорнага цвiду, "ну, з гэткiм узорчыкам, я так яго добра ўяўляю, у такiя шэра-блакiтныя краткi... Ах! У вас няма? А дзе можна знайсцi?" - i зноў пачынаўся пошук.