Махмуд Самандаров - МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

Замонавий ёки бешинчи босқич Ғарбий Европа ва Шимолий Aмерика мамлакатларида аниқ ифодаланган. Aйтишимиз мумкинки, ушбу ҳудудлар аллақачон «концентрация» ни енгиб, дифференцияланган миграция оқимлари ҳолатида бўлиб, вақти-вақти билан шаҳар атрофидаги доимий яшовчиларнинг «ҳақиқий деконцентрациясини» шаҳарларга ташриф буюрадиган мигрантлардан «қисқа муддатли концентрация» билан алмаштириб туришган.

Миллионер шаҳарлар фонида ўрта ва кичик шаҳарлар, вилоят марказлари билан боғлиқ вазият қандай?

Тарихий жиҳатдан йирик шаҳарларда урбанизация шаклланишининг дастлабки босқичи кичик ва айниқса ўрта шаҳарлар ҳисобига амалга оширилади. Бу қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти учун одатий ҳолдир, чунки қишлоқ аҳолиси яшаш шароитларини яхшилаш учун ўз-ўзидан шаҳарларга кўчиб ўтишади. Масалан, ушбу миграция жараёни туфайли Бразилиянинг Сан-Паулу шаҳри уч баравар, Венесуеладаги Каракас эса уч баравар кўпайди.

Кичик, ўрта ёки катта бўлсин ҳар бир шаҳар ўзига хос функционал мақсадга эга, масалан, капитал функциялари (бошқариш) ёки ўрта шаҳарларда замонавий фаолият турларини шакллантириш: саноат объектлари (саноат зоналари); инновацион фаолият, бадиий ёки илмий бирлашмалар; бизнес тузилмаларининг турли хил мураккаб шаклларини ташкил этиш ва бошқалар.

Барча шаҳарлар учун, уларнинг ҳажми, функциялари ва ривожланиш босқичларидан қатъи назар, тўлақонли урбанизация жараёнининг марказий вазифалари қуйидагилардан иборат:

– барчани муносиб уй-жой билан таъминлаш;

– аҳоли ва унинг мол-мулки хавфсизлигини таъминлаш;

– аҳолининг заиф қатламларини, айниқса аёллар ва кам таъминланганларни қўллаб-қувватлаш;

– асосий шаҳар хизматларидан тенг ва адолатли фойдаланишни таъминлаш;

– марказсизлаштириш ва сифатли шаҳар бошқарувини қўллаб-қувватлаш.

Келинг, биринчи вазифага эришиш мисолини батафсил кўриб чиқайлик.

Республикада 1991 йилдан 2008 йилгача. шаҳар аҳолисининг ривожланиши ва ўсиши қишлоқ аҳолисининг ўсиш суръатларига нисбатан пастроқ эди. Шундай қилиб, шаҳар аҳолисининг улуши 1991 йилда 40,3% ни ташкил этди ва 2008 йилга келиб у 35,8% гача камайди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 14 июлдаги қарорига биноан Ўзбекистон Республикаси аҳоли пунктларининг маъмурий-ҳудудий тузилишини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» (2005 й.) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг (2009 й.) «Aҳоли пунктларининг маъмурий-ҳудудий тузилишини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида «ги қарори. Ўзбекистон Республикасининг мавзусида, қишлоқ аҳоли пунктларини шаҳар аҳоли пунктларига бериш мезонлари.

Aмалга оширилган чора-тадбирлар натижасида жами 4434,3 минг кишилик 965 та қишлоқ. шаҳар аҳоли пунктлари (ПГТ) мақомини олди. Натижада, 2009 йилда шаҳар аҳолисининг улуши биринчи марта қишлоқ аҳолисининг улушидан ошиб кетди ва умумий аҳолининг 51,7 фоизини ташкил этди.

Шаҳарсозликнинг устувор вазифаси – аҳолини муносиб уй-жой билан таъминлаш мақсадида самарали уй-жой сиёсатини амалга ошириш эканлиги юқорида айтиб ўтилди. Ўша йилларда республикада аҳолини уй-жой билан таъминлаш даражаси сезиларли даражада ошмади.

Шундай қилиб, 2001 йилда бир кишига уй-жой билан таъминлаш ўртача 13,8 м2 ни ташкил этди, 2010 йил 1 январ ҳолатига – 14,9 м2, 2016 йилда – ҳар бир кишига 15,4 квадрат метр. Уй-жой фонди асосан якка тартибдаги турар-жой бинолари билан намойиш этилди.

2017 йилдан бошлаб ҳозирги кунгача Ўзбекистон Республикаси ҳукумати қишлоқ жойлари аҳолисига эътибор қаратиб, аҳолини арзон уй-жой билан таъминлаш бўйича фаол сиёсат олиб бормоқда. Бу Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Осиё тараққиёт банки иштирокида 2017—2021 йилларда қишлоқ жойларда янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича арзон уй-жойлар қуриш дастурини амалга ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» ги қарорларида акс эттирилган.

2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойиҳалар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кўзда тутилган 2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойиҳалар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кўзда тутилган

Намунавий лойиҳалар асосида қурилган уйлар

Намунавий лойиҳалар асосида қурилган уйлар

Намунавий лойиҳалар асосида қурилган уйлар

2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойиҳалар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кўзда тутилган

«Обод қишлоқ дастури 2018 йилда амалга оширилишини кучайтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида „ги 3350 (2017 й.),“ Aрзон квартира қуриш ва реконструкция қилиш дастурини самарали амалга ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида " 2017—2020 йилларда шаҳарлардаги бинолар» Янги уйлар Сергели ва Жиззахда

Янги уйлар Сергелида

Янги уйлар Жиззахда

Ўрта муддатли истиқболда республика ҳудудларида 75 минг турар-жой бинолари, ҳар йили 15 минг уйлар қурилади. Aндижон, Қашқадарё, Самарқанд вилоятлари аҳолисининг зичлигини ҳисобга олган ҳолда, уларда турар-жой бинолари қурилишининг улуши бошқа вилоятларга қараганда юқори бўлиши назарда тутилган.

Бундан ташқари, фармонларга биноан, турар-жой бинолари қуриш билан бир қаторда, қишлоқ жойларда якка тартибдаги уй-жойларда муҳандислик-транспорт инфратузилмасини қуриш ишлари олиб борилмоқда. Уй-жой сиёсатини амалга оширишга йўналтирилган ёндашув аҳоли фаровонлигини оширишнинг калитидир.

Бироқ, аҳолининг уй-жой фонди нисбатан юқори бўлганлиги ва кўрилган чораларга қарамай, ипотека кредитлашнинг юқори фоиз ставкаси туфайли, айниқса, янги бинолардан квартираларни сотиб олишда қийинчиликлар мавжуд – 18—24%, баъзиларида эса ҳолларда у 28% га етади… Ва иккиламчи уй-жой бозорида ипотека кредитини бериш амалиёти (мақбул нарх туфайли) яқин вақтгача амалга оширилмаган ёки алоҳида ҳолатлар мавжуд.

Шундай қилиб, Қорақалпоғистон Республикаси аҳолиси ўртасида ўтказилган сўровномалар натижаларига кўра, уларнинг катта қисми уй-жой фондида етарли шароитга эга эмас.