Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

Том сказаў:

- Дзякуй богу, праехалi! Та, Эл, радуйцеся! Пустыню праехалi!

- Я так змарыўся, што мне ўсё роўна, - сказаў Эл.

- Можа, я павяду?

- Не, пачакай.

Тачапi праехалi, калi неба ўжо заiрдзелася - ззаду падымалася сонца. I раптам перад iх вачамi разаслалася шырокая далiна. Эл нацiснуў на тормаз, i машына спынiлася пасярод дарогi.

Бацька сказаў:

- А божачкi!

Гарадкi ўдалечынi, пасёлкi сярод фруктовых садоў i ў золата афарбаваная ранiшнiм сонцам далiна. Ззаду пачуўся сiгнал аўтамабiля. Эл адвёў грузавiк да краю шашы i там стаў.

- Хачу на ўсё гэта паглядзець, - сказаў ён.

Залацiстыя ўраннi збожжавыя палi, вербы радамi, цэлыя шарэнгi эўкалiптаў.

Бацька ўздыхнуў:

- I не снiлася мне, што такое бывае на свеце.

Персiкавыя дрэвы, арэхавыя гаi, цёмна-зялёныя плямы апельсiнаў. I чырвоныя дахi сярод дрэў, i адрыны - прасторныя адрыны. Эл выйшаў з кабiны i крыху прайшоўся, каб размяць ногi. Потым крыкнуў:

- Ма, глянь! Прыехалi!

Руцi з Уiнфiлдам скацiлiся з машыны i моўчкi замерлi на месцы, зачаравана i палахлiва пазiраючы на бязмежную далiну. Лёгкая смуга засцiлала даль, i, здавалася, зямля, чым далей, рабiлася ўсё мякчэйшай i мякчэйшай. Недзе далёка паблiскваў на сонцы крыламi вятрак - як маленькi гелiёграф, што перадае светлавыя сiгналы. Руцi i Ўiнфiлд не адрывалi вачэй ад яго. Руцi прашаптала:

- Вось яна - Калiфорнiя.

Уiнфiлд бязгучна паварушыў губамi, паўтараючы гэтае слова па складах.

- Тут фрукты, - сказаў ён уголас.

Кейсi i дзядзька Джон, Конi i Ружа Сарона спусцiлiся ўнiз. I таксама стаялi моўчкi. Ружа Сарона пачала прыгладжваць рукой валасы, раптам убачыла далiну, i рука яе паволi апусцiлася.

Том сказаў:

- А дзе ма? Няхай i яна паглядзiць. Ма, глянь! Сюды iдзi.

Мацi памалу, цяжка пералезла цераз заднi борт. Том глянуў на яе.

- Госпадзi, ма, ты што, захварэла?

Твар у яе быў ацёклы, нейкi застылы, вочы глыбока запалi, вакол iх чырвоныя кругi стомы. Ногi яе дакранулiся да зямлi, i яна ўхапiлася за планку борта, каб не ўпасцi.

Пачуўся яе хрыплы голас:

- Пустыню, кажаце, праехалi?

Том паказаў рукой на далiну:

- Глянь!

Яна павярнула галаву ў той бок, i рот яе крыху раскрыўся. Пальцы пацягнулiся да горла, ухапiлi складку скуры i слаба сцiснулi яе.

- Дзякуй богу, - сказала мацi. - Прыехала наша сям'я. - Каленi ў яе падагнулiся, i яна апусцiлася на падножку.

- Ты захварэла, ма?

- Не, стамiлася.

- Ты ноччу не спала?

- Не.

- Бабцы было дрэнна?

Мацi паглядзела на свае рукi, якiя ляжалi ў яе на каленях, як стомленыя палюбоўнiкi.

- Я хацела пачакаць, не гаварыць адразу. Каб не сапсаваць вам... Хацела як лепш.

Бацька сказаў:

- Значыць, бабцы зусiм дрэнна.

Мацi ўзняла вочы i доўгiм поглядам абвяла далiну.

- Бабка памерла.

Усе моўчкi пазiралi на яе, i бацька нарэшце запытаўся:

- Калi?

- Яшчэ да таго, як iнспектары нас спынiлi.

- Таму ты i не дала iм паклажу праверыць.

- Баялася, не паспеем пустыню пераехаць, - адказала мацi. - Я сказала бабцы, што зрабiць нiчога нельга. Сям'i трэба праехаць праз пустыню. Я сказала ёй, усё ёй сказала, калi яна была ўжо пры смерцi. Нам нельга спыняцца сярод пустынi. У нас малыя дзецi... i Разашарна чакае дзiцяцi. Я ёй усё сказала. Яна падняла рукi i на момант закрыла iмi твар. - Пахаваем яе ў прыгожым, зялёным месцы, - цiха прамовiла мацi. - Навокал будуць дрэвы, i месца будзе прыгожае. Няхай хоць прах яе спачывае ў Калiфорнii.

Усе спалохана пазiралi на мацi, дзiвячыся сiле яе духу.

Том сказаў:

- Госпадзi божа! Ты ўсю ноч ляжала з ёю побач!

- Трэба было пераехаць пустыню, - прагаварыла мацi жаласна.

Том ступiў да яе - хацеў пакласцi ёй руку на плячо.

- Не чапай мяне, Том, - сказала яна. - Я саўладаю з сабой, толькi не чапай. А то не стрываю.

Бацька сказаў:

- Час ехаць. Будзем спускацца.

Мацi глянула на яго:

- Мне можа... можна мне сесцi ў кабiну? Я там, ззаду, больш не магу. Я знясiлела. Страшэнна знясiлела.

Яны зноў узабралiся на грузавiк, адводзячы вочы ад нерухомай доўгай постацi, старанна захiнутай з усiх бакоў, нават з галавой, у коўдру. Усе забралiся на свае месцы, стараючыся не глядзець у той бок - на грудком выпнутую коўдру - там яе нос, на востры клiн пад коўдрай - там яе падбародак. Старалiся не глядзець туды - i не маглi. Руцi i Ўiнфiлд прымасцiлiся ў пярэднiм куце кузава - як мага далей ад нябожчыцы, але не адводзiлi вачэй ад старанна загорнутага цела.

Руцi прашаптала:

- Гэта бабка. Яна цяпер мёртвая.

Уiнфiлд сумна пакiваў галавой:

- Яна больш не дыхае. Яна зусiм мёртвая.

А Ружа Сарона цiха сказала Конi:

- Яна памерла, якраз як мы...

- Хто ж ведаў? - суцiшыў ён яе.

Эл палез наверх, уступiўшы мацi месца ў кабiне. Ён крыху казырыўся, каб прыглушыць сум. Бухнуўся на паклажу побач з Кейсi i дзядзькам Джонам.

- Ну што ж, - сказаў ён, - яна была старая. Свой век пражыла. Смерцi нiкому не мiнуць. - Кейсi i дзядзька Джон глянулi на Эла пустымi вачамi, нiбы Эл быў не чалавекам, а гаворачым дрэвам. - Што, няпраўда? - не здаваўся Эл. Але вочы адвярнулiся ад яго, i ён насупiўся i прыгнечана змоўк.

Кейсi са здзiўленнем сказаў:

- Усю ноч, адна... - I дадаў: - Такое вялiкае сэрца ў гэтай жанчыны, Джон, столькi любовi... што мяне страх бярэ. I страх, i пачуццё сваёй нiкчэмнасцi.

Дзядзька Джон запытаўся:

- А гэта не грэх? Няма ў гэтым крышачку граху, па-твойму?

Кейсi недаўменна глянуў на яго:

- Грэх? Не, нiякага грэху тут няма.

- А я што нi раблю, дык хоць крышачку саграшу, - сказаў Джон i глянуў на захутанае ў коўдру цела.

Том, мацi i бацька селi ў кабiну. Том адпусцiў тармазы i завёў матор. Цяжка нагружаная машына, пафыркваючы, пастрэльваючы выхлапамi i трасучыся ўсiм кузавам, пайшла па схiле гары ўнiз. Сонца было ў iх ззаду, а спераду залацiстая, зялёная далiна. Мацi кiвала з боку ў бок галавой:

- Якая прыгажосць. Шкада, што яны не ўбачылi!

- I мне шкада, - сказаў бацька.

Том мякка паляпаў па штурвале далонню.

- Яны былi ўжо вельмi старыя, - сказаў ён. - Нiчога б тут не ўбачылi. Дзед пачаў бы прыгадваць сваю маладосць, iндзейцаў i прэрыi. А бабка ўспомнiла б свой першы дамок. Яны былi ўжо вельмi старыя. Вось хто сапраўды ўсё ўбачыць, дык гэта Руцi з Уiнфiлдам.

Бацька сказаў:

- Бач, як наш Томi гаварыць пачаў - як зусiм дарослы, быццам прапаведнiк казань на карысць бедных кажа.

А мацi сумна ўсмiхнулася:

- Так. Наш Томi дарослы стаў, вырас... так вырас, што да яго i не дацягнешся.

Яны спускалiся па схiле, крута паварочваючы, пятляючы, i то гублялi з поля зроку далiну, то зноў знаходзiлi яе вачамi. Да iх падымаўся гарачы подых далiны з густым пахам зелянiны, смалiстым водарам шалфею i грындэлiй. Уздоўж шашы стракаталi цвыркуны. Праз дарогу паўзла грымучая змяя. Том наехаў на яе, раздушыў пасярэдзiне коламi i пакiнуў курчыцца на шашы.

Ён сказаў:

- Думаю, трэба знайсцi следчага, ён недзе там ёсць. Пахаваць яе трэба прыстойна. Колькi ў нас грошай засталося, та?