Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- Крышачку стамiўся, дзед? - сказаў ён.

Шырока расплюшчаныя вочы пакасiлiся на голас i не знайшлi таго, хто гаварыў. Вусны заварушылiся, бязгучна вымаўляючы нейкiя словы. Кейсi памацаў дзеду пульс, адпусцiў яго руку i паклаў яму на лоб далонь. У целе старога iшло змаганне, ногi безупынна варушылiся, рукi не ведалi спакою. З вуснаў зрывалася неразборлiвае мармытанне, шчокi пад белай шчэццю налiлiся чырванню. Сэйры Ўiлсан цiха запыталася ў Кейсi:

- Вы ведаеце, што з iм?

Кейсi глянуў на яе маршчынiсты твар i агнiстыя вочы.

- А вы?

- Здаецца, ведаю.

- Што?

- Магчыма, я памыляюся. Не хочацца дарэмна гаварыць.

Кейсi азiрнуўся на старога, у якога ўвесь час паторгваўся твар.

- Думаеце... можа... апаплексiчны ўдар?

- Думаю, што так, - адказала Сэйры. - Мне тры ўжо разы даводзiлася бачыць такое.

А звонку даносiлiся гукi бiвачнага жыцця - секлi сухое голле, бразгалi посудам. Мацi ўсунула галаву мiж полкамi палаткi.

- Бабка хоча зайсцi. Можа, ёй не варта?

Прапаведнiк сказаў:

- Не пусцiш, яна разнервуецца.

- Як ён - нiчога?

Кейсi паволi пакруцiў галавой. Мацi кiнула хуткi позiрк на дзедаў налiты крывёю твар, якi скажалi пакутлiвыя грымасы. Яна адышла ад палаткi, i пачуўся яе голас:

- Яму лепш, бабка. Цяпер няхай крыху адпачне.

Але бабка зласлiва сказала:

- А я ўсё роўна гляну. Ён хiтры чорт. Ад яго праўды нiколi не дазнаешся, i хуценька прашмыгнула ў палатку. Яна спынiлася каля матраца i глянула ўнiз на дзеда. - Што з табой? - Дзед зноў павёў вачамi на голас, i губы яго скурчылiся. - Гэта ён ад злосцi, - сказала бабка. - Я ж гаварыла вам, ён хiтры, як чорт. Ранiцай надумаў уцячы, каб не ехаць. Але раптам бядро ў яго разбалелася, - з пагардай прамовiла бабка. - Гэта ён проста ад злосцi. З iм i раней такое бывала, калi ён не захоча нi з кiм размаўляць.

Кейсi далiкатна сказаў:

- Гэта не ад злосцi, бабка. Ён захварэў.

- А! - яна зноў глянула ўнiз на старога. - Цяжка захварэў, ты думаеш?

- Вельмi цяжка, бабка.

На хвiлiну яна завагалася.

- Ну дык чаго ты не молiшся? - таропка загаварыла яна. - Ты прапаведнiк цi не?

Моцныя пальцы Кейсi нерашуча пацягнулiся да дзедавага запясця i абхапiлi яго.

- Я ўжо казаў табе, бабка. Не прапаведнiк я.

- Усё роўна малiся, - загадала старая. -Ты справу гэту на памяць ведаеш.

- Не магу, - сказаў Кейсi. - Я не ведаю, за што малiцца i каму малiцца.

Бабка адвяла ад яго вочы i спынiла позiрк на Сэйры.

- Ён не хоча малiцца, - сказала яна. - А я не гаварыла вам, як малiлася Руцi, калi была яшчэ зусiм маленькая? "У пасцельцы спачываю, богу душу ўручаю. А туды як прыляцiць, там буфет пусты стаiць, а бедны сабачка галодны сядзiць. Аман". Вось як яна малiлася.

Па брызенце палаткi з сонечнага боку пасунуўся цень - нехта прайшоў мiма.

А дзедава цела ўсё яшчэ змагалася, б'ючыся ў сутаргах. Раптам яно здрыганулася, быццам ад раптоўнага ўдару, i дзед зацiх i перастаў дыхаць. Кейсi глянуў на твар старога i ўбачыў, што ён робiцца чарнавата-барвовы. Сэйры дакранулася да пляча прапаведнiка:

- Язык, хутчэй язык!

Кейсi кiўнуў галавой.

- Засланiце яго ад бабкi, - сказаў ён цiха i разняў дзеду сцятыя скiвiцы, прасунуў пальцы ў самае горла, каб дастаць язык. I калi ён адцягнуў яго, з горла вырваўся раскацiсты хрып i дзед перарывiста ўздыхнуў, як усхлiпнуў. Кейсi падабраў з зямлi тонкую палачку i прыцiснуў ёю язык, услухоўваючыся ў вуркатлiвае, няроўнае дыханне.

Бабка насiлася па палатцы, як напалоханая курыца.

