Раҳматулла Усманов - Пахта тозалаш корхоналарида меҳнат мухофазаси асослари

Пахта тозалаш заводи ҳудудини пахта хом-ашёси, асосий ишлаб-чиқариш, тайёр пахта маҳсулотлари, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи ишлаб-чиқариш ҳамда маъмурий бино зоналарига бўлиш мумкин. Бу зоналарнинг жойлашуви заводнинг нормал ишлашига халақит бермаслиги, ёнғин ва техника хавфсизлигига ҳамда санитария-гигиена талабларига зид бўлмаслиги, шунингдек, уларни жойлаштиришда шамолнинг кўпчиллик ҳоллардаги йўналиши, кун чиқиш ва кун ботиш томонлари, аҳоли яшайдиган масканларнинг қайси томонда бўлиши инобатга олинади. Пахта тозалаш заводи ва завод қошидаги пахта тайёрлаш маскани ҳудудий жиҳатдан туташ жойлашганлиги сабабли, завод ҳудудининг масканга туташмаган қисмини атрофи камида 2 м- ли мустаҳкам девор билан тўсилиб дарвоза билан таъминланган ва завод ҳудудида пахтани дастлабки қайта ишлашнинг асосий узликсиз технологик оқими жараёнлари олиб бориладиган – тайёрлов масканларидан келтирилган пахтани дастлабки қайта ишлашга тезкор узатиш учун тўплаш омборлари ва пахта ғарамлари майдончалари, заводнинг пахтани қуритиш, тозалаш, жинлаш ва толани тозалаш, чигитни линтерлаш ва линтни тозалаш, толали чиқиндиларни тозалаш, толали маҳсулотларни тойлаш бўлинмалари, техник чигит омбори, уруғлик чигитни тайёрлаш цехи ва уни сақлаш омбори ҳамда барча жараёнларни ҳаракатга келтирувчи – электр энергияси таъминоти бўлинмаси мавжуд. Асосий жараёнларга ёрдамчи ишлаб чиқариш ва хизмат курсатувчи бўлинмалар – арраларни тайёрлаш, транспорт цехлари ва механика-таъмирлаш устахонаси, маҳсулотларни сифат кўрсаткичларини аниқлаш лабораторияси, ўт ўчириш депоси ҳамда толали тойлар сақланадиган омбор ёки платформа, ёқилғи ва ёнилғи, моддий омборлар хизмат кўрсатади ва жараёнларнинг узликсиз олиб борилишини таъминлайди. Заводда маъмурий бино, ошхона, корхона ҳудудига ўтказиш пункти, механизмларни сақлаш бостирмаси, қозонхона, ҳожатхона, ювиниш хоналари ва бошқа хизмат кўрсатувчи хоналар жойлаштирилган ҳамда технологик оқим бўлинмалари ўт ўчиришнинг гидрант системаси, сув минораси, ёритиш прожекторлари билан тегишли тарзда таъминланган. Пахта тозалаш заводини электр энергияси билан таъминлаш учун унинг ҳудудида махсус 10/0,4 ва ундан юқори кВ-ли трансформатор ўрнатилган подстанция қурилган.

Пахта тозалаш заводида қуйидаги ишлар бажарилади: завод ташқарисидаги масканлардан келтирилган пахта хом-ашёси тарозида тортиб қабул қилиниб пахтани қайта ишлашга тезкор узатиш бўлинмаси омборига жойлаштирилади ёки майдончаларига ғарамланади; ишланадиган пахта партиясининг намлиги ва ифлослиги аниқланилиб, уруғлик ёки техник пахта турига қараб пахтани қуритиш тартиби, тозалаш ва қайта ишлаш режаси танланади; пахта заводнинг пахтани дастлабки қайта ишлаш узликсиз технологик оқимига узатилади ва пахтани қуритиш, тозалаш, тайёр маҳсулотлар (пахта толаси, пахта линти, иккиламчи тола (ўлик), пахта момиғи ва чигит) ишлаб чиқариш ҳамда уруғлик чигитни тайёрлаш бўйича асосий технологик жараёнлар (2-жадвал) бажарилади;

2-жадвал

Пахта тозалаш заводида пахта хом-ашёсини дастлабки қайта ишлаш ва уруғлик чигитни тайёрлаш бўйича бажариладиган асосий жараёнлар ва уларни бажариш машина ва механизмлари

тайёр пахта маҳсулотларининг сифат кўрсаткичлари намуналар олиниб аниқланилади; тайёр маҳсулотлар транспорт воситаларига ёки темир йўл вагонларига юкланиб истеъмолчиларга жўнатилади.

Заводнинг ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи бўлинмаларида: жин ва линтерларда аррали цилиндрларни алмаштириш; аррали цилиндрларни арра бўлинмасига ва тескарисига ташиш; аррали цилиндрлар арраларини ечиб олиш ва арраларни саралаш; чархланиши керак бўлганларини арра дискларини текислаш ва арра цилиндрига йиғиш, чархлаш ва силлиқлаш; янги тиш чиқарилиши керак бўлган арраларга тиш чиқариш, ён қирраларини жилвирлаш, арраларни тоблаш, арра дискларини текислаш, аррали цилиндрларни йиғиш, арраларни қумли ваннада силлиқлаш; жин ва линтер колосниклари ҳамда арралар оралиғидаги қистирмаларни таъмирлаш; колосникли панжараларни йиғиш; толали маҳсулотлар тойларини ўраш ва боғлаш материалларини тайёрлаш ва пресс бўлинмасига ташиш; пахта хом-ашёсини тайёрлов масканларидан заводга ташиш; Толали пахта маҳсулотларини автотранспорт воситалари ёки темир йўл вагонларига юклаш; ишлаб чиқаришни хом-ашё, ускуналар ва материаллар билан таъминлаш; ускуналарни, бино ва иншоатларни таъмирлаш; меҳнатни мухофаза қилиш ишларини бажарилишини таъминлаш; ишлаб-чиқаришни самарали ташкил этиш ва бошқа ишлар бажарилади.

Ишлаб чиқариш жараёнларининг хавфсизлиги: энг илғор замонавий технологияларни танлаб қабул қилиш; жараёнларни бажариш машина ва ускуналари, ишлаб чиқариш ускуналарини ишлатиш тартиби ва ишлаб чиқариш ускуналарига хизмат кўрсатиш тартибини танлаш; ишлаб чиқариш жараёнларини олиб бориш учун бинолар, майдончаларни (ишлаб чиқариш биноларида бажарилмайдиган жараёнлар учун) танлаш, саноат санитарияси, меҳнат гигиенаси ва техника хавфсизлиги талабларини ҳисобга олиб бино ва иншоотларни комплектлаштириш ва жойлаштириш; Ускуналарни техник параметрлари ва одамларни эргономик имкониятларини ҳисобга олиб ишлаб чиқариш жараёнларини ташкиллаштириш; хом-ашё, материалар, ярим тайёр маҳсулотларни танлаш; ишлаб чиқариш ускуналарини танлаш ва уларни хавфсиз ишлатиш қоидалари ва меёрларини ҳисобга олиб жойлаштириш ҳамда иш жойларини ташкиллаштириш; жисмоний меҳнатни механизациялаштириш мақсадида, ишловчи билан ускуналар ўртасида функцияларни тақсимлаш; хом-ашё, материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар, тайёр маҳсулотлар ва ишлаб чиқариш чиқиндиларини сақлаш ва ташиш усулларини танлаш; ишловчиларни касблари бўйича танлаш ва ўқититиш; хавфлардан ва номақбул омиллардан ишловчиларни жамоавий ва шахсий ҳимояловчи воситаларидан фойдаланишини таъминлаш; хавфсизлик, саноат санитарияси ва меҳнат гигиенаси талабларини бажарилиши устидан доимий текширув ва назорат ўрнатиш орқали таъминланади.