Борис Саченко - Карчоўнiк (на белорусском языке)

- А табе?

- Мне? О, чым болей у мяне душ, тым я багацейшы. Немец зноў спынiўся, яшчэ раз, цяпер пiльней, уважлiвей паглядзеў на выварацень. I нацiснуў на спуск аўтамат рыгнуў агнём, кулi ўдарылi ў сухадрэвiну, з вываратня пасыпаўся сухi пясок, мох.

- Ну дык як, згода? - зашаптаў, быццам i сам спалохаўшыся стрэлаў, нячысцiк. - Руку, руку давай... А то... Крыкну - i бясплатна душу тваю забяру. Чарга з аўтамата - i ты... Мёртвы, хi-хi, хе-хе...

I працягнуў сваю... Не, не, не руку, а лапу. З маленькiмi чорнымi кiпцюрыкамi на пальцах, халодную, лiпкую... Нават не працягнуў, а як бы ўсунуў, улажыў Петрыку ў руку. I ён, не ўсведамляючы, што робiць - а можа, ад страху, немец жа зусiм блiзка стаяў! - сцiснуў яе.

- Ну вось, даўно б так... А то... Хi-хi, хе-хе, - засмяяўся, захiхiкаў зноў дробненька, але, адчувалася, здаволена нячысцiк. - Глядзi цяпер, як немца я праганяць буду, цябе ратаваць...

I шустра скокнуў з-пад вываратня, бултыхнуўся ў ваду перад самым немцам, абдаўшы таго з ног да галавы пырскамi. Ад нечаканасцi, жаху немец закрычаў, дзiка i па-вар'яцку прарэзлiва, зноў пусцiў з аўтамата чаргу.

Закрычаў, загалёкаў, але ўжо дзесьцi зусiм у iншым баку, у лазняку, i нячысцiк.

Немец, вiдаць, не зусiм цямячы, што здарылася, пастаяў яшчэ хвiлiну-другую, выцер рукой вочы, твар i, павярнуўшыся, пацыбаў, як не пабег раптам назад, на лес, дзе было суха, чулiся галасы iншых немцаў.

А Петрык так i астаўся ляжаць ля вывернутай старадрэвiны.

"Цi не здалося ўсё гэта мне? - падумаў. - Немец... Нячысцiк... Казак ад дзеда наслухаўся. Вось i ўявiлася..."

Вечара, змяркання дачакаўся. А тады - дадому, у вёску, падаўся.

Мацi, убачыўшы сына - жывога, здаровага, - схапiла яго на рукi, пачала цалаваць.

- А як жа гэта ты, сыночак, адстаў ад мяне? - плакала, галасiла яна. - I дзе, дзе ты быў, дзе хаваўся? Немцы ж па лесе хадзiлi, людзей шукалi. I каго знаходзiлi - забiвалi, цесакамi рэзалi...

Петрык слухаў мацi i не ведаў: расказваць ёй пра немца i нячысцiка Карчоўнiка цi... Лепш змоўчаць, нi ў чым не прызнавацца...

"Калi даведаецца, што нячысцiку душу прадаў... Расстроiцца... А то i не паверыць, кпiць, смяяцца пачне... Скажа - якiя цяпер чэрцi..."

I не расказаў, не прызнаваўся, што адбылося там, у выгарах, калi хаваўся за старадрэвiнай i проста на яго iшоў, цыбаў з аўтаматам у руках немец...

Цi то i праўда нячысцiк - Карчоўнiк - ва ўсiм памагаў Петрыку, цi то сам ён урадзiўся такi шчаслiвы - "у сарочцы", - аднак пасля той падзеi ў выгарах жыццё яго пайшло лёгка, без якiх бы там нi было непрыемнасцей i ўскладненняў. Немцы не прыязджалi больш у iхнюю вёску страляць i вешаць людзей, бо ў вёсцы спынiўся на пастой вялiкi партызанскi атрад, Знайшоўся i Петрыкаў бацька - ён, як выявiлася, быў камiсарам гэтага партызанскага атрада. I ў перапынках мiж паходамi, баямi, калi вяртаўся дадому, у сваю хату, падкiдваў высока, аж пад самую стоь, Петрыка, казаў:

- Ну i сынок, ну i малайчына ж расце ў мяне! Вось немцаў прагонiм, як мы з табой зажывём тады!

Немцаў праганялi доўга. Было, што партызаны iх бiлi, было, што i яны партызан. Цэлы могiльнiк вырас на ўскраi сасоннiку - там хавалi забiтых у баях, а таксама тых, хто памiраў ад ран. Некалькi разоў спрабавалi немцы нападаць на вёску, хацелi вынiшчыць партызан. Абстрэльвалi з самалётаў, з гармат. Аднак партызаны ўмела абаранялiся. Нават пераходзiлi ў наступленне. I ў рэшце рэшт прагналi немцаў - прыйшло доўгачаканае вызваленне.

Петрыкавага бацьку на фронт не ўзялi. Але не пакiнулi i ў вёсцы - перавялi ў горад: там ён узначалiў спярша райком, потым вялiкi завод. Пераехалi ў горад да бацькi i Петрык з мамаю. Пасялiлiся ў камянiцы, хоць i ў маленькай, але ўтульнай кватэры.

Петрык пайшоў у школу. Iсам здзiўляўся, як лёгка яму давалася вучоба. Варта было паслухаць на ўроку настаўнiка - i ў кнiжку не трэба заглядваць, усё чысценька, да слова запамiнаў. Навучыўся чытаць, пiсаць, лiчыць. Ды так, што нiхто з iм не мог нi ў чым зраўняцца. Сем класаў скончыў на пяцёркi. Ды i астатнiя класы - восьмы, дзевяты, дзесяты - таксама на "выдатна".

- Гэта талент, незвычайны з яго вырасце чалавек, - казалi настаўнiкi пра Петрыка бацькам. - Што нi даручыш, за што нi возьмецца - зробiць!

I праўда, не толькi галава была светлая ў Петрыка, але i залатыя рукi. Ён мог адрамантаваць прас i радыёпрыёмнiк, гадзiннiк i веласiпед, матацыкл. Iграў на баяне, на пiянiна, на гiтары. Умеў - i даволi прыгожа - спяваць. Быў чэмпiёнам школы i горада па плаваннi, бегу на сто, дзвесце i пяцьсот метраў. Вышэй за яго нiхто не скакаў, лепей за яго нiхто не гуляў у футбол, валейбол i тэнiс. Словам, усюды i ва ўсiм ён паспяваў, паказваў спрыт, дамагаўся поспехаў.

Настаўнiкi ставiлi яго ў прыклад, многiя яму зайздросцiлi. Вядома, сярэднюю школу ён закончыў на залаты медаль. Куды ехаць вучыцца далей, Петрык (яго цяпер звалi ўжо Пятром, а сёй-той i Пятром Пятровiчам) ведаў, бо даўно абраў сабе прафесiю - захацеў стаць матэматыкам. Прываблiвалi яго лiчбы, у iх ён бачыў схаваны таямнiчы сэнс. Складваць iх, дзялiць, множыць - гэта быў любiмы яго занятак. Больш таго - ён, будучы яшчэ вучнем, знаходзiў у дзяленнi, множаннi, складаннi, адыманнi такiя заканамернасцi, якiх да яго нiхто не знаходзiў. А калi, можа, i знаходзiў, дык пра гэта ён, Пятро, не ведаў, не чуў. Рашыць самую складаную матэматычную задачу яму не было нiякай цяжкасцi рашаў, лускаў, раскусваў, як семкi, арэшкi, проста на хаду.

Ва ўнiверсiтэце, куды паступiў, яго з першага курса захапiла вышэйшая матэматыка. Ужо на другiм курсе ён напiсаў працу, якую надрукавалi ў студэнцкiм навуковым зборнiку. Гэты зборнiк нейкiм чынам трапiў за мяжу, i адтуль пачалi на яго iмя прыходзiць лiсты - пiсалi вучоныя, выказвалi захапленне працай маладога свайго калегi. На трэцiм курсе студэнта матэматычнага факультэта Пятра Пятровiча Каравая ўжо ведалi ў многiх краiнах. А на пятым курсе разам з дыпломам аб заканчэннi ўнiверсiтэта ён атрымаў пасведчанне аб прысваеннi яму навуковай ступенi кандыдата матэматычных навук. Патрабавалася два гады, каб Пятро Пятровiч Каравай стаў доктарам, а потым праз вельмi кароткi час i членам-карэспандэнтам, акадэмiкам.

Само сабой, i асабiстае жыццё складвалася ў Пятра Каравая як найлепей. Яшчэ ў школе ён закахаўся ў дзяўчыну, Лiну. У Лiны, праўда, быў ухажор, яна сябравала з iм з маленства. Але Пятру варта было пабыць з Лiнай некалькi гадзiн, i яна забылася на сябра маленства - закахалася, як кажуць, па самыя вушы ў Пятра.

- Як убачу цябе, - прызналася аднойчы Лiна, - на ўсё забываю. Ты, i толькi ты ў маiх вачах, у маiх думках. Быццам заваражыў чым... Гiпноз, нейкая няйнакш магiчная сiла ў цябе...

Гэтую магiчную сiлу цi гiпноз адчуваў у сабе i сам Пятро. Варта было яму чагосьцi захацець - i яно з'яўлялася. Упершыню ён адчуў гэта яшчэ ў школе. Неяк Косця Верамейчык, з якiм Пятро сядзеў за адной партай, прынёс у школу пенал каляровых алоўкаў. Ды не абы-якiх, а замежных, прывезеных бацькам з Нямеччыны. Алоўкi былi як алоўкi, а вось пенал... Нейкi быццам касцяны. I як, як размаляваны! Цэлая карцiна - i высокi дом са светлымi вокнамi, i бабкi, што за столiкам вяжуць карункi, i дзецi гуляюць у мяч... А якiя там намаляваны звяры, птушкi, рыбы!..