Раҳматулла Усманов - Пахта тозалаш корхоналарида меҳнат мухофазаси асослари

Пахта тозалаш саноати корхоналари учун ишлаб чиқарилаётган ишлаб чиқариш машиналари ва ускуналари конструкциялари техника хавфсизлиги, саноат санитарияси ва ишлаб-чиқаришда ишлатиш муддати мобайнида меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига тўлиқ жавоб бериши талаб этилади. Пахтани қайта ишлаш машиналари ва ускуналарининг хавфсизлиги: ишлаш принципи, конструктив схемаси, конструкциясида блокировка воситалари ва технологик ускуналарни автоматик ўчириш воситаларини қўллаш; конструкциясида комплекс механизациялаштириш, автоматлаштириш ва масофадан бошқариш воситаларини қўллаш; ишловчиларни зарарли моддалар ва номақбул омиллар билан бевосита ишлашини бартараф қилиш, конструкциясида ҳимояловчи воситаларни қўллаш; технология жараёнларини хавфсизлигини тизимли назоратни қўллаб ва технологик ускуналарни зич беркитиб таъминлаш; эргономик талабларни бажарилиши; хавфли ва зарарли ишлаб чиқариш омиллари (шовқин ва вибрация таъсири, организмда зарарли моддалар тўпланиши, психофизиологик таъсирлар ва б.қ.) таъсирини олдини олиш, номақбул таъсирларларда огоҳлантириш мақсадида меҳнат ва дам олишнинг рационал тартибини қўллаш; электр асбоблари ва ускуналари билан ишлашда электр хавфсизлигини таъминлаш; портлаш ва ёнғин хавфсизлигини таъминлаш; монтаж қилиш, ишлаб-чиқаришда ишлатиш, таъмирлаш, ташиш ва сақлаш бўйича техник ҳужжатларга хавфсизлик талабларини киритиш билан таъминланади.

Пахтани қайта ишлаш ускуналарини ишлатишда ажралиб чиқаётган зарарли модалар миқдори, иш зонаси ҳавосида шу зарарли моддалар концентрациясини меёрий ўрнатилган йул қўйиладиган концентрациясидан ошиб кетишига олиб келмаслиги, нормал шароитларда ҳам, шунингдек, табиий атроф муҳитни турли омиллари (юқори ва паст ҳароратда, ҳаво намлигида, қуёш радиациясида ва ҳ.к.) таъсирида ҳам ускуна хавфсиз бўлиши, табиий атроф муҳитни ўрнатилган меъёрлардан ортиқ ифлослантирмаслиги, ёнғин ва портлаш хавфи бўлмаслиги керак. Зарарли моддаларнинг иш зонаси ҳавосидаги йул қўйиладиган концентрацияси, уларнинг қаерда жойлашишидан қатъий назар (очиқ майдонда, ишлаб чиқариш биноларида, транспорт воситаларида ва ҳ.к.), барча иш жойлари учун риоя этилиши мажбурийдир.

Пахтани қайта ишлаш ускуналарини жойлаштирилиши уларни ишлатишда ишлаб чиқариш бинолари ва иш жойларида хизмат кўсатувчи персоналларнинг ўтиб қайтиши учун хавф туғдирмайдиган бўлиши ҳамда бўлинмаларда ўтиш жойларининг кенглиги камида: магистрал ўтиш жойлари учун 1,5 м; ускуналар орасидаги ўтиш жойлари учун 1,2 м; ишлаб чиқариш бинолари деворлари билан ускуналар ораси учун 1м; ускуналарни таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатишга мўлжалланган ўтиш жойлари учун 0,7 м; иш жойларидаги ўтиш жойларининг кенглиги эса ўтиш ва юриш жойларида бир томонлама иш жойи бўлганда камида 0,75 м га ва икки томонлама иш жойлари бўлганда камида 1,5 м га тенг бўлади.

Ўтиш жойларининг кенглиги лентали конвейерларга хизмат кўрсатиш учун 0,7м, монтаж қилиш ва таъмирлаш учун эса 0,4 м дан кам бўлмаслиги ва ишлатиш давомида ўтиш жойлари доимо ёпиқ бўлади ҳамда конвейерлар олдидаги ўтиш жойларининг баландлиги ишлаб чиқариш биноларида камида 2,2 м, галареялар ва эстакадаларда эса камида 1,8м бўлади.

Технологик ускуналарнинг иш пайтида чанг ажралиб чиқадиган жойлари зич беркитилади (герметизация қилинади) ва қобиқлар туйнуклари чангланган ҳавони маҳаллий сўриш учун аспирация тизимига уланади.

Пахта тозалаш машиналари ва технологик ускуналари конструкциясида ҳимоялаш воситаларининг қўлланилиши- ҳозирги пайтда машиналар ва ускуналар хавфсизлигини таъминлашнинг асосий йўналишларидан биридир. Ҳимоялаш воситалари сифатида: тўсувчи, сақловчи ва тормозлавчи ҳимоя воситалари; автоматик назорат ва сигналлаш воситалари; шунингдек, хавфсизлик белгилари ва масофадан бошқариш фойдаланилади.

Ҳимоялаш воситаларига қўйиладиган умумий талабларга: ишловчиларга ишлаб чиқаришнинг хавфли омили таъсир қилиш эҳтимолини бартараф этиш ва зарарли ишлаб чиқариш омили таъсирини камайтириш; қўлланилаётган ҳимоялаш воситаларида ускуналар, асбоблар, қурилмалар ва технологик жараёнларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш; ҳимоя воситалари билан биргаликда машина ва механизмларнинг бутунлай ишончлилиги, мустаҳкамлиги ва хизмат кўрсатишнинг қулайлиги киради. Тўсувчи қурилмалар хавфли зонага одамни тушиб қолишига тўсқинлик қилади ва улар конструкциясига (қобиқлар, айвончалар, эшикчалар, шчитлар ва б.қ.), тайёрланиш шаклига (бут-бутун, сеткали, аралашма), ўрнатилиш услубига (кўчмас ва кўчадиган) кўра синфланади. Тўсувчи қурилмалар машиналар ва агрегатларнинг юритмалар тизимини, ускуналарнинг маҳсулотларга ишлов бериш зонасини, ялонғочланган ток ўтказувчиларни, ҳавога зарарли чанглар ажралиб чиқиш зонасини ва бошқаларни тўсишда қўлланилади. Кўчадиган тўсинлар вақтинчалик бўлиб, улар таъмирлаш ва созлаш ишларини бажаришда ток ўтказувчан қисмларга бехосдан тегиб кетишдан, механик травмалар олиш ва куйишлардан ҳимоялаш учун ҳамда пайвандловчиларнинг иш зонасида (пайванлаш постлари) атрофдагиларни электр ёйи ва ультрабинафша нурланиш таъсиридан ҳимоялаш учун қўлланилади.

Блокировка қурилмалари одамни хавфли зонага ўтишига тўсқинлик қилади ёки унинг бу зонада бўлган пайтида хавфли омилни бартараф этади. Электр блокировкалар технологик ускуна электр юритмасини машинанинг хавфли зоналарида ҳимояловчи тўсинлар мавжуд бўлганда юргизади.

Чеклагич қурилмаларда ўта юкланганликда бузиладиган (ишламайдиган-синадиган) кучсиз элементлар (вални маховик, шестерня ёки шкив билан бириктирувчи штифтлар ва шпонкалар; катта айлантириш моментини узатиб бермайдиган фрикцион муфталар; электрускуналардаги эрувчан сақлагич тиқинлар; юқори босимли ускуналардаги ёрилувчан мембраналар ва б.қ.) ишлаши авария ҳолатларда ускунани тўхташига олиб келади ва машинанинг бузилиши, синиши бартараф этилади ва натижада жароҳатланиш содир бўлмайди.

Пахтани қайта ишлаш машиналари ва ускуналарининг хавф манбаси бўлган ҳаракатланувчан қисмлари сеткали ва метал қобиқлар билан тўсилади ҳамда ускуналарни ечиб олинган ва нотўғри ўрнатилган ҳимояловчи тўсиқларсиз ишлатилиши тақиқланади.

Пахта тозалаш корхоналари ишлаб чиқариш ускуналари, электр хавфсизлиги таъминланиши учун, қуйидаги талабларга жавоб бериши: ишлаб чиқариш ускунасининг хавф манбаси бўлган ток ўтказувчан қисмлари ишончли равишда изоляцияланган, тўсилган ёхуд одамлар кира олмайдиган жойда жойлашган бўлиши; очиқ ток ўтказувчан қисмлари бўлган электрускуналар қулфланадиган эшиклари булган шкафлар, блоклар, корпуслар ичида жойлашган ёки одамлар кирадиган жойда бўлганда ҳимояловчи қобиқ билан ёпилган бўлиши; изоляцияни шикастланиши натижасида хавфли кучланиш остида қолиши мумкин бўлган ишлаб чиқариш ускунасининг метал қисмлари ерга уланиши (нулланиши); ишлаб чиқариш ускунасининг электр схемасида ускунани ток билан таъминловчи электр занжирини марказлашган ҳолда ўчиришни назарда тутувчи қурилма бўлиши керак.