- Малiся! - патрабавала яна. - Малiся ж! Малiся, табе кажуць! - Сэйры дарэмна спрабавала яе суняць. - Малiся, каб цябе чорт! - закрычала бабка.

Кейсi глянуў на яе. Вуркатлiвае дыханне рабiлася ўсё гучнейшым i больш перарывiстым.

- Ойча наш, якi ёсць у небе, свяцiся Iмя Тваё...

- Слава! - выгукнула бабка.

- ...прыйдзi валадарства Тваё, будзь воля Твая... як у небе... так i на зямлi.

- Аман.

З адкрытага рота старога вырваўся сутаргавы ўсхлiп i хрыплы працяглы выдых.

- Хлеба нашага штодзённага... дай нам сёння... i адпусцi нам грахi нашы. Дыхання не стала чуваць. Кейсi глядзеў на дзедавы вочы - яны былi ясныя, глыбокiя, пранiклiвыя, у iх затаiлася спакойная ўсёведнасць.

- Алiлуя! - крыкнула бабка. - Гавары далей.

- Аман, - сказаў Кейсi.

Бабка маўчала. З таго боку палаткi панавала цiшыня. Толькi па шашы прашумела коламi машына. Каля матраца Кейсi не падымаўся з кален. Звонку людзi ў напружаным маўчаннi прыслухоўвалiся да гукаў, што абвяшчалi смерць. Сэйры ўзяла бабку пад руку i вывела з палаткi. Старая iшла, поўная годнасцi, з высока ўзнятай галавой. Яна iшла так напаказ усёй сям'i. Сэйры падвяла яе да матраца, што ляжаў на зямлi, i ўсадзiла яе. I бабка сядзела, пазiраючы проста перад сабой, сядзела горда, бо ведала, што ўсе позiркi скiраваны на яе. У палатцы было цiха. Нарэшце Кейсi рассунуў брызент i выйшаў.

Бацька цiха запытаўся:

- Што з iм было?

- Апаплексiчны ўдар, - адказаў Кейсi. - Удар, i адразу канец.

А жыццё iшло па сваiх законах. Сонца дакранулася да лiнii гарызонту i сплюшчылася. Доўгая калона вялiкiх чырвоных грузавiкоў паказалася на шашы. Машыны iшлi з грукатам, скаланаючы зямлю, а iх вертыкальныя выхлапныя трубы выплёўвалi сiнi дым дызельнага палiва. У кабiне сядзеў толькi вадзiцель, яго зменны спаў на ложку, падвешаным пад самым верхам. Грузавiкi грукаталi няспынна, пад iх цяжкiм поступам увесь дзень i ўсю ноч дрыжэла зямля.

Сям'я з'ядналася ў адно цэлае. Бацька апусцiўся на кукiшкi, побач з iм прысеў дзядзька Джон. Галавой сям'i цяпер быў бацька. Ной, Том i Эл таксама селi на кукiшкi, а прапаведнiк апусцiўся проста на зямлю i потым лёг, абапёршыся на локаць. Руцi i Ўiнфiлд бадзёра прытупалi з вядром вады, але адразу адчулi нядобрае, запаволiлi крок i, паставiўшы вядро на зямлю, цiха падышлi да мацi.

Бабка сядзела горда, спакойна, пакуль уся сям'я не сабралася, пакуль на яе не перасталi глядзець, а тады лягла, закрыла твар сагнутай у локцi рукой. Чырвонае сонца схавалася, i над зямлёй разлiлося мiгатлiвае сутонне; твары людзей здавалiся зусiм светлымi, а вочы паблiсквалi, адлюстроўваючы вячэрняе неба. Вечар збiраў святло адусюль - дзе толькi мог.

Бацька сказаў:

- Гэта здарылася ў палатцы мiстэра Ўiлсана.

Дзядзька Джон пацвярджальна кiўнуў галавой:

- Ён уступiў сваю палатку.

- Добрыя, сардэчныя людзi, - цiха прамовiў бацька.

Уiлсан стаяў каля сваёй папсаванай машыны, а Сэйры сядзела каля бабкi на матрацы, стараючыся не дакранацца да яе.

Бацька паклiкаў:

- Мiстэр Уiлсан!

Уiлсан няспешна падышоў да iх i апусцiўся на кукiшкi. Сэйры таксама падышла i стала каля яго.

Бацька сказаў:

- Мы вам вельмi ўдзячныя, людзi.

- Мы радыя, што хоць чым-небудзь змаглi памагчы вам, - адказаў Уiлсан.

- Мы вельмi абавязаныя вам, - сказаў бацька.

- Перад тварам смерцi не варта лiчыцца, - прамовiў Уiлсан, i Сэйры падхапiла:

- Не варта лiчыцца.

Эл сказаў:

- Я адрамантую вам машыну... мы з Томам яе адрамантуем. - I Эл адчуў прылiў гордасцi, што ён можа заплацiць доўг, якi лёг на яго сям'ю.