Раҳматулла Усманов - Пахта тозалаш корхоналарида меҳнат мухофазаси асослари

Таъмирлаш ва созлаш ишларини олиб бориш ҳамда пахтани қайта ишлаш технология жараёнларини ва технолгик ускуналарнинг ишлашини кузатиб бориш учун қобиқлар (тўсиқлар) да кузатиш ойнаси ёки тирқиши ўрнатилишига йул қўйилади. Кузатиш ойначалари ва тирқишлари конструкцияси кузатиш учун қулай бўлиши ва персонал томонидан хавфсиз хизмат кўрсатилишини таъминлаши назарда тутилади. Ечиладиган қобиқлар, ҳимояловчи тўсиқлар ва очиладиган эшикчалар, қопқоқлар ва ускуналарнинг қобиқлари уларни бехосдан ечилиши ва очилиб кетишини олдини олувчи қурилмалар билан жиҳозланади. Пахта маҳсулотларни узатувчи роликлар, валиклар ва бошқалар хизмат кўрсатувчи персоналнинг бармоқлари ва кийимларини илиб кетмаслиги учун сақловчи қурилмалар билан жиҳозланади.

Ҳимояловчи қурилмаларни ташқи контурлари асосий ускуналар контурига ўрнашиши керак. Ҳимояловчи воситалар бир пайтнинг ўзида, бир қанча вазифаларни бажаришига эришишга ва имкон қадар конструкцияси машина ва агрегатлар билан биргаликда, уларнинг таркибий қисми бўлишига ҳаракат қилиш лозим. Масалан, машина ва механизмларнинг кобиқлари, ускуналарнинг станиналари уларни нафақат тўсилишини, балки уларда шовқин ва вибрация даражасини, чиқарилаётган чанг миқдорини камайтирилишини таъминлаши керак. Пахтани конвейердан конвейерга тушиш жойи ва чархлаш ускунасининг абразив чархининг тўсилиши, маҳаллий сўриш вентиляцияси билан ўринлатилиши керак.

Ускуналарда хавфли ва зарарли омиллар манбаси бўлган элементлар ва системалардан фойдаланилмаслик, фойдаланиш керак бўлганда тегишли ҳимоя воситалари қўлланилиши назарда тутилиши керак.

Машина ва механизмларнинг ишончлилиги, ишлаб чиқаришнинг регаментланмаган шароитлари ёки конструктив ҳужжатларида кўзда тутилмаган, ишдан чиқиши натижасида ўзини функциясини бажармай қўйиш эҳтимоли билан аниқланилади. Шунга ўхшаш бузилишлар авария ва жароҳатланишларнинг сабаби бўлиши мумкин. Машина ва агрегатларнинг конструктив мустаҳкамлиги конструкциянинг материалларини ва унинг бирлаштирилган бирикмаларининг (пайванд чоки, заклепкалар, штифтлар, шпонкалар, резьбали бирикмалар) мустаҳкамлиги билан белгиланади, шунингдек уларни ишлатиш шароитлари (мойлаш материалининг мавжудлиги, атроф муҳит тасиридаги коррозияси, жуда кўп емирилганликнинг мавжудлиги ва б.қ.) билан характерланади.

Хавфсизликни таъминлашда ишлаб чиқаришда хавфли ва зарарли моддаларни хавфи кам, ёнғин- ва портлаш хавфи йўқ бўлган жараёнлар билан алмаштириш муҳим ўрин тутади.

Пахтани қайта ишлаш технологик ускунасини юргазишни шу ускунага хизмат кўрсатувчи ишчи бажаради. Таъмирланаётган ишлаб чиқариш ускунасини юргазиб кўришни ускунани бошқаришга шаҳодатномаси бўлган персонал таъмирлашга масъул ходимнинг рухсати билан бажариши мумкин. Ишлаб чиқариш ускунасини юргизишдан олдин бошқарув дастакчалари ва тугмачалари ҳолатини тўғрилиги текшириб кўрилади.

Пахтани қайта ишлаш технологик ускунасини монтаж ёки таъмирлашдан кейин унинг хавфсизлигини таъминловчи ҳимояловчи тусиқларини ўрнатмасдан, товуш ёки ёруғлик сигнализацияларисиз, блокировка қурилмаларисиз ҳамда монтаж ва таъмирлаш учун масъул ходимнинг рухсатисиз юргазиш тақиқланади.

Хизмат кўрсатувчи персоналнинг хавфсизлигини таъминлаш мақсадида, қайта ишлаш ускунасини масофадан бошқариб юргазиш огоҳлантирувчи товуш ёки ёруғлик сигнали берилмасдан ва иш жойидан ускунани юргазиш мумкинлиги туғрисида жавоб сигнали олинмасдан мумкин эмас.

Ишлаб чиқариш ускунасини тозалаш, мойлаш ва таъмирлаш.Ишлаб чиқариш ускунасини тозалаш уни тозалашга мўлжаланган махсус тозалаш воситалари (шетка, илгак, қирғичлар) билан бажарилади, ишлаётган ишлаб чиқариш ускунасини тозалаш ва йиғиштириш тақиқланади. Чиқинди, чанг ва ифлосликларни ускунадан ёки унинг хавфли зонаси олдидан ускунага хизмат кўрсатувчи ишчи тозалаши мумкин.

Ускунани мойлаш системасида мойни тўкилиши ва сачрашини олдини олувчи мосламаси бўлиши, ускуна ишлаётган пайтида унинг механизмларини ҳаракатланаётган деталларини қўл билан мойлаш тақиқланади. Ускунага хизмат кўрсатиш учун ишчилар артиш материаллари билан таъминланган бўлишлари, цехлар ва ишлаб чиқариш биноларида тоза ва фойдаланилган артиш матераллари алохида-алохида қопқоғи ёпиладиган метал яшикларда сақланиши, фойдаланилган артиш материаллари яшиклари ҳар сменада тозаланиб турилиши керак.

Енгил алангаланувчан ва ёнувчан материалларни цехлардаги захираси (таъмирлаш ишлари учун ҳам) бир сменага керак миқдоридан ошиб кетмаслиги керак. Бу материлларни ишдан кейин цехда сақлаш ва қолдириш ҳамда қизиб турган нарсалар, иситиш қурилмалари ва электрқурилмалар яқинида қолдириш тақиқланади.

Таъмирлаш ишларини ташкиллаштириш ва бажариш тармоқ учун тасдиқланган низомга асосан амалга оширилиши, таъмирлаш бригадалари ишчилари керакли иш қуроллари ва мосламалари билан таъминланган бўлишлари керак. Таъмирлаш ишларини носоз иш қуроли ёки мосламаси билан бажариш тақиқланади.

Ер сатхидан 5 метрдан юқорида бажарилаётган таъмирлаш ишлари баландликда ишлашга рухсати бор ишчилар томонидан бажарилиши керак. Бу ишларни сақловчи камарларисиз ва эҳтиёт арқонларисиз бажариш тақиқланади.

Массаси 50 кг дан катта бўлган детал ва узелларни ускуналардан ечиб олиш ва уларга ўрнатиш механизациялашган усулда бажарилиши керак.

Конвейерлар ва элеваторлар юритмалари ва тарангловчи станциялари устида таъмирлаш ва монтаж ишларини олиб бориш учун юк кўтарувчи ускуналар бўлиши керак.

Таъмирлаш ишларини бошлашдан олдин: таъмирланаётган ускунани ва уни юкловчи ва бўшатувчи қурилмаларини таъминловчи электр занжиридан ўчириш; юритманинг электр тақсимловчи қурилмасидан сақловчи тиқинларни чиқариш; ускуналардан юритмасини ажратиб олиш, бунинг учун муфталарни ечиб олиш, юргазиш тасмаларини, занжирларини ва ҳ.к ечиш; юргизиш қурилмасига «Юргизманг- одамлар ишлаяпти» тақиқловчи хавсизлик белгисини осиш керак.

Хавфсизлигига техника хавфсизлиги бўйича юқори талаблар қўйиладиган ишларни бажаришда, масъул раҳбар ва иш бажарувчи электродвигателларнинг электр занжиридан ўчирилиши, юритмаларнинг электр тақсимловчи қисмларидан сақловчи тиқинларни олиниши, ускуналардан юритмаларини ажратиб олишда ва юргизиш қурилмаларига «Юргазманг – одамлар ишлаяпти» тақиқловчи хавфсизлик белгисини осишда шахсан бўлиши, хавфлилигига юқори талаблар қўйиладиган ишлар бажарилгандан сўнг, хавфсизлик белгиларини олиш ва ускунани ишга тушириш масъул раҳбарнинг рухсати билан бажарилиши керак.

Ускуналарни таъмирлашда цехлар ва хоналарнинг ўтиш ва кириш жойларини материаллар, деталлар, мосламалар ва ҳ.к. лар билан тўсиб ташлаш мумкин эмас.