Кривицкий Александр - Учебник белорусского языка

Хворы — больной; хворы на язву страўніка, грып, сухоты — больной язвой желудка, гриппом, туберкулезом.

Я хварэю на сэрца, на ныркі.— У меня болит сердце, почки.

Хварэць жыватом, сэрцам — болит живот, сердце.

У мяне баліць галава, жывот. — У меня болит голова, живот.

На што вы скардзіцеся? Што вас турбуе? — На что вы жалуетесь? Что вас беспокоит?

У мяне насмарк (катар), частая чыхаўка, кашаль, баліць у грудзях. — У меня насморк, частое чихание, кашель, болит грудь.

Удыхніце глыбока, затым выдыхніце. — Вдохните глубоко, потом выдохните.

Адкрыйце рот. — Откройте рот.

Якая ў вас тэмпература? — Какая у вас температура?

Вось рэцэпт. Будзеце прымаць лякарства па сталовай лыжцы нашча. — Вот рецепт. Будете принимать лекарство по столовой ложке натощак.

Вы павінны паляжаць у ложку. — Вы должны полежать в постели.

На што вы хварэлі ў дзяцінстве? — Чем вы болели в детстве?

Шкарлятына — скарлатина.

Краснуха — краснуха.

Жаўтуха — желтуха.

Запаленне лёгкіх — воспаление легких.

Атручэнне — отравление.

Страціць прытомнасць — упасть в обморок.

Апёк — ожог.

Пухліна — опухоль.

Сардэчны прыпадак — сердечный приступ.

Болепатольны сродак — болеутоляющее средство.

(К. Крапіва)

шчаня — щенок

велі ч — предмет очень больших размеров, громадина, махина

спрадвеку — нспокон веков

ганьба — порок

жадаць — желать,

жаданне — желанне

скардэіцца — жаловаться

нібы — будто бы

каніска — очень большой конь

нават — даже

асілак — богатырь, силач, часто встречаетсяв народных сказкахдля названия доброго сильного героя

гаспадар — хозяин

давесці — доказаць, показать

мана — ложь, вранье

наравы — обычно употребляется только в ед. ч.: нораў — нрав, норов

фурман — кучер, возница

пэўная падзяка — определенная благодарность

ахвота — охота, желание

здарыцца — случиться

затрымацца — задержаться

ледзь — едва, еле

скрануць — сдвинуть

дапамога — помощь

даволі — достаточно

прагны — жадный

1. Выпишите из текста слова, в которых глухие согласные звуки встречаются в конце слова, учитывая, что звонкие в этой позиции произносятся как глухие Затем выпишите слова с глухими согласными перед гласными Какие согласные не встретились ни одного раза?

Ад Віцебска да Канашоў, цераз раённы цэнтр, — восемдзесят кіламетраў. Аднак у словах «мы дабраліся» няма перабольшання: на ўвазе маюцца апошнія кіламетры нізкай дарогі, лясной, палявой ды вясковай, страшэнна разбалочанай за некалькі дзён залішне шчодрых дажджоў.

На такой дарозе мы і сустрэлі патрэбнага нам старшыню сельсавета. Ехаў кудысьці на матацыкле.

І вось сядзім у яго кабінеце, быццам апусціўшыся ў светлую цішыню, пасля дажджоў зноў залітую сонцам. Цішыню гэтую яшчэ больш падкрэслівае час ад часу далёкі гул якога-небудзь наземнага або, яшчэ радзей, нябеснага матора. І не чуваць з альховых кустоў салаўінае песні, якая і тут нас сустрэла, быццам усё адна, тая самая ўсюды. Усё гэта цяпер за вокнамі, дзе млеюць у парнасці старыя сосны і густа буяе над балацінкай алешнік.

А ў нашай светлай цішыні нябачна зудзіць разгубленая аса і шархаціць на стале магнітафон.

Васіль Іванавіч, чарнявы, спаважны мужчына, расказвае.

(А. Адамові ч, Я. Брыль, У. Калеснік)

2. Спишите, вставляя пропущенные буквы. Написание обоснуйте.

Ка… ка (з, с), лі…ба (дж, ч), мала…ьба (бз, ц), про…ьба (з, с) , пі…ьмо (з, с), вя…ьмо (з, с), даро…ка (ж, ш), лы…ка (ж, ш), ра…ьба (з, с), бара…ьба (дз, ц), пры…ба (з, с) , вы…па (з, с) , сне… (г, х), сто… (г, х), мо… (г, х), хле… (б, п), стоў… (б, п), лозун… (г, х), ра… кор (б, п) , а…сюль (д, т), ксён… (дз, ц), ва…зал (г, к), фу…бол (д, г) , баске…бол (д, т), ру…зак (г, к), бры…ка (д, т), ві… (зг, ск), мо… (зг, ск), вітра… (ж, ш) , калодзе… (ж, ш), но…ьбіт (з, с), а…лівацъ (д, т), а… біць (д, т), …арганізаваць (з, с), …рабіць (з, с) , а…ваяваць (д, т) , а…абраць (д, т), …ыходзіць (з, с), раке…ка (д, г) , а…даць (д, г) , а…пасці (д, т), …пісаць (з, с), …легчы (з, с), зага…ка (д, т), гры… (б, п), ця…ка (ж, ш), дзе…ка (д, т), ро…ны (з, с), …пачуваць (з, с), …руйнаваць (с, з), …эканоміць (з, с), бяро… ка (з, с), до… (ждж, шч), во… (зг, ск), ко…ка (д, т).

3. Определнте, в каких случаях вариантность окончаний существительных обусловлена произносительными условиями. Выпишите эти случаи и объясните.

Сосен и соснаў, вёдзер и вёдраў, выдраў, коўдраў, хатаў, бярозаў, заняткаў, конямі и коньмі, дзвярамі и дзвярмі, вушамі и вушмі, скрэблаў, бельмаў, узвышшаў, дноў, швоў, мерапрыемстваў, азярцоў, сцёгнаў, мораў, логаваў, крэсел и крэслаў, пісем и пісьмаў, бёдзер и бёдраў, бутля — бутляў, лазня — лазняў, багна — багнаў, свацця — сваццяў, паверхня — паверхняў, вішань и вішняў, баразён и барознаў, шабель и шабляў, сясцёр и сёстраў, грашамі и грашыма, падмосткаў, заняткаў, аб'едкаў, памінак, грабель, дажынак, дражджэй, дзвярэй, курэй, цугляў, пенатаў, далоньмі и далонямі, дзёсен и дзёснаў, песень и песняў, рэчамі, верфямі.