Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- На якую глыбiню капаць, та?

- Глыбей. Яшчэ футы на два. Ты вылазь, Том, пайдзi напiшы тую запiску.

Том вылез, i яго месца заняў Ной. Том падышоў да мацi, якая падтрымлiвала агонь.

- У нас, ма, ёсць папера i пяро?

Мацi пакруцiла галавой:

- Н-не. Што iншае, а гэтага з сабой не ўзялi. - Яна глянула на Сэйры, i маленькая жанчына паспешлiва пайшла ў палатку. Вярнулася яна з Бiблiяй у руках i напалову спiсаным алоўкам.

- Вось, - сказала яна. - Тут, у пачатку, ёсць чыстая старонка. Напiшы на ёй i вырвi. - Сэйры падала Бiблiю i аловак Тому.

Том сеў каля вогнiшча. Ён засяроджана прыплюшчыў вочы i нарэшце няспешна вывеў буйнымi выразнымi лiтарамi на чыстай частцы старонкi: "Тут спачывае Ўiльям Джэймс Джоўд, памёр ад удару зусiм старым. Радня закапала яго тут, бо не было грошай на пахаванне. Яго нiхто не забiваў. З iм здарыўся ўдар, i ён памёр". - Том адняў аловак ад паперы. - Паслухай, ма, - сказаў Том i паволi прачытаў услых напiсанае.

- Што ж, гучыць нядрэнна, - ухвалiла мацi. - А ты яшчэ што-небудзь i набожнае падабраў бы з Пiсання. Пагартай Бiблiю, пашукай якое выслоўе.

- Трэба, каб карацей, - сказаў Том. - А то месца амаль не засталося.

Сэйры сказала:

- А што, калi напiсаць: "Супакой, госпадзi, душу яго"?

- Не, - запярэчыў Том. - Атрымлiваецца, быццам ён вiсельнiк. Я спiшу што-небудзь адсюль. - Ён гартаў старонкi Бiблii i чытаў сам сабе, бязгучна варушачы губамi. - Ну вось, i добра, i коратка, - сказаў ён уголас. - "I Лот сказаў iм: не, Уладыка".

- Нiякага сэнсу, - сказала мацi. - Калi ўжо пiсаць, дык каб хоць сэнс якi быў.

Сэйры параiла:

- Пагартай далей, там, дзе псалмы. З iх заўсёды ёсць што выбраць.

Том хутка перагортваў старонкi i прабягаў вачамi вершы.

- Ёсць! - нарэшце сказаў ён. - I прыгожа, i так i дыхае набожнасцю: "Шчаслiвы той, каму адпушчаны беззаконнi i чые грахi выкупленыя". Ну як?

- Сама раз, - сказала мацi. - Спiшы.

Том старанна перапiсаў радок на паперу. Мацi спаласнула i выцерла фруктовы слоiк. Том шчыльна закруцiў крышку.

- Можа, лепш было прапаведнiку пiсаць, - сказаў ён.

- Не, прапаведнiк нам не сваяк, - сказала мацi, узяла ў яго слоiк i пайшла ў цёмную палатку. Там яна выцягнула некалькi шпiлек з шарсцяной коўдры, усунула слоiк пад халодныя тонкiя рукi i зноў зашпiлiла. Тады вярнулася да вогнiшча.

Мужчыны адышлi ад ямы, твары ў iх блiшчалi ад поту.

- Гатова, - сказаў бацька i разам з дзядзькам Джонам, Ноем i Элам зайшоў у палатку. Яны вынеслi адтуль доўгi, зашпiлены з усiх бакоў скрутак i панеслi да магiлы. Бацька скочыў унiз, пераняў цела i асцярожна апусцiў на зямлю. Дзядзька Джон памог яму вылезцi.

- А як быць з бабкай? - запытаўся бацька.

- Я зараз прывяду яе, - адказала мацi, пайшла да матраца i нейкi час глядзела на старую. Потым вярнулася да магiлы.

- Спiць, - сказала яна. - Можа, бабка i закрыўдуе на мяне, але я не буду яе будзiць. Ёй спакой патрэбен.

Бацька запытаўся:

- А прапаведнiк дзе?

Том адказаў:

- Я бачыў, ён пайшоў па дарозе. Не хоча больш малiцца.

- Не хоча малiцца?

- Не. Ён больш не прапаведуе. Кажа, навошта ашукваць людзей i выдаваць сябе за прапаведнiка, калi на самай справе я не прапаведнiк. Б'юся аб заклад, што ён уцёк, каб мы не прасiлi яго малiцца.

Кейсi, прыходу якога яны не заўважылi, чуў словы Тома.

- Нiкуды я не ўцёк, - сказаў ён. - Я памагу вам, людзi, але ашукваць вас не буду.

Бацька сказаў:

- Можа, усё-ткi скажаш некалькi слоў? У нас у сям'i нiкога яшчэ не хавалi без малiтвы.

- Добра, скажу, - згадзiўся прапаведнiк.

Конi вёў да дзедавай магiлы Ружу Сарона, тая iшла неахвотна.

- Трэба, - угаворваў яе Конi. - Iначай непрыстойна. Гэта ж нядоўга.

Святло ад вогнiшча падала на людзей, што акружылi магiлу, азарала iх твары i вочы i меркла на цёмным адзеннi. Мужчыны стаялi, зняўшы капелюшы. Языкi полымя ў вогнiшчы скакалi, кiдаючы трапятлiвыя блiкi на людзей.

Кейсi сказаў:

- Гаварыць буду коратка. - Ён схiлiў галаву, i астатнiя таксама схiлiлi галовы. Кейсi ўрачыста сказаў: - Стары, якi тут ляжыць, пражыў жыццё i памёр. Я не ведаю, якi ён быў чалавек, - добры цi дрэнны, але гэта няважна. Важна тое, што ён быў жывы. А цяпер памёр, i цяпер гэта таксама няважна. Я раз чуў, як адзiн чытаў вершы, i там было сказана: "Усё жывое - святое". Я задумаўся i неўзабаве зразумеў, што ў словах у гэтых сэнсу больш, чым на першы погляд здаецца. I я не буду малiцца за гэтага старога, якога ўжо няма сярод жывых. З iм усё як мае быць. У яго ёсць адна мэта, i яна стаiць перад iм, да яе вядзе толькi адзiн шлях. У нас таксама ёсць свая мэта, але ў нас сотнi шляхоў да яе, i мы не ведаем, па якiм пайсцi. I калi б мне выпала памалiцца, я памалiўся б за тых, хто не ведае, на якi шлях ступiць. У дзеда дарога прамая. А цяпер укрыйце яго зямлёй, i няхай ён робiць сваю справу. - Кейсi падняў галаву.

Бацька сказаў:

- Аман.

I астатнiя прамармыталi хорам:

- Аман.

Бацька ўзяў рыдлёўку, набраў паўштыха зямлi i асцярожна скiнуў у чорную яму. Тады перадаў рыдлёўку дзядзьку Джону, i той кiнуў зямлi поўны штых. Рыдлёўка пераходзiла з рук у рукi, пакуль не абышла ўсiх мужчын. Калi ўсе яны выканалi свой абавязак i зрабiлi тое, што iм належала зрабiць па праву, бацька накiнуўся на кучу зямлi, што ляжала з краю, i пачаў таропка засыпаць магiлу. Жанчыны адышлi да вогнiшча гатаваць вячэру. Руцi i Ўiнфiлд, як зачараваныя, стаялi каля магiлы. Руцi ўрачыста прамовiла:

- Цяпер дзед там, унiзе, ляжыць.

Уiнфiлд спалохана вытрашчыў на яе вочы i пабег да вогнiшча, там сеў на зямлю i заплакаў.

Бацька засыпаў магiлу да паловы i спынiўся, цяжка пераводзячы дух, а рэшту зямлi скiнуў дзядзька Джон. Калi Джон пачаў рабiць насып, Том затрымаў яго руку.

- Паслухай, - сказаў ён. - Калi магiлка будзе з насыпам, яе як бачыш знойдуць. Трэба, каб не было прыкметна. Зраўняй з зямлёй, а зверху мы накiдаем травы. Што зробiш, iнакш нельга.

Бацька сказаў:

- Я пра гэта i не падумаў. Але без насыпу няможна.

- Нiчога не зробiш, - сказаў Том. - Яго адразу адкапаюць, i нас абвiнавацяць у парушэннi закону. Ты ведаеш, што мне будзе, калi я пераступлю закон.

- Правiльна, - пагадзiўся бацька. - Я зусiм забыўся. - Ён узяў у Джона рыдлёўку i зраўняў магiлу. - Ледзь зiма, i правалiцца, - сказаў ён.

- Нiчога не зробiш, - сказаў Том. - Да зiмы мы будзем далёка. Утапчы добра, а зверху мы чаго-небудзь накiдаем.

Калi свiнiна i бульба зварылiся, абедзве сям'i селi вячэраць вакол вогнiшча. Усе елi моўчкi, пазiраючы на агонь. Уiлсан запусцiў зубы ў кавалак мяса i задаволена ўздыхнуў.

- Цудоўная свiнiна, - сказаў ён.

- У нас былi дзве свiнкi, - паяснiў бацька, - i мы вырашылi iх з'есцi. За iх нiчога не давалi. Вось крыху асвоiмся з дарогай, мацi спячэ хлеба, тады адно задавальненне - едзеш сабе, пазiраеш па баках, а ў грузавiку ў цябе яшчэ i дзве бачуркi свiнiны. Колькi часу вы ўжо ў дарозе?

Уiлсан прачысцiў языком зубы i глынуў.

- Нам не пашчасцiла, - адказаў ён. - Трэцi ўжо тыдзень, як мы паехалi з дому.