Раҳматулла Усманов - Пахта тозалаш корхоналарида меҳнат мухофазаси асослари

МХСС-ни корхонани таркибий бўлинмалари ва хизматларида тадбиқ этилишини назоратини корхонани меҳнатни мухофаза қилиш хизмати олиб боради.

Корхоналарда меҳнатни мухофаза қилиш бўйича қуйидаги ҳужжатлар ишлаб чиқилади ва юритилади:

меҳнат шароитларини яхшилаш ва меҳнат мухофазаси, санитар- соғломлаштириш тадбирлари бўлими бўлган жамоа шартномаси;

иш жойларини аттестациялаш ҳаритаси;

меҳнатни мухофаза қилиш хизматининг чораклик иш режаси;

ишлаб чиқаришга стандартларни тадбиқ этиш далолатномалари;

ишчилар ва инженер-техник ходимларни меҳнат хавфсизлигидан ўқитиш, йўл-йурик бериш ва билимларни текшириш дастурлари;

корхона раҳбарлари ва инженер-техник ходимлар учун меҳнат муҳофаза қилиш бўйича лавозим мажбуриятлари;

корхонани барча касб ишловчилари учун меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича маҳаллий йўриқномалар ва бошқалар.

Бозор иқтисодиёти шароитида, пахта тозалаш корхонаси соҳада тадбиркорликни амалга оширишнинг асосий мустақил хўжалик субъектидир ва фойда олиш мақсадида, пахта етиштирувчи хўжаликлардан келтирилган пахтани тайёрлов масканларида қабул қилиш, пахтани табиий хусусиятларини сақлаган ҳолда унга пахта тозалаш заводида дастлабки ишлов бериш натижасида юқори сифатли толали маҳсулотлар (тола, линт, иккиламчи тола – ўлик ва момиқ) ва пахта чигитини олиш ҳамда уларни истеъмолчиларга сотиш, шунингдек, уруғлик чигитни тайёрлаш ва уни пахтачилик хўжаликларига етказиб бериб сотиш вазифаларини бажаради. Пахта тозалаш корхонаси фақат биргина маҳсулот – пахта хом-ашёсига қайта ишлов беради ва завод яқинидаги хўжаликларнинг пахтасини қабул қилувчи ҳамда корхона ҳудидида жойлашган завод қошидаги тайёрлов маскани бўлган пахта тозалаш заводидан ва заводдан узоқроқда жойлашган бир-неча завод ташқарисидаги тайёрлов масканларидан ташкил топган бўлади. Завод қошидаги тайёрлов масканида қабул қилинган пахта хом-ашёси бевосита заводнинг пахтани узликсиз дастлабки қайта ишлаш технологик оқимига узатилади, завод ташқарисидаги масканларда қабул қилинган пахта аввал пахта тозалаш заводига ташиб келтирилади ҳамда пахтани вақтинчалик сақлаш омборлари ёки майдончаларига жойлаштирилиб ёки ғарамлангандан сўнг пахтани дастлабки қайта ишлаш узликсиз технологик оқимига узатилади.

Пахта қабул қилиш маскани пахта тозалаш заводининг таркибий қисми бўлиб, унинг ҳудудининг заводга туташмаган қисмини атрофи камида 2 м- ли мустаҳкам девор билан тўсилиб дарвоза билан таъминланган ва унинг ҳудудида 30 тоннали автомобиль тарозиси ўрнатилган пахтани қабул қилиш пости, намлиги ва ифлослиги юқори бўлган пахталарни қуритиш ва тозалаш учун пахта омбори билан таъминланган қуритиш-тозалаш бўлинмаси, пахта хом-ашёсини қабул қилиш ва сақлаш омборлари, пахта ғарами майдончалари, уруғлик чигитга ишлов бериш ва сақлаш омбори, 500 куб метрли сув ҳовузи, пахтани сифат кўрсаткичларини аниқлаш лабороторияси, маскан идораси, яшаш хоналари ва моддий техника омбори, ўт ўчириш пункти мавжуд. Маскан механизация воситалари турадиган майдонча, қуритиш-тозалаш бўлинмаси ўтхонаси, суюқ ёқилғи омбори, ҳожатхона билан таъминланган ҳамда унда канализация ва ўт ўчириш насослари, сув минораси, ёритиш прожекторлари тегишли тарзда жойлаштирилган. Тайёрлов маскани лабораторияси пахтани намлиги, ифлослиги, навини ва ундан тола чиқишини аниқлаш асбоблари ва методлари билан жиҳозланган. Тайёрлов масканлари пахтани қабул қилиш, уларни омборларга жойлаш ва майдончаларга ғарамлаш, бенуқсон сақлаш ҳамда пахталарни заводга транспорт воситаларида жўнатишда, электр энергияси билан ҳаракатлантириладиган, етарли даражада механизация воситаларига эга бўлиши назарда тутилади. Пахта қабул қилиш маскани 560 ВА-ли трансформатор орқали электр энергияси билан таъминланади.

Пахта қабул қилиш масканларида қуйидаги ишлар бажарилади: хўжаликлардан келтирилган пахтани сифат кўрсаткичлари (намлиги, нотозалиги, нави) намуна олиниб аниқланилади; тарозида тортилиб массаси аниқланилади; қабул қилинган пахта намлиги ва нотозалигига қараб ҚТЦ (қуритиш тозалаш цехи) яқинидаги (агар намлиги ва нотозалиги юқори бўлса) ёки сақланадиган омборга жойланади ёхуд майдончаларга ғарамланади; ҚТЦ -да ишланадиган пахта қуритилади ва тозаланиб қайтадан омборга жойланади ёки майдончага ғарамланади; пахта ғарамларининг ёнлари текисланиб таралади, пасти қирқилади; ғарам усти брезент билан ёпилади; ғарамда тунел қазилади; қизишганлик даражаси вақти-вақти билан пахтани ҳароратини ўлчаб аниқлаб турилади ва сарғайиб сифатсизланмаслигини олдини олиш учун пахта ғарамлари шамоллатилиб нам ҳаво сўриб турилади; заводга жўнатиш учун пахта ғарами бузилиб автотранспорт ёки трактор прицепларига ортилади. Ундан ташқари пахта тайёрлаш масканида заводдан келтирилган уруғлик чигитларни тушириш, омборга жойлаштириш, уруғлик чигитларга экишдан олдинги ишлов бериш ва хўжаликларга етказиб бериш; омборлар, машина ва механизмлар, маскан бинолари ҳамда йўлларини таъмирлаш; масканга янги ҳосил пахтасини қабул қилиш бўйича ташкилий-тайёргарлик ва бошқа ишлар бажарилади.

Хом-ашё ҳолатини кетма-кет ўзгартирилиши, ўзгартириш ҳаракатлари тўплами кетма-кетлиги ва ҳолат ўзгаришининг ривожланиш босқичларига жараёндейилади.

Хом-ашёни қайта ишлаб маҳсулотлар ишлаб чиқаришга йўналтирилган узвий боғланган жараёнлар тўпламига ишлаб чиқариш жараёнидейилади.

Ишлаб чиқаришда бажариладиган, хом-ашё, материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар ёки маҳсулотларга ишлов бериш (қайта ишлаш) ва маҳсулотларни олиш усулари ва услуб (приём) лари тўпламига технологиядейилади.

Технология, фан-техника тараққиётининг ҳаракатлантирувчи кучи сифатида, энг кам вақт ва ресурслар сарфини талаб этадиган, энг кўп самарали ва тежамли ишлаб- чиқариш жараёнларини аниқлайди.

Замонавий ишлаб-чиқаришни ривожлантиришнинг асосий йўналишларига узликсиз (оқимли) жараёнларга ўтиш, чиқиндисиз технологияларни қўлланилиши, хом-ашё, материаллар, энергия ва ёқилғидан мажмуили (комплекс) фойдаланиш, технология жараёнларини механизациялаштириш ва автоматлаштириш киради.

Маълум технологияни бевосита бажарилишини таминлайдиган ишлаб чиқаришнинг қисмига технология жараёнидейилади.

Пахта қабул қилиш масканида бажариладиган асосий жараёнлар ва уларни бажариш машина ва механизмлари ҳамда асбоб ускуналари 1-жадвалда келтирилган.

1- жадвал

Пахта қабул қилиш масканларида бажариладиган асосий жараёнлар ва уларни бажариш машина ва механизмлари ҳамда асбоб-ускуналари