Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

Дзядзька Джон загаварыў з прапаведнiкам.

- Кейсi, - сказаў ён, - ты павiнен ведаць, што з гэтым рабiць.

- З чым?

- Не ведаю, - адказаў дзядзька Джон.

Кейсi сказаў:

- Нялёгкую ты мне задачу задаў!

- Ты ж быў прапаведнiкам.

- Паслухай, Джон, усе мне тыцкаюць - прапаведнiк, прапаведнiк... А прапаведнiк такi самы чалавек, як i ўсе iншыя.

- То так, але... ён... чалавек асаблiвы, iнакш якi ж ён прапаведнiк. Я вось што хацеў спытацца... як па-твойму, можа так быць, што прыносiш людзям няшчасце?

- Не ведаю. Не ведаю.

- Ну, разумееш... была ў мяне жонка... прыгожая, добрая. Неяк ноччу забалеў у яе жывот. I папрасiла яна: "Прывядзi доктара". А я кажу: "Яшчэ чаго. Ты проста аб'елася". - Дзядзька Джон паклаў руку на калена прапаведнiку i пачаў узiрацца ў цемры ў яго твар. - Як яна на мяне паглядзела! Усю ноч стагнала i назаўтра днём памерла. - Прапаведнiк нешта прамармытаў. - Разумееш? - гаварыў далей Джон. - Я забiў яе. I з таго дня ўсё стараўся выкупiць сваю вiну, рабiць дабро... усё больш дзецям. I жыць захацеў дабром, а не магу. Напiваюся, распуснiчаю.

- Усе распуснiчаюць, - сказаў Кейсi. - Я таксама.

- То так, але ў цябе няма грэху на душы.

Кейсi мякка сказаў:

- Як няма - ёсць. Усе не без грэху. Грэх - гэта тое, у чым ты не адчуваеш упэўненасцi. А тых, хто ва ўсiм упэўнены i не ведае за сабой грахоў, тых сукiных сыноў я, на месцы бога, гнаў бы выспяткам у зад з царства нябеснага. Цярпець iх не магу!

Дзядзька Джон сказаў:

- У мяне такое адчуванне, быццам я сваiм родным няшчасце прыношу. Думаю, цi не пайсцi ад iх. Гэтак жыць больш не магу.

Кейсi адказаў адразу:

- Мне гэта вядома... Што чалавеку трэба рабiць, няхай тое i робiць. Параiць табе нiчога не магу. Не ведаю, цi можа чалавек прыносiць другому шчасце або няшчасце. Адно толькi добра ведаю: нiхто не мае права лезцi ў чужое жыццё. Няхай чалавек вырашае сам за сябе. Памагчы яму можна, а ўказваць - не.

Дзядзька Джон расчаравана сказаў:

- Дык ты не ведаеш, што мне рабiць?

- Не, не ведаю.

- Па-твойму, гэта грэх, што я даў жонцы вось гэтак памерцi?

- Разумееш, - сказаў Кейсi, - у каго iншага гэта была б проста памылка, але раз ты лiчыш, што гэта грэх... значыць, грэх. Чалавек сам стварае сабе грахi.

- Мне трэба добра падумаць, - сказаў дзядзька Джон, павярнуўся на спiну i лёг, падняўшы каленi.

Грузавiк iшоў па гарачай пустынi гадзiна за гадзiнай. Руцi i Ўiнфiлд спалi. Конi выцягнуў аднекуль з паклажы коўдру, накрыў сябе i Ружу Сарона, i, стрымлiваючы дыханне, яны пачалi валтузiцца ў духаце. Потым Конi адкiнуў коўдру, i гарачы скразняк абвеяў прахалодай iх змакрэлыя целы.

Каля задняга борта мацi ляжала на матрацы побач з бабкай, i, хоць нiчога ў цемры не бачыла, яна адчувала сутаргавае паторгванне цела, няроўнае сэрцабiццё i перарывiстае дыханне бабкi. I ўсё паўтарала:

- Супакойся. Усё будзе добра. - I потым дадала зрывiстым голасам: - Ты ж ведаеш, нам трэба пераехаць гэту пустыню. Ты ж гэта ведаеш.

Дзядзька Джон аклiкнуў яе:

- Што там у вас?

Толькi праз якую хвiлiну мацi адказала:

- Ды гэта я так. Пэўна, у сне.

Потым бабка зацiхла, i мацi знерухомела побач з ёю.

Ноч цягнулася, мiналi гадзiны, цемра ляцела насустрач грузавiку. Часам iх абганялi легкавыя аўтамашыны, што беглi на захад, у ноч; часам насустрач iм iмчалiся вялiзныя грузавiкi i з грукатам праляталi мiма, на ўсход. Зоркi марудным каскадам струменiлiся ў бок заходняга гарызонту. Каля паўночы Джоўды пад'ехалi да iнспектарскай станцыi на ўскраiне Дэгета. Шаша ў гэтым месцы была залiтая электрычнасцю, а каля канторы стаяў ярка асветлены шчыт з надпiсам: "Бяры ўправа. Стоп". Том спынiў машыну, i iнспектары, што сланялiся без справы па канторы, зараз жа выйшлi i сталi пад доўгай драўлянай паветкай. Адзiн з iх запiсаў нумар машыны i падняў века капота.

Том запытаўся:

- Гэта навошта?

- Агранамiчная iнспекцыя. Зараз агледзiм вашу машыну. Раслiны, насенне ёсць?

- Няма, - адказаў Том.

- Усё роўна агледзiм. Разгружайцеся.

Мацi з цяжкасцю злезла з грузавiка. Твар у яе быў апухлы, вочы глядзелi сурова.

- Паслухайце, мiстэр, у нас старая хворая жанчына. Вязём яе да доктара. Нам марудзiць нельга. - Яна, вiдаць, ледзь стрымлiвалася, каб не закацiць iстэрыку. - Вы не маеце права нас затрымлiваць.

- Не маю права? Без агляду нельга.

- Богам прысягаю, у нас нiчога гэтага няма! - закрычала мацi. - Прысягаю. Бабцы зусiм дрэнна.

- У вас у самой выгляд нездаровы, - сказаў iнспектар.

Мацi ўзялася за край борта i з усяе сiлы падцягнулася да бабкi.

- Вось, зiрнiце, - сказала яна.

Iнспектар накiраваў прамень электрычнага лiхтарыка на стары зморшчаны твар.

- Далiбог, праўда, - сказаў ён. - Дык вы прысягаеце, што нiчога няма - нi насення, нi фруктаў, нi гароднiны, нi кукурузы, нi апельсiнаў?

- Няма, няма. Прысягаю.

- Што ж, едзьце. У Барстаў ёсць доктар. Усяго восем мiль адсюль. Давайце наперад!

Том сеў у кабiну, i машына зрушыла з месца.

Iнспектар павярнуўся да свайго таварыша:

- Не мог я iх затрымлiваць.

- Можа, маняць, - сказаў той.

- Што ты, не! Ты бачыў бы твар гэтай старой! Не, не маняць.

Том павялiчыў хуткасць, каб хутчэй дабрацца да Барстаў, i, калi яны пад'ехалi да гэтага маленькага гарадка, ён спынiў машыну, вылез з кабiны i падышоў да задняга борта. Мацi вызiрнула яму насустрач.

- Усё ў парадку, - сказала яна. - Я проста не хацела там часу трацiць, баялася, не паспеем да ранiцы пераехаць пустыню.

- Гэта добра. А з бабкай што?

- Нiчога. Едзь далей. Трэба хутчэй пераехаць пустыню.

Том пакруцiў галавой i вярнуўся ў кабiну.

- Эл, - сказаў ён, - зараз заправiмся, а далей ты трохi павядзеш.

Грузавiк пад'ехаў да заправачнай станцыi, якая працавала круглыя суткi, i Том налiў бак i радыятар i падлiў масла ў картэр. Эл перасунуўся да руля, а Том сеў на крайняе месца справа, бацька сядзеў пасярэдзiне. Яны зноў акунулiся ў цемру, i невысокiя ўзгоркi вакол гарадка засталiся ззаду.

Том сказаў:

- Не разумею, што гэта з мамай? Якая яе муха ўкусiла? Не так ужо i доўга агледзець паклажу. Сказала, што з бабкай зусiм дрэнна, а цяпер кажа - нiчога. Розуму не дабяру. Нешта нядобрае з ёю. Мазгi, цi што, перакруцiлiся за дарогу.

Бацька сказаў:

- Яна цяпер як у маладосцi. Адчайная была дзяўчына. Нiчога не баялася. Здаецца, ужо час ёй уцiхамiрыцца - гэтулькi ж дзяцей нараджала. А праца якая цяжкая. Ды дзе там! А калi той жалязякай размахвала, памятаеш! Паспрабуй забяры ў яе - я нiзашто б не адважыўся.

- Зразумець не магу, што з ёю, - сказаў Том. - Пэўна, проста стамiлася.

Эл сказаў:

- Вось ужо не буду гараваць, калi падарожжа наша скончыцца. Усе нервы выматала гэтая праклятая машына.

Том сказаў:

- Ты малайчына, Эл. Добрую выбраў. З ёю амаль нiякага клопату не было.

Усю ноч машына ўгрызалася ў душную цемру, i зайцы збягалiся на святло фар i ўцякалi доўгiмi пругкiмi скачкамi. I калi наперадзе блiснулi агеньчыкi форта Махаве, ззаду пачало ўжо свiтаць. У перадранiшнiм сутоннi на захадзе паказалiся высокiя горы. У Махаве, на гранiцы мiж Арызонай i Калiфорнiяй, залiлi ў машыну вады i масла i паволi папаўзлi ў горы. Досвiтак цяпер акружаў iх з усiх бакоў.