Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

Сёньня я засьпела ў лягеры валанцёраў спадара Ўладзімера з-пад Ракава. Ён штодзень слухае Радыё Свабода й пільна сочыць за падзеямі ў Курапатах, але трапіў сюды ўпершыню. Спадар Уладзімер пачаставаў абаронцаў мёдам з уласнай пасекі.

УЛАДЗІМЕР: Вырашыў прыехаць, пазнаёміцца з гэтымі мужнымі людзьмі, барацьбітамі за лёс Беларусі й выказаць ім сваю падзяку. Гэты мёд з майго падвор’я, я займаюся пчалярствам. Я – пэнсіянэр. Жыў бы ў Менску, калі б не было гаспадаркі, і канечне, быў бы тут, і быў бы да апошняга моманту.

А вось пэнсіянэрка спадарыня Алена ходзіць у Курапаты цяпер амаль штодня. Сёньня яна прынесла валанцёрам некалькі кіляграмаў кілбасы, яблыкі ды хлеб.

АЛЕНА: Я кожны дзень слухаю Радыё Свабода, і плачу кожны дзень... Мне шкада гэтых дзетак. Нам, старым, ужо засталося нямнога жыць, а вось гэтыя дзеткі... Я проста хварэю за іх будучыню. Як не прыйсьці сюды, вось што магла, тое й прынесла. Яшчэ сваю футру цёплую хачу аддаць гэтай дзяўчынцы.

На сёньня ж прызначанае й чарговае паседжаньне аргкамітэту грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты». Паводле прэсавага сакратара ініцыятывы Сяргея Сахарава, сёньня будзе ўтвораны выканаўчы камітэт, які зоймецца мэмарыялізацыяй Курапатаў. У яго ўвойдуць сябры камісіяў, адказныя за грамадзкае назіраньне, юрыдычнае забесьпячэньне, працу зь дзяржструктурамі, прэсай і міжнароднымі арганізацыямі. Будуць абмяркоўвацца й спрэчныя пытаньні.

САХАРАЎ: У першую чаргу пра тое, якім чынам усё ж мусяць будавацца ўзаемаадносіны прадстаўнікоў ініцыятывы з прадстаўнікамі арганізацыяў, якія непасрэдна знаходзяцца ў Курапатах – сябрамі Беларускай Партыі Свабоды й Маладога Фронту. Валанцёры былі запрошаныя сёньня, і варта нагадаць, што прадстаўнікі БПС зьяўляюцца таксама сябрамі некалькіх падкамісіяў – па мэмарыялізацыі й па грамадзкім назіраньні.

11 снежня 2001

У КУРАПАТАХ ПАБОЛЕЛА МІЛІЦЫЯНТАЎ

Магчыма, неўзабаве пачнецца высечка дрэваў на пачатку ляснога масiву Валанцёры кажуць, што апошнім месяцам Курапаты не наведаў амаль ніхто з апазыцыйных палітыкаў. Ганна Соусь:

Гаворыць Аляксей Капэлян:

— Раніцай а 9-й гадзіне прыехала машына з амонаўцамі. Я адразу не зразумеў. Думаю, чаго іх нагналі сюды. Яны пастаялі тут, потым далей ад’ехалі й цяпер там стаяць.

Нядаўна Аляксей даведаўся ад будаўнікоў, што два тыдні таму ў іх зьмянілася кіраўніцтва, а дакладней, прызначаны новы адказны за рэканструкцыю ўчастку кальцавой дарогі ад Лагойскага тракту да вёскі Цна. Але валанцёры бачылі яго ля Курапатаў толькі аднойчы. Да таго ж, паводле Аляксея, новы кіраўнік адмовіўся ад размовы з абаронцамі.

Нядаўна высьветлілася і яшчэ адна акалічнасьць. Некаторыя будаўнікі кажуць, што, магчыма, ім давядзецца высекчы дрэвы ў самым пачатку ляснога масiву дзеля будаўніцтва падземнага пераходу і аўтобуснага прыпынку, бо цяпер тут не хапае месца для развароту тэхнікі. Паводле валанцёраў, звычайна раніца ў Курапатах пачынаецца са слуханьня Радыё Свабода, а ўдзень ідзе агляд незалежнага друку. Валанцёры сочаць за тым, што пішуць газэты пра Курапаты, але апошнім часам такая інфармацыя зьяўляецца ўсё радзей.

Я засьпела ў лягеры Сержука Высоцкага. Ён узгадаў учорашняе паседжаньне грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне Курапатаў», на якім адбылася спрэчка паміж актывістамі ініцыятывы й валанцёрамі. Распавядае Алесь Гетман, які браў удзел у паседжаньні:

— Нас пачалі абражаць, нібыта моладзь толькі кажа, а нічога ня робіць. Вы ведаеце, што насамрэч моладзь робіць, а ня кажа. Адзіны чалавек з гэтай ініцыятывы, зь якім мы будзем размаўляць — гэта Мая Тодараўна. Алесь Гетман меў на ўвазе сташыню Мартыралёгу Беларусі Маю Кляшторную. Працягвае Сяржук Высоцкі:

— Калі мы вырашым, што не патрабуецца тут нашая варта круглыя суткі, дык гэтае рашэньне прымем толькі мы, а ніхто з гэтак званых цэнтрысцкіх палітыкаў. Фактычна за апошні месяц тут ня быў ні адзін зь беларускіх апазыцыянэраў. Натуральна, акрамя так званых «праклятых нацыяналістаў».

Кажа Люда Паклонская з арганізацыі «Маладых сацыял-дэмакратаў»:

— Амэрыканцам, немцам патрэбна, а беларусам?.. Шараговыя грамадзяне, канечне, прыходзяць. Прыходзяць цудоўныя жанчыны з БНФ. Але ж галоўныя палітыкі – не... Яны ўжо зарабілі свае ганарары.

Гаворачы са мной, Люда трымае ў руках нататнік — у ім яна робіць графічныя мініятуры пра Курапаты — вось вайсковы намёт, у якім жывуць валанцёры, лес, асобныя дрэвы, сонца над Курапатамі. Люда мяркуе, што калі-небудзь гэтыя мініятуры могуць стаць пэўнай ілюстрацыяй таго, як беларуская моладзь змагалася за мэмарыял.

12 снежня 2001

ВАЛАНЦЁРЫ НЯ ВЕДАЛІ, ШТО ІХ УЗНАГАРОДЗІЛІ

Абаронцы трымаюцца адмысловых правілаў: у Курапатах забаронена лаяцца, паліць там, дзе ёсьць пахаваньні, і даводзіць размовы да сур’ёзных спрэчак.

Ганна Соусь:

Пра тое, што абаронцы сталі ляўрэатамі прэміі «Хартыі-97» за абарону правоў чалавека ў намінацыі «За асабістую мужнасьць», яны сёньня даведаліся ад мяне Іх крыху зьдзівіла, што ніхто не прыйшоў да іх і не паведаміў пра гэта.

Сёньня ў Курапатах марозна, але тэхніка працавала няспынна. Будаўнікі бралі пробы грунту, каб потым будаваць падпорную сьцяну. За гэтым назіраў старшы навуковы супрацоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Алег Іоў. Ён кажа, што трэба вельмі пільна сачыць за тым, як будзе будавацца сьцяна й пракладвацца вадавод уздоўж дарогі. Але гэтыя працы адклалі да вясны.

На вуліцы 15 градусаў марозу, але ў вайсковым намёце з «буржуйкай» цёпла. Распавядае сябар руху «Зубар» Глеб Вязоўскі:

— Ноч прайшла добра, было цёпла, некаторыя ў майках спалі. Дровы нарыхтавалі, поўны дзень учора пілавалі. Уначы было шасьцёра чалавек — з Маладога Фронту, «Зубра» і Беларускай Партыі Свабоды.

Глеб Вязоўскі вартуе Курапаты два месяцы і тыдзень. Ён узгадвае, як у 1988 годзе бацька прыводзіў яго, яшчэ маленькага, у гэтае месца. Бацькі Глеба вітаюць, што ён абараняе Курапаты, часам прыносяць валанцёрам харчы, і адзінае, пра што просяць — каб сын штодня тэлефанаваў дадому. Ёсьць і яшчэ адна акалічнасьць: верагодна, што ў Курапатах быў расстраляны прадзед Глеба — Іван Бандарчук.

ГЛЕБ: Ён жыў тут недалёка ў Менску. Як распавядала прабабка маёй маці, прыехаў «варанок» і забраў яго — хутчэй за ўсё, сюды. Гэта быў саракавы год, дзесьці так. Я асабіста паставіў тут тры крыжы па ім. Калі было яшчэ больш-менш цёпла, дык і сьвечку пад гэтымі крыжамі трымаў, усю ноч хадзіў.

Сёньня Глеб Вязоўскі быў старшы ў лягеры. У абаронцаў ёсьць шэраг правілаў, якія яны строга выконваюць. Прыкладам, нельга ўжываць расейскі мат ды прыходзiць у лягер нецьвярозым. Забаронена прапаноўваць непаўнагадовым дзяўчатам цыгарэты, пачынаць размовы, якія прывядуць да сур’ёзнай спрэчкі, нельга ўжываць абразьлівыя выразы Яшчэ адно курапацкае правіла — нельга паліць у тых месцах, дзе ёсьць пахаваньні. Парушэньне правілаў караецца папярэджаньнем, працоўным заданьнем альбо адцісканьнямі (да 50 разоў). А калі я запыталася, ці існуе ў валанцёраў правіла «размаўляць толькі па-беларуску», мне адказалі, што такое пытаньне амаль не ўзьнікае — усе і так карыстаюцца беларускай мовай. Адметна, што многія расейскамоўныя юнакі пачалі менавіта тут гаварыць і пісаць па-беларуску